Алтайдын Чолмоны

Ийдебис бирлик болгоныста

28.04.2023

Кочкор айдыҥ 3-16 кӱндеринде бијениҥ ле кожоҥныҥ «Алтам» деп государстволык театры республикабыстыҥ 10 аймагыла килемјиниҥ концертин ӧткӱрип, јол-јорукта јӱрген. Ол керегинде бистиҥ газетте кыска јетирӱ чыккан эди. Кандык айдыҥ 29-чы кӱнинде Бијениҥ албатылар ортодогы кӱни темдектелер. Ого учурлай, «Алтамныҥ» бу учурлу ижи керегинде башкараачызы, РФ-тыҥ нерелӱ артисти, АР-дыҥ Кӱндӱлӱ кижизи Айана Шинжинала элбеде куучындажар деп шӱӱдис.

– Айана Ивановна, килемјиниҥ концертин ӧткӱрер санаа канайда келген? Оныҥ амадузы кандый болгон?

– Украинада ӧдӱп јаткан аҥылу јуучыл операцияныҥ туружаачыларына, мобилизацияла баргандарга јӧмӧлтӧ-болуш эдер, олорды айыл-јуртында сакып отурган улустыҥ кӱӱнин кӧдӱрер, јеҥ јастанып божогон уулдардыҥ јуук улузына кожо карыкканысты јетирер амадула килемјиниҥ ойын-концертин ӧткӱрдис.

Мындый концерт ӧткӱрзе кандый болор деген шӱӱлтемле мен элдеҥ озо ӧмӧлигимле ӱлешкем. СВО-ло колбулу айалгаларды кӧрӱп, кемниҥ де тууразында артар аргазы јок деп оҥдоп, артисттер мени јӧмӧшкӧн. «Алтам» автоном учреждение, бистиҥ бюджедисте гастрольдорго акча салынбаган. Оныҥ учун тергеебистиҥ башчызы Олег Хорохординге баштангам. Ол бу баштаҥкайды јарадып, гастрольдорды ӧткӱрерине 96 муҥ салковой субсидия берген. Бу акча транспортко, ГСМ-га, коночылыктарга, ажанышка барган.

АР-дыҥ культуразыныҥ министерствозы биске бастыра јанынаҥ болушкан, муниципал тӧзӧлмӧлӧрдиҥ јаандарына артисттерге бойлорыныҥ арга-кӱчиле јӧмӧлтӧ этсин деп окылу самара аткарган. Анайып Кош-Агаш, Оҥдой, Кан-Оозы, Турачак, Шабалин, Майма аймактардыҥ газеттери ле республикан газеттер афишаларысты акча тӧлӧбӧзинеҥ кепке баскандар.

Бис бу јол-јорукта јаҥыс ла акча јууп аларга эмес, је анайда ок бу кӱч ӧйдӧ бирлик болгонысты кӧргӱзерге, эл-јонныҥ санаа-кӱӱнин кӧдӱрерге амадаганыс.

– Слердиҥ ойын-концерттеригер јаантайын сӱрекей јаркынду ла јараш болуп јат. Бу концерттиҥ программазы кандый болгон?

– Оны белетеерге биске сӱрекей ас ӧй берилген. Кочкор айда кӧп учурлу керектер болгон. Бис фашисттерди Сталинградта оодо сокконыныҥ 80 јылдыгын, Тӧрӧлин коручылдыҥ кӱнин темдектегенис. Анайда ок Украинада аҥылу јуучыл операция башталганынаҥ бери бир јыл ӧткӧн.

Айдарда, бу керек-јарактарга тайанып, аҥылу программалу концерт тургусканыс. Ол ӱч бӧлӱктеҥ турган. Баштапкызы – патриотикалык, Россияныҥ јуучылдарына учурлалган ла јуу-чактыҥ јалаҥдарында јеҥ јастанып божогон геройлорды эзеткен бӧлӱк. Экинчизинде – Алтайыстыҥ элбегин ле байлу аҥылузын кӧргӱскен композициялар. Ӱчинчи бӧлӱкте бистиҥ тергеебисте башка-башка албатылар нак јуртаганын, олордыҥ байлык культуразын кöргӱзери болгон. Бого башка-башка калыктардыҥ бијелери кирген. Концерттиҥ адакы учында «Бис бирлик» деп бије кӧрӧӧчилердиҥ тӧрӧлчи кӱӱнин кӧдӱрген.

– Јурт јерге мындый атту-чуулу театр барганы улуска јаан байрамдый. Концертте кемдер турушкан, ады-јолдорын адап ийзегер?

– Акчаны коротпоско, тууразынаҥ улус јалдабай, концертти «Алтам» бойыныҥ кӱчиле ӧткӱрген. Сценарийди бойым тургускам. Байрам Курдяповло кожо ӧткӱреечилер болгоныс. Концертте АР-дыҥ нерелӱ артисти Татьяна Лашутина коо јараш ӱниле патриотикалык кожоҥдор кожоҥдоп, эл-јонныҥ кӱӱн-санаазын кӧдӱрген. Аҥчы Кудачин кайлап, кӧрӧӧчилерди чӧрчӧк јерине апаргандый билдирген. АР-дыҥ нерелӱ артисти Байрам Курдяповко баштаткан бијечилер Алина Адарова, Байанару Чендекова, Алексей Чумакаев, Чейнеш Сельбикова, Аржан Шургенчинов, Жанна Тонжанова, Евгений Мамин, Аруна Кочкорова, Айсур Болтоков, Алена Тижинова, Елена Бабаева кӧрӧӧчилерге сӱрлӱ бијелерин сыйлаган. Администратор Меиргуль Джатканбаева аймактарда бисти уткуган каруулу улусла артисттердиҥ конор, ажанар, амыраар јерлерин јеткилдеп эптӱ-јӧптӱ иштеген.

– Билеттиҥ баазы канча салковой болгон?

– Бисте оныҥ баазын бааладып, кӧп акча јуунадып алар амаду болбогон. Јурт јерлерде јаан акча кайдаҥ келетен эди. Билеттиҥ баазы 250 салковой болгон.

– Аймактардыҥ эл-јоны слерди кандый уткуды?

– Јол-јоругысты Кош-Агаш аймактаҥ баштаганыс. Мында кажы ла кожоҥ-бијениҥ учында јык толо зал бут кырына туруп, артисттерге оноҥ јаан ийде берип, кӧӧрӧдип турды. Кӧрӧӧчилердиҥ ортозында бойыныҥ албатылык кеп-кийимин кийген улус кӧп болды. Онызы албаты бистиҥ ӧткӱрип јаткан керек-јаракла бек колбуда болгонын керелеген. Концерттиҥ учында аймактыҥ јааны Серикжан Кыдырбаев кӧрӧӧчилерге ле айылчыларга быйанду сӧзин айткан.

Кураторыс культура бӧлӱктиҥ јааныныҥ ордынчызы Оксана Тихонова болгон. Администрация артисттерди «Островок» деп коночылыкта бойыныҥ акчазыла кондырган, койдыҥ эдиле азыраган. Оксана Дмитриевнага ла оныҥ ӧмӧлигине кӱндӱӱзи учун быйаныс айдадыс.

Эре-Чуйда 40 муҥ 750 салковой јууп алганыс.

Ээчиде Улаган јаар бардыс. Мында концерт база бийик кеминде ӧткӧн. Концерттиҥ учында сценага аймактагы солдаттардыҥ энелериниҥ биригӱзиниҥ турчызы Татьяна Олчонова чыгып, тургуза ӧйдӧ СВО-до туружып турган уулы ла јерлештери керегинде куучындап, «Алтамныҥ» ӧмӧлигине, килемјиниҥ концертин јӧмӧп јуулган эл-јонго баштанган ла бойыныҥ бијезин сыйлаган эди. Оныҥ јӱзинде кӱлӱмји болгон до болзо, эне кижиниҥ јӱрегинде сызы сезилген. Анайда ок уткуулду сӧзин ДК-ныҥ јааны Сергей Исакович Табулгин айткан.

Улу-Улаган аймакта 25 муҥ 500 салковой јуулган.

Оҥдой аймакта бисти культура бӧлӱктиҥ јааны Ренат Малчиев ле ДК-ныҥ јааны Лолла Монголова кӧрӧӧчилерле кожо јылу уткуган. Мында 26 муҥ 500 салковой иштеп алганыс.
Оҥдойдогы концерттиҥ кийнинеҥ бис калага јанып, костюмдарысты арутап, тыныш алынала, јол-јоругысты улалтканыс.

Кан-Оозы аймакта јааны Рустам Кокушев, оныҥ ордынчылары, культураныҥ јааны Александра Кокушева уткудылар. Олор артисттерди амтамду пловло кӱндӱлеген. Бисти кондырган «Надежда» коночылыктыҥ ла «Наша кухня» кафениҥ ээлерине јаан быйан. Бу аймакта 86 муҥ 750 салковой акча јуулган. Кӧп улус залга батпаган да болзо, акчазын бистиҥ кассирге табыштырганы база да кӧпти айдат.

Кӧксуу-Оозы аймактыҥ башкараачызы Дмитрий Кочевов, алтай албатыныҥ аймак башчызы, «Байлык Алтай» деп культуралык тӧс јердиҥ јааны Светлана Майманова, Тӧс тӧргӧӧниҥ турчызы, Катандудагы музейдиҥ јааны Мария Сюнюшева, «Кеендиктиҥ ле чӧлӧӧ ӧй ӧткӱрериниҥ туразыныҥ» јааны Марина Зырянова бисти бийик кеминде уткуган. Эҥ кӧп акчаны – 87 муҥ салковойды бу аймакта иштеп алганыс.

Чамал аймакта концерт Эликманар јуртта ӧткӧн. Кӧрӧӧчилерле кожо ойынысты јурт јеезениҥ јааны Ольга Житенева, «Женщины Алтая – Алтайдыҥ эпшилери» организацияныҥ турчызы Светлана Майманакова, аймактагы культураныҥ ла спорттыҥ тӧс јериниҥ башкараачызы Алена Соурчакова кӧргӧн. Иштеп алган акчабыс – 27 муҥ 750 салковой.
Турачакта аймактыҥ јааныныҥ ордынчызы Наталья Черепанова, культураныҥ јааныныҥ ижин удурумга бӱдӱрип турган Елена Гераськина залга јык толо кӧрӧӧчилерле кожо болгон. Мында иштеп алганыс 50 муҥ 750 салковой болды.

Чой јуртта аймактыҥ јааны Игорь Русских, администрацияныҥ ишчилери ле «Женщины Алтая – Алтайдыҥ эпшилери» организацияныҥ турчызы Зоя Жданова «Алтамды» уткудылар. Муниципалитеттиҥ ишчилери ыраак јурттардаҥ концертти кӧрӧргӧ кӱӱнзегендерди кӧлӱктерле тартып экелгенин сӱӱнип уктыс. Чой аймакта 51 муҥ 750 салковой јуулган.

Майма аймакта концертисти јӧмӧп болушкан депутаттар Совединиҥ председатели Ильнур Ударцевке ле культураныҥ тӧс јериниҥ башкараачызы Андрей Сусловко быйанысты айдадыс. Бу аймакта 33 муҥ 750 салковой јуудыс.

Анайда ок, Шабалин аймактыҥ јааныныҥ баштапкы ордынчызы Эркеш Челбашевке ле культураныҥ јааны Виктор Казагашевке кӱндӱзек кӱӱндери учун быйан. Бу аймакта 36 муҥ 250 салковой јуулган.

Кажы ла аймак бисти јылу, кӧдӱриҥилӱ, бийик кеминде уткуган. Олорго су-кадык, сӱӱш, ырыс, амыр-энчӱ кӱӱнзейдис!

– Мынаҥ ары килемјиниҥ концертин ӧткӱрер амаду бар ба?

– Эйе, кӱӱк айдыҥ 21-чи кӱнинде калада ӧткӱрерис. «Алтам» анайда ок СВО-до јуучылдарга концерт кӧргӱзип барар амадулу болгон.

– Јуулган 466 муҥ 750 салковой акчага кӧлӱк алынганын уктубыс. Тургуза ӧйдӧ ол Луганскта јуучылдарга јеткен деп, јондык сетьтерде видеолордоҥ кӧргӧнис.

– Бис килемјиниҥ бу концертине белетенип тура, Алейсктеҥ аткарылган алтай уулдардыҥ турган 35-чи гвардейский мотострелковый бригаданыҥ 2-чи батальоныныҥ 5-чи ротазыныҥ командири Саадак Саналовло кандый болуш этсе јакшы болор деп јӧптӧшкӧнис. Саадак Александрович эҥ керектӱ неме кӧлӱк деген. Оныҥ учун Александр Филиппов башкарып турган «Вымпел» деп јуучыл ла патриотикалык тӧс јерле јӧптӧжӱ тургузала, јуулган бастыра акчаны ого табыштырганыс. Олег Хорохординниҥ ле АР-дыҥ ӧзӱминиҥ тӧс јериниҥ јааны Михаил Грудининниҥ јӧмӧлтӧзиле, Александр Филиппов ло Николай Антонов УАЗ-ты садып алала, алтай јуучылдардыҥ турган ротазына јетирген.
Уулдар кӧлӱкке тыҥ сӱӱнип, быйанын айдып турган видеозын биске аткарган.

– Кӧлӱк «Умка» деп атту болуп калганын сонуркап уктыс. Оны онойдо кем адаган болотон?

– Ӧрӧги айдылган ротаныҥ уулдары бойлоры адаган. «Умка-Алтам» – ол кӧлӱктиҥ позывнойы. Ол ӱрелип сынбай, уулдарыска болушту болзын деп кӱӱнзейдис.

* * *

Албатыныҥ ийде-кӱчи оныҥ бирлик болгонында. Бастыра эл-јонныҥ јӱректериниҥ јылузы кажы ла јуучылды корызын!

«Алтамныҥ» ӧмӧлигине ле оныҥ ойгор кӧгӱстӱ башкараачызы Айана Ивановна Шинжинага алтай баатырларысты јӧмӧгӧн каруулу ла учурлу ижи учун јаан быйанымды айдадым.

Виктория ТИХОНОВА
куучындашкан