Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

«Кан-Кередениҥ» јиит туружаачызы

02.06.2023

Кӧк-Бӧрӱ — тӱрк калыктардыҥ јарлу ойын-маргааны. Туулу Алтай тӱрк албатылардыҥ кабайы болордо, бу бӱдӱм бистиҥ тергееде база ӧзӱм алынган. Баштап ла «Кӧк-Бӧрӱ» ойынды Оҥдой аймакта Аргымайдыҥ маҥына ла Турачак аймакта болгон Эл-Ойында кӧргӱзӱлӱ программаларга кийдиргендер. Бӱгӱн ол сӱрекей элбеп, јарлу болуп калды.

Бу маргаандардаҥ бис аргымак малдыҥ чыдамкайын, сӱрлӱзин, санаалузын; алтай уулдардыҥ эпчилин, сӱмелӱзин, турумкайын кӧрӧдис. Кӧк-Бӧрӱ ӧткӧн јерлерде эл-јон јык ла толо болот. Мынаҥ кӧргӧнисте, бу ойынла јилбиркеген улустыҥ да, маргаандарда туружаачылардыҥ да тоозы (командалар) там ла кӧптӧйт.

Бӱгӱн Оҥдой аймактыҥ ады јарлу «Кан-Кереде» деп командазыныҥ эҥ јиит туружаачызы Шуну РЫКОВЛО таныжалы. Майман сӧӧктӱ Шуну 2001 јылдыҥ кандык айыныҥ 25-чи кӱнинде Константин Ивановичтиҥ ле Эльвира Трифоновнаныҥ билезинде чыккан. Ӧскӧн-чыккан јери Оҥдой аймакта Талду јурт. Биледе ӱч эјезиниҥ карындажы. Ол оогоштоҥ ло ала чыйрак, улуска јаантайын болужайын ла деп ӧскӧн уулчак.

Шуну 9-чы классты Кеҥиниҥ школында божодып, Горно-Алтайсктагы педколледжтиҥ физкультура бӧлӱгинде ӱренген. «Студент ӧйлӧрим сӱӱнчилӱ ӧткӧн. Колледжте болуп турган бастыра маргаандарда эрчимдӱ туружып, кӧп јеҥӱлер алгам» — деп, ол эске алынды.

Ӱредӱниҥ кийнинде самбого јӱрӱп, спорттыҥ узыныҥ кандидадыныҥ нормативин бӱдӱрген. Дзюдоло, футболло, хоккейле база јилбиркеген. Јиит уулдыҥ бӧкӧзин, спортло тазыктырынып, јакшы јанынаҥ кӧргӱзип турганын ајарган кижи — кыпчак сӧӧктӱ Анатолий Покошев. Ол Оҥдой аймактыҥ ады јарлу «Кан-Кереде» командазыныҥ тазыктыраачызы. Эпчил, јалтанбас ӱренеечи Шуну Рыковты Кӧк-Бӧрӱниҥ командазына алгандар.

Шунуга бу маргаандар оогоштоҥ ала таныш. Ол оны јаантайын ла кӧрӱп, јилбиркеер болгон. Эр кемине једип, бу ойындардыҥ туружаачызы болорын ол бир де сананбаган. Шунуныҥ эҥ кӱчтӱлердиҥ, эҥ шулмустардыҥ ла эҥ јалтанбастардыҥ тоозына киргени билезине оморкодулу болгон. Јаҥы танышкан најызын, ай-канатту эрјинезин «Карындаш» деп адап, оны ӱредип, сӱӱп, баалап јӱрген. «Кӧк-Бӧрӱниҥ маргаандарында капшуун ат јок сен кем де эмес» — деп, ол айдат.

Маргаандар болор алдында бир неделе артса, Шуну ла «Карындаш» белетенип јат. Ол озо ло баштап аттыҥ су-кадыгын, јепселин, бойыныҥ кеп-кийимин кӧрӧт. Олор — тизеге кийер аҥылу щиток, јииттердиҥ јараш деген кроссовка ӧдӱги эмес, бек кирза сопок ло каска. Маргаандарда бу кеп јогынаҥ ойнозо, сынык-бычык та алардаҥ айабас.

Шуну Рыковтыҥ баштапкы ла катап турушкан маргаандары 2021 јылдыҥ кӱӱк айыныҥ 14-15 кӱндеринде Кӱпчеген јурттыҥ јуугында Кер-Кечӱде ӧткӧн. Алты команда эки кӱнниҥ туркунына кем эҥ артык ла эҥ ийделӱ деп тартышкан. Изӱ тартыжуда «Кан-Кереде» баштапкы јерди ала соккон. Онойып Шунуныҥ јалтанбас кылык-јаҥы бектелген.

Јиит уул ӱредӱзин божодып, 2022 јылда Хабаровск калада черӱчил молјузын бӱдӱрген. Бир јылдыҥ туркунына эди-каны, балтырлары тыҥып, Алтайына јанала, Кӧк-Бӧрӱниҥ маргаандарында туружарын улалткан.

Быјыл тулаан айдыҥ 25-чи кӱнинде Кош-Агаш аймакта болгон маргаандарда ӱч команда турушкан, олордоҥ јеҥӱ Шунуныҥ «Кан-Кереде» командазына келишкен.

«Чике-Тамандагы јас-2023» ол ло Кер-Кечӱде ӧткӧн. Маргаанда кӧп улуска таныш «Кан-Кереде» команда эрчимдӱ турушкан. Олор сегис салымды казанга кийдирип, база ла катап јеҥӱчил болуп чыккан. «Келер ӧйдӧ болотон маргаандарга белетениш тыҥ ла ӧдӧт, бис база да кӧп јеҥӱлер аларыс» — деп, Шуну јаан ижемјизин айдат.

Айару ЧЕКОНОВА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина