Алтайдын Чолмоны

Јебрен кайдыҥ кӱмӱрели

28.06.2023

Албатылар ортодо бастыра телекейге јарлу кайчылардыҥ «Алтай Кай» фестивали Майма аймактыҥ Культура байзыҥында кичӱ изӱ айдыҥ 9-10 кӱндеринде ӧтти. Фестивальда Кыдаттыҥ, Моҥголдыҥ, Тыва, Хакасия ла Алтай республикалардыҥ атту-чуулу кайчылары туруштылар. Тергеебистиҥ башка-башка аймактарынаҥ кайчылар јуулып, чӱмдӱ ле учурлу кайыла кӧрӧӧчилерди кайкатты.

Эки кӱнниҥ туркунына кызу тартыжуда ӧткӧн бу фестиваль-конкурстыҥ турулталары тыҥытту болды. Ыраак Эре-Чуйдаҥ келген «Таҥдак» деп јозокту ӧмӧлик (башкараачылары Вера ла Роман Саланхановтор) он алты јашка јетире балдарыла 1-кы јерге чыкты. 2-чи јерди «Ай-Кӱмӱрел» ойноткы-вокал ансамбль алды (башкараачызы Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ сыйыныҥ лауреады Айдана Кобенова).

Кай элбеп, јер ӱстине јайылып, макталып турганы сӱрекей оморкодулу! Кайчылардыҥ кеендик јолы ачык болзын. Эл-јоныстыҥ кӱр-кӧксине кайдыҥ јебрен кӱӱзи эбелип турганы учурлу, јакшыга ууламјылу керек. Кажы ла јыл кайчылар кӧптӧп, олордыҥ кайлаар узы тереҥжип ӧзӱп турганы мӧрлӱ керек.

Таҥынаҥ кайдыҥ эҥ артык устары база темдектелген. Он алты јашка јетире балдар ортодо 1-кы јерде Эре-Чуйдаҥ Урсул Малчанов (В. ла Р. Саланхановтор) ло Горно-Алтайсктаҥ Айсура Бабаева (А. Кобенова) болдылар. 2-чи јер Айат Каан Чурекеновко (Р. ла В. Саланхановтор), 3-чи јер Сӱӱнчилей Чурекеновага (башкараачызы Арчын Шаудуров) келишти.

Мактулу самарала Тимур Минаков кайралдатты (Горно-Алтайсктаҥ, башкараачызы А. Кобенова).

Экинчи кӱнде кӧрӱ-маргаан улалган. «Эмдиги ӧйдиҥ интерпретациязы аайынча» јерлер мынайда келишти:

1-кы јер – Айгор Кошкендей (Тыва);

2-чи јер – Арслан АRISILENG (Кыдат) ла Артыш Пикин (Чамал аймак);

3-чи јер – Омак Ооржак (Тыва Республиканыҥ нерелӱ артисти).

4-чи јер – Айдар Чурупов (Горно-Алтайск) ло Золзаяа (Монголия).

«Алтай Кай» фестиваль-кӧрӱле коштой «ХХI чактыҥ кайчызы. Бӱгӱнги ӧйдиҥ кайы» деп тегерик стол ӧткӱрилген. Оныҥ турултазы аайынча ӱч ороонныҥ кайчылары, билимчилер ле санаттыҥ ишчилери резолюцияга кол салгандар. Ол аайынча мындый пункттар адалды:

• Албатылык кайды ойноочыны «кайчы» деп адаар.
• Улай ла кайчылардыҥ кӧрӱ-фестивальдарын ӧткӱрип, јиит ӱйени кайга тартар.
• Алтай Республикада кайчылар ӱредип таскадар школдор тӧзӧӧр.
• Монголияныҥ ла Кыдаттыҥ албатызыла культура јанынаҥ колбуларды тыҥыдар.

Кеендикке, кайга тереҥ учур салып, телекей ичинде јарлу «Алтай Кай» ӧмӧликти кӧп јылдарга эрчимдӱ ле тӧзӧмӧлдӱ башкарып турган Урмат Ынтаевке Тыва Республиканыҥ Албаты хӧӧмейчизи, Арасей башкарузыныҥ «Душа России» кайралын алган Игорь Кошкендей Быйанду самара табыштырды.

Фестиваль-маргаанныҥ эҥ јаан кайралын – Гран-прини Эмиль Теркишев алып, «Телекейлик кайдыҥ виртуозы» деп ат адатты. Ого кайлап отурган кайчыныҥ статуэтказы ла чоокыр укту мал сыйлагандар. Бастыра јаба Гран-приниҥ баазы 150 муҥ салковой. «Бу јеҥӱ канча-канча јылдарга келген ижистиҥ турултазы» —деп, јарлу кайчы айтты.
«Алтай Кай» деп фестивальдыҥ ла ансамбльдыҥ адын Урмат Ынтаев 2000 јылдарда патентовать эдип салган. Оныҥ учун кожоҥдоры, кӱӱлик чӱмдемелдери авторлык тап-эрикле чыдулалган.

Аҥылузын темдектеп, учкары Урмат Ынтаев мынайда айтты: «Бу фестивальда «Ӱй улустыҥ кайы» деп номинацияны ачканыс. Ол байрамга сӱреен јилбилӱ экпин берди. Бу номинацияда ӱй улустыҥ кайын МНР, Кыдат, Тыва јараш ла бийик кеминде кӧргӱсти».

Урмат Ильичтиҥ темдектеп айткан шӱӱлтелери чындык. «Сказитель», «кайлаачы», «сен кайлаачы болуп тургаҥ ба, ӧткӧнип» деп шооткон айасту эрмектер де угарга келижет. Чынын айтса, ол кайчы деп сӧс кӧчӱрилбес. Канайып та турза. Кай – ол озогы јебрен кӱмӱрел, ээлӱ, кайкалду. Кай ажыра бала-барканы тӧрӧл тилине таскадып, Алтайын баалап, байлап, тилин билип јӱрзин деп амадап иштеп јаткан ижигер јозокту, тоомјылу, албаты ортодо улалып, кайдыҥ чогы качан да ӧчпӧй, јалбышталып кӱйзин деп акту јӱректеҥ кӱӱнзеп турум. Ӧзӱп келеткен јаш ӱйе алтай тилин јакшы, тереҥжиде билип, оҥдоп јӱрерине слердиҥ бу ижигер јаан камаанын јетирет.
Анайып, озогызын ойгорткон, эл јӱректерди бактырган «Алтай Кай» фестиваль тӱгенди.

Валентина КАНАРИНА