Алтайдын Чолмоны

Эбирип келген байрамыс Эне-Алтайынаҥ алкышту

03.08.2023

Оҥдой аймактыҥ Алтыгы Талду јурты тӧзӧлгӧнинеҥ ала 110 јылдыгына учурлалган байрамын тоолу кӱндер кайра ӧткӱрди.

1926 јылда Сибирьдеги бӱдӱреечи комитеттиҥ статбӧлӱгиниҥ ӧткӱрген тооалыжыла, тӱӱкизи калыҥ јурт 1913 јылда тӧзӧлгӧн. 1917 јылдагы революцияныҥ јаҥылгазы алтай јуртка база јеткен. Онойып, 1919 јылда мында коммуна, 1927 јылда јуртхозартель тӧзӧлип, удабай ол «Ленин Јол» колхоз деп адалып, ӧзӱмдӱ јолына ичкери барды.

1941 јылда Ада-Тӧрӧл учун Улу јуу башталарда, јурттаҥ 139 кижи атанган. Кайра ойто јер-алтайына јӱк ле 37 јуучыл јанган. От-калапту јууныҥ јылдарында, онойдо ок оныҥ да кийнинде уур-кӱч јылдарда таадаларыс-јааналарыс, ада-энелерис, ага-карындаштарыс, эје-сыйындарыс ийде-кӱчин карамдабай, тӱни-тӱжи амыры јогынаҥ иштеген. 1947 јылда 60 кире кижи Кебезенде агаш белетеер иште ак-чек иштеген.

1956 јылда «Ленин Јол» ло «Кызыл Таҥ» колхозторды бириктирип, адын «Ленин Јол» деп артыргыскан. 1960 јылда колхозты Карл Маркстыҥ адыла адалган колхозко бириктирген. Јуртыс колхозтыҥ «Алтыгы Талду» 2-чи фермазы деп адалган. Оноҥ ло бери бӱгӱнги кӱнге јетире Алтыгы Талду јурт болуп, ады-чуузы ыраак-јуук ороондордо, тергеелерде јарлу, танылу.

Јажыл торко јайдыҥ айас, изӱ кӱни турган. Јурттыҥ «Алып» стадионында эл-јон, айылчылар кӧп лӧ јуулды. Јаан ла јараш байрам спорттыҥ јаҥжыккан ойындарыла башталган. Волейболло маргаандарда, камчы согорында, городошный маргаандарда јурттыҥ оромдорыныҥ чыгартулу, эпчил, чыйрак, эрчими тыҥ улузы турушты.

Јакшынак байрам быјыл ӧдӱп јаткан Ӱредӱчиниҥ ле таскадаачыныҥ јылына учурлалды. Россия Федерацияныҥ ла Алтай Республиканыҥ мааныларын былтыр Армения-да самболо ӧткӧн телекейлик маргаандардыҥ јеҥӱчили, кӱлер медальдыҥ јолду ээзи Карам Кыбыев ле оныҥ баштапкы тазыктыраачызы Арчын Телтек кӧдӱрдилер.

Байрамныҥ окылу ачылтазында јуулган эл-јонды Алтыгы Талду јурт јеезениҥ јааны Даниил Кохоев, Оҥдой аймактыҥ депутаттарыныҥ Совединиҥ председатели Адучы Тысов, «Оҥдой аймак» муниципал тӧзӧлмӧниҥ јааныныҥ ордынчызы Суркура Сарбашева, онойдо ок Јоло јурттаҥ келген тоомјылу јерлежис Нина Туймешева, Оҥдой аймактыҥ депутады Карине Бушулдаева, јерлежис Владимир Туткушев уткудылар.

Адучы Тысов эл-јонды байрамла уткуп тура, Оҥдой аймактыҥ Кӱндӱлӱ грамотазын ижи эрчимдӱ, тузалу Рита Енчиновага табыштырды. Суркура Сарбашева аймактыҥ јааныныҥ, «Единая Россия» партияныҥ

тергеедеги бӧлӱгиниҥ адынаҥ уткуп тура, јурттыҥ клубына берилген сертификат аайынча кӱӱлик аппаратураны, ноутбукты, сценаныҥ бӧстӧрин база табыштырган. Јурттыҥ улузы јаан сый учун алкыш-быйанын јетирет.

Алтыгы Талду јурттыҥ эл-јоныла јаантайын јайаандык колбуда јӱрген артисттерге, јайаан јайалталарга: «Тӱрк Кабай» ӧмӧликтиҥ туружаачылары – РФ-тыҥ нерелӱ артисти Болот Байрышевке, Г. И. Чорос-Гуркинниҥ јондык сыйыныҥ лауреады Айдар Унатовко, Вадим Деевке, Тимур Кыдыковко јаан алкыш-быйаныс. Онойдо ок јаан быйанысты культураныҥ ла санаттыҥ Г. И. Чорос-Гуркинниҥ адыла адалган колледжиниҥ ӱредӱчилери Мансур ла Жанетта Тоновторго, Виктор Малчиновко, Ренат Суразовко айдадыс. Јайаан јайалталардыҥ кӧргӱскен ойын-концертин јаан-јаш бачым ӱстине ундыбас. Кеендиктиҥ устары Алтыгы Талду јуртта кандый да ӧйдӧ сакылталу ла кӱндӱлӱ айылчылар болгонын ӧткӧн бу да байрам лапту кереледи.

Оҥдой аймактыҥ культура бӧлӱги байрамды ӧткӱрип јаткандарды база болужып јӧмӧди. Бис аймактыҥ ады јарлу кожоҥчылары Арслан Абудовко, Байнур Хабаровко, Артур Чечегоевке, Мӧҥӱне ле Кристина Тайтыковторго, Айсулу Теренгинага, оператор Алексей Башкуновко тай ат кӧдӱрбес, тар эжикке батпас быйанысты јетиредис.

Јакшынак байрам культуралык агынынаҥ спорттыҥ маргаандарына кӧнӱ кӧчти. Мында аттыҥ эстафетазы, спорттыҥ башка-башка бӱдӱмдериле маргаандар, армакчы тартыш, алтай кӱреш, мини-футбол, ат јарыш бийик кеминде ӧтти. Алтыгы Талду јурттыҥ јаан да улузы, јииттери де спортло бек колбуда болгонын тергее де, коштой турган аймактар да кеминде эл-јон, спортчылар јакшы билер.

Маргаандардыҥ јеҥӱчилдериниҥ ады-јолдорыла таныштырып ийели: алтай кӱреште – Санат Яилгаков; ат јарышта — Баатыр ла Батый Яилгаковтор; камчы согорында — Айтурган Малчинов; городкиде — Поромзон Яилгаков, Айтана Кокулева, Айсулу Кокулева, Алтынай Чучина. Армакчы тартышта Талду ором баштапкы болды. Аттыҥ эстафетазында — Арунат Кохоев, Ижен Кыбыев, спорттыҥ эстафетазында — Тодубай ором, мини-футболдо — «Јерлештер»; волейболло баштапкы јерге Талду ором чыкты.

Байрамныҥ баштапкы бӧлӱгин Эзен Яилгаков ло Светлана Малчинова баштап ӧткӱрген. Кӧдӱриҥини ӧткӱреечилер Алтай Республиканыҥ, Оҥдой аймактыҥ ла тӧрӧл јуртыныҥ ады-јолын нерелӱ, озочыл ижиле макка чыгарган јерлештериниҥ, онойдо ок колхоз ӧйинде ак-чек ижиле јеҥӱчилдер болуп, орден-медаль тагынган койчы-малчылардыҥ, механизаторлордыҥ ла оноҥ до ӧскӧ озочылдардыҥ ады-јолдорын оморкоп ададылар. Кӧп балдар азыраган Эне-Геройлорго быйанду сӧстӧрин айттылар. Эзен-амыр отурган иштиҥ ветерандарыныҥ ады-јолдоры адалды. Ортобыста јок јерлештерис база кереес эдип адалды.

«Алып» стадиондо Бай-Туу ла Сары-Туу баатырлар ла Јелбеген керегинде тургузуны јурттыҥ јайаан јайалталу јииттери Баатыр Яилгаков, Ижен Кыбыев, Баир Еликов, Амат Кыбыев, Экене Кахтунов, Батый Яилгаков, Темир Малчинов ойнодылар. Тургузуныҥ кийнинеҥ Эмина Чочкина, Карина Кужакова, Ариана Кужакова Эдуард Согоноковтыҥ «Чейнелӱ» деп кожоҥы аайынча сӱреен јараш бијезиле кайкатты.

Алтыгы Талду јурттыҥ эл-јоны азыйдаҥ бери ӧмӧркӧгиле, нагыла, бой-бойына болужатаныла јарлу. Кандый да керекте бир кижидий туруп чыгала, болужар-јӧмӧӧр лӧ деп ичкери болор.

Јуулган айылчыларды, эл-јонды изӱ казан азып, јайым, элкем-телкем эдип кӱндӱлеер амадула семис ӱч койды Айдар Кахтунов, Олег Пиянтинов, Арунат Кохоев берген. Алтай кӱрешле јеҥӱчилге семис ирикти Баир Еликов табыштырды. Аймактыҥ депутады Карине Бушулдаева јеҥӱчилдерге сыйлайтан кубокторды алып берген. Јаантайынгы аргачы Елена Курдакова аш-курсакла болушты. Ат јарыштыҥ спонсорлоры — Айвар Мамаков, Александр Кыбыев, Дмитрий Кыныев, Чечен Кыбыев,
Айабас Пиянтинов, Арсан Чехонов, Олег Чеконов, Адучы ла Аҥчы Чеконовтор.

Байрамды белетеп, сценарийин јурттыҥ Культура туразыныҥ јааны Светлана Малчинова ла јииттердиҥ тӧс јериниҥ башкараачызы Айнара Мардянова тургускан.
Кан-Оозы аймактаҥ келген јерлежис Владимир Туткушев ӱлгер, кожоҥ чӱмдеер, кожоҥдоор јайалталу. Ол чыккан-ӧскӧн јуртын кожоҥго салган «Алтыгы Талду» деген кожоҥы јурттыҥ гимни болуп, кандый ла кӧдӱриҥилерде угулат. Бу байрамда јерлежис база кожоҥдоды.

Јурттыҥ байрамы керегинде бичимелимди Игорь Кахтуновтыҥ башкарып турган «Эрјине» ӧмӧлигиниҥ јаҥарыла тӱгезедим:
Эбирип аккан Короты
Эрјине кечер кечӱлӱ,
Эбирип келген байрамыс
Эне-Алтайынаҥ алкышту.
Айланып аккан Короты
Аттарыс кечер кечӱлӱ,
Алтыгы Талду јуртыс
Алтайынаҥ алкышту.

Алтыгы Талду јурттыҥ школында алып-баатырлардыҥ «Эрјине» ӧмӧлиги база да јарлу јайаан ӧмӧлик.

Светлана Малчинова,
јурттыҥ Культура байзыҥыныҥ јааны