Алтайдын Чолмоны

Јаан ийде – калыктар бирлигинде

02.11.2023

Кӱчӱрген айдыҥ 4-чи кӱнинде Албатылар бирлигиниҥ кӱни темдектелет. Байрамдык кӱнде јӱзӱн-башка политикалык партиялар ла јондык биригӱлер ойын-концерттер, акциялар, спорт маргаандар ла митингтер ӧткӱргилейт.

Байрам 2005 јылдаҥ ала темдектелип баштаган. Је кӧп улусты бу кандый кӱнге учурлалган байрам деген сурак јилбиркедет.

Шак ла бу кӱн, эски јыл тооалышла 1612 јылдыҥ ӱлӱрген айыныҥ 22-чи кӱнинде, староста Кузьма Мининге ле князь Дмитрий Пожарскийге баштаткан Нижегородский земский ополчение Москваны польский олјочылдардаҥ јайымдаган. Кӧп јылдардыҥ туркунына аайлашпастар болгон Россияда амыр-энчӱ јӱрӱм келген. Оноҥ ло бери дворяндар, боярлар, казактар, крестьяндар ла ӧскӧ калалардыҥ чыгартулу улузы кирип турган Земский собор ороонныҥ јаҥы каанын кӧстӧгӧндӧр — Романовтордыҥ отогынаҥ Михаил Федоровичти.

Баштап тарый байрамдык кӱнди темдектеер алтам 500 јыл кайра, 1649 јылда, болгон. Ол ӧйлӧрдӧги каан болгон Алексей Михайлович бу кӱнди Казаньдагы Кудайдыҥ Энезиниҥ сӱриниҥ байрам кӱни деп адаган. Је албаты ортодо бу байрамдык кӱнди 1649 јылда ӧткӧн јуу-чакту тартыжуда јеҥгенин керелеген байрам деп айдыжатан. Кудайдыҥ Энезиниҥ сӱри бу тартыжуда албатыга јаан болужын јетирген деген оҥдомол јӱретен. Је ороондо болгон 1917 јылдагы революцияныҥ кийнинеҥ бу байрам кӱн токтодылган эди.

2004 јылдыҥ јаҥар айында РФ-тыҥ Госдумазы «Россияныҥ јеҥӱлӱ кӱндери» керегинде федерал јасакка кубулталар кийдирип, Албатылар бирлигиниҥ кӱнин темдектеер јӧп јараткан. Байрам кӱчӱрген айдыҥ 7-чи кӱнинеҥ кӱчӱрген айдыҥ 4-чи кӱнине кӧчӱрилген. 2005 јылда Мининге ле Пожарскийге учурлалган кереес Нижний Новгородто тургузылган. Ол Москвадагы Кызыл тепсеҥде турган кереестиҥ оогош бӱдӱмиле белетелип јазалган кереес. Айдарда, байрамдык кӱнде ончо керек-јарактар бу кереестердиҥ јанында ӧткӱрилип турганы тегиндӱ эмес.

Эльмира Егоровна Докторова, АР-дагы якут албатыныҥ биригӱзиниҥ турчызы: «Алтай Республиканыҥ, орооныстыҥ эл-јонын байрамла — Албатыныҥ бирлигиниҥ кӱниле уткуп турум! Бистиҥ ийдебис — бирликте!»

Виктор Ананьевич Соник, јаан јашту ӧрӧкӧн: «Бирлик деген оҥдомолды мен ончо албатылардыҥ уур-кӱч айалгалардаҥ чыгатан эп-аргалардыҥ тӧзӧлгӧзи деп оҥдоп јадым. Анчада ла бӱгӱнги кӱч ӧйдӧ. Телекейде кандый да ӧй болгондо, бирлик болор учурлу. Кажы ла ӧйдиҥ бойыныҥ некелтези, јаҥыртузы.

Албатылардыҥ јадын-јӱрӱми де башка болор. Кандыйы да аргалу-чакту, бийик кӧдӱринген, кандыйы да — арга-чыдалы јабыс. Је бирлик јаантайын болор учурлу.

Уур-кӱч кызалаҥду ӧйлӧрдӧ албатылардыҥ бирлиги јарт кӧрӱнер. Качан ончобыс ток-тойу јӱрзебис, кажыбыс ла бойыстыҥ алдыста јӱредис. Тӱбек тӱшкенде, албатылар биригип чыгат. Тургуза ӧйдӧ оны аҥылу јуучыл операция кӧргӱзет».

Райхана Каримовна Бикмаева, АР-дагы татар албатыныҥ биригӱзиниҥ турчызы: «Байрамдык кӱнге учурлай эл-јонго элдеҥ ле озо бек су-кадык кӱӱнзейдим! Россияныҥ албатызы нак јӱргениле, бирлик болгоныла аҥыланат. Орооныста јаткан кӧп тоолу албатылар јаантайын бирлик јӱрген де, јӱрер де. Јаҥыс ла бирлик бисти јеҥӱлерге, ичкери ӧзӱмге экелет. Иште де, Тӧрӧлисти корулаар ӧйдӧ дӧ — бис бирлик!»

Долгорма Чилкетовна Дамдинова, АР-дагы бурят албатыныҥ биригӱзиниҥ турчызы: «Кандый ла укту албаты болор, олордо бойлорыныҥ чӱм-јаҥы, тили, культуразы. Је албатылар бой-бойлоры нак јӱрер учурлу. Бисте ӱлежер де, блаажар да неме јок ине. Бир ле ороондо јадып, бой-бойына болужып јӱргенде, амыр-энчӱ јӱрӱм болор. Ончогорды байрамла, су-кадык јӱригер!».

Хамида ТАДИНА белетеген