Алтайдын Чолмоны

Ырыстуныҥ ырысту билези

02.11.2023

Биле нак болгоны ла келер ӧйгӧ бӱдӱмјилӱ кӧргӧни јаан учурлу. Нак ла ырысту билелер канча ла кире кӧп болзо, орооныс ончо ло кире кӱчтӱ болор. Балдарын сӱӱп, кичееп ле олорго јаан ајару эдип турган ада-энелерле јаҥыс ла оморкоор керек.

Ондый билелердиҥ ортозында Шабалин јурттаҥ Арбанаковтордыҥ билези. Олор бу јуукта калыктар ортодо «Албатылык кеп-кийимин кийген эне ле балдары» деген фотојуруктардыҥ кӧрӱ-маргаанында туружып, албатызыныҥ культуралык байлыгын, энчизин кӧргӱзип, јеҥӱчилдердиҥ тоозына кирди.

Бу кӧрӱ-маргаанды «Интернациональный Союз Женщин» деген тергеелик јондык организация Россияныҥ ла СНГ-ныҥ кӧп тоолу калыктарыныҥ этнокультуралык байлыгын кичеер ле ӧскӱрер амадулу ӧткӱрет. Анайда ок эл кийим-тудумдардыҥ кӧрӱзиниҥ болужыла албатылар бой-бойлоры ортодо нак јӱрерине таскайт.
Финалга чыккан эки јӱс туружаачыныҥ ортозынаҥ јеҥӱчил бежен биле јарталган. Маргаанныҥ јеҥӱчилдериниҥ фотојуруктарыла мынаҥ ары «Албатылык кеп-кийимин кийген эне ле балдары» деген каталог чыгар.

«Садикке кӧрӱ-маргаанныҥ ээжилери келерде, алтай албатымныҥ кийим-кебиниҥ сӱрлӱзин кӧргӱзерге туружар деп санангам» – деп, Айсула куучындайт.

Тодош сӧӧктӱ Ырысту ла чапты сӧӧктӱ Айсула билелик ырыстыҥ јажыдын ачарга 2010 јылда бириккен. Олор ӱч кыстыҥ ырысту ада-энези. Саяна 7-чи класстыҥ ӱренчиги, Арунай 2-чи, Арчынай 1-кы класста ӱренгилейт. Јайалталу кызычактары бијелеериниҥ кружогына јӱргилейт.

Билениҥ ээзи Ырысту мал-аш тудар таҥынаҥ ээлеминде иштейт. Айсула балдардыҥ «Искорка» деген садында таскадаачы болот.

Јиит биле балдарын алтай тилин, культуразын, јаҥжыгуларын билип, оныла оморкоп јӱрзин деп ӱредет. Билезиниҥ тазыл-тамырын, угы-тӧзин, чӱм-јаҥдарын билип јӱргилезин деп, кызычактардыҥ тоомјылу карган адалары ла карган энези Тамара Романовна ла Михаил Николаевич Елдошевтер ле Юрий Карагысович Арбанаков айдып-јартап, јиит ада-энеге јӧмӧлтӧ болуп јӱргилейт.

Ада-энези кызычактарыла кожо айыл ичинде, мал-ашта ончо ишти ӧмӧ-јӧмӧ эдерге албадангылайт. «Јаныҥда сӱӱген эш-нӧкӧриҥниҥ, балдарыҥныҥ каткызы јаҥыланып турза, јӱрегиҥ сӱӱшле там ла толуп, јӱрӱмиҥ солоҥыныҥ бастыра ӧҥдӧриле ойноп турза, мындый кӱндер канча ла кире кӧп болзын деп сананадыҥ» – деп, Ырысту кӱлӱмзиренип айдат.

Школдыҥ, јурттыҥ јӱрӱминде Арбанаковтор база эрчимдӱ туружаачылар. Јаскыда ортон кызычагы Арунай муниципал ла тергеелик кеминде ӧткӧн «Мениҥ карган адаларым Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ туружаачылары» деген шиҥжӱ иштердиҥ маргаанында туружып, баштапкы јер алган. Јеҥӱчил кызычак Сочи калада ӧдӧр бастырароссиялык маргаанда туружар керек болгон. Је билелик айалгалардаҥ улам јолы келишпей калды. Јанында чындык болушчыларлу Арунай, оныҥ эјези ле сыйны мынаҥ да ары бийик једимдерге једеринде бир де алаҥзу јок.

Билгирге, кижилик јӱрӱмниҥ ойгорына балдардыҥ јӱрӱми јаан улустаҥ камаанду болгонын бис качан да ундыбас учурлу. Оныҥ да учун балдардыҥ бастырајандай толо ӧзӱмине ле ӱредӱзине јарамыкту айалгалар тӧзӧӧринде, олорды орооныстыҥ чындык улузы болзын деп таскадарында ада-энеге бастыра эп-аргаларды тузаланары јаан учурлу керек болуп јат.

Виктория БАДАКИНА
Фотојуруктар билелик кӧмзӧдӧҥ