«Арина» — Энеликке учурлалган ӱргӱлјик кереес…

26.01.2024

Павел Кучияктыҥ адыла адалган эл театрда тоолу кӱндер кайра кӧрӧӧчилер алтай литератураныҥ классиги Лазарь Кокышевтиҥ «Арина» деген романы аайынча Россияныҥ театрыныҥ ла кинозыныҥ актеры, Алтай ла Тыва республикалардыҥ нерелӱ артисти, Г. И. Чорос-Гуркинниҥ адыла адалган јондык сыйдыҥ лауреады режиссер Амаду Мамадаков тургускан «Арина» деген тургузуны кӧрдилер.

Режиссердыҥ ӧткӧн 2023 јылда бичиичи Лазарь Кокышевтиҥ чыкканынаҥ ала 90 јылдыгына учурлалып эки тилле (алтай, орус) тургускан «Арина» деген тургузу кӧрӧӧчилер ортодо јаан јилбӱде болуп артат. Ойын-тургузу алтай да тилле ӧткӧн болзо, је синхронный кӧчӱриш болгоны сӱреен эптӱ болды…

Бу ойын-тургузуда эл театрдыҥ эки труппазы эрчимдӱ турушканы, ойногоны режиссердыҥ профессионал кӧрӱминиҥ, сезиминиҥ аҥылузы деп айдарга јараар. Режиссер јайаандык ижине албаты јайаандыгын (јаҥар кожоҥ, частушка, кокыр-каткы, бије-ойын ла о. ӧ.) сӱреен билгир кийдиргенин кӧрӧӧчилер бийик баалаганы база јаан једим ине.

«Арина» деген романды кычырган улус тӱӱкиниҥ аайын, кандый да ӧйдӧ оныҥ такып ойто бурылып турганын сескен болор. Јирме чактыҥ баштапкы јарымјылдыгында болгон учуралдарды-керектерди алар болзо, олор јирме биринчи чактыйыла ӱн алыжып тургандый — бӱгӱн бис сӱреен кӱч айалгада јададыс, јӱредис. Аҥылу јуучыл операция (СВО) ӧдӧт, оныла коштой кӧгӱс байлыкта, культурада база кандый да кубулталар ӧдӧт.

Романныҥ тӧс сӱр-кебери — теп ле тегин алтай эпши, эне, тӱӱкилик уур-кӱчтерди бекем, турумкай, бачым сыныкпас ӧзӧгиле ак-чек ӧдӱп чыккан. Оныҥ јӱрӱмдик јолына, салымына граждан јуу (кызылдар, актар), коллективизация, аштап-суузап јӱрген ӧй, колхоз-совхозтордыҥ тӧзӧлгӧн јолы, Ада-Тӧрӧл учун Улу јуу келишкен…

Лазарь Кокышев энези Арина Саналовнаныҥ сӱр-кебери ажыра алтай эпшиниҥ тылдагы, ороондогы болгон уур-кӱчтердеҥ јана баспай, јалтанбай, оныҥ ончозын алып чыкканын кӧргӱзет. Бичиичи «Арина» романын Туулу Алтайдыҥ энелерине, тӱни-тӱжи амыры јогынаҥ иштеген нерелӱ эпшилерине, чындык эш-нӧкӧрлӧрине кереес эдип, быйанын айдып бичиген чӱмдемел деп айдарга јараар. Јалтанбас ла јалакай энениҥ чындык сӱӱжи, турумкайы, агы-чеги ӱргӱлјикке артарында алаҥзу јок.

«Арина» деген романды кемиле де, учурыла да алза, ол сӱреен јаан, бой-бойыла канча кат эдип катталышкан. Мында канча-канча ууламјы, бой-бойыла колболышкан салым. Чындап та сананза, бӱткӱл романды сценага чыгарар да, кӧргӱзер де арга јок ине. Режиссер романды чала эмеш ӧскӧртӧт, кубултат. Мында байа режиссердыҥ бойыныҥ кӧрӱми, бодоштыра кӧргӧни (версиязы) барып јат.

Режиссер сценарийди јаан эмес сценаларга келиштире бӧлип эптештирген. Олордыҥ кажызы ла тӧс героиняныҥ јӱрӱминиҥ чокум бӧлӱгин (элес) кӧргӱзет. Аринаны эл театрдыҥ јайаан јайалталу, танылу актрисазы Алина Попошева ойноды. Ол Аринаныҥ сӱр-кеберин тыҥытту, толо ачты, ӧзӧгинеҥ чыккан куучыны-эрмеги кӧрӧӧчилердиҥ кӧксин бӧктӧди.

Одойды, Аринаныҥ эш-нӧкӧрин, актер Тимур Кыдыков бойыныҥ аҥылу марыла база лапту ойноды. Тургузуда онойдо ок РФ-тыҥ нерелӱ артисттери Александр ла Ирина Маймановтор, Россия Федерацияныҥ, Алтай Республиканыҥ нерелӱ артисти Евгений Папитов, Алтай Республиканыҥ нерелӱ артисти Аржан Товаров, онойдо ок Игорь Тазранов, Сергей Майнаков ла оноҥ ӧскӧлӧри бийик кеминде ойнодылар. Бу тургузуда Игорь Тазранов Самтактыҥ сӱр-кеберин ойноп, бойыныҥ јайалтазыныҥ база бир јанын кӧргӱсти (чечен тили, јымжак кокыры). Актер Сергей Майнаковтыҥ (Павлов) ойыны сӱреен чындык. Мында база режиссердыҥ аҥылу кӧрӱми. Алтай, орус албатылардыҥ кандый да ӧйдӧ најылык колбуда болгоны, уур-кӱчтерди ӧмӧ-јӧмӧ ӧткӧни чокум, лапту кӧргӱзилди.

«Арина» деген тургузуныҥ декорациязы база солун болды. Режиссер сценаны совет плакаттарла кеелеген. Мынаҥ ары «Аринаны» аймактар јаар апарза, јеҥил болор деп айдарга јараар. Чӱрче ле јуунадып, кӧлӱкке коштоорго эптӱ. Декорация, кӱӱ, актерлордыҥ ойыны бирлик коолло барганын кӧрӧӧчилер темдектеди.

Режиссер Амаду Мамадаковтыҥ тургускан «Арина» деген тургузузыныҥ таскамал учуры бӱгӱнги кӱнде сӱреен јаан. Билениҥ ӧзӧги, тӧзӧгӧзи билелик от-очоктыҥ коручылы эне кижидеҥ кӧнӱ камаанду болгонын јаш, јиит улус бу ойын-кӧргӱзӱдеҥ кӧрӧт. Уур-кӱч ӧйдӧ балдарын аштатпай-суузатпай, арга-кӱчи јеткенче азыраган энеге, јууныҥ-чактыҥ јеринде орооныныҥ, албатызыныҥ јайымы, амыр-энчӱзи учун кызыл тынын кысканбай тартыжып јаткан эш-нӧкӧрине чындык арткан эпшиге, эш-бараанга келер ӱйелер быйанду артарында алаҥзу јок. «Арина» деген тургузу Энеликке, Сӱӱшке учурлалган ӱргӱлјик кереес болуп артар…

Клара Тӧлӧсова

ТОП

Положение Конкурса на Стипендию имени заслуженного журналиста Республики Алтай Галины Тюгай

УТВЕРЖДАЮ Приказом и.о. главного редактора АУ РА «Редакция газеты «Алтайдыҥ Чолмоны» от _____________ № Кудачина Э.В. Положение Конкурса на Стипендию имени заслуженного журналиста Республики Алтай Галины ТЮГАЙ Объявлен Конкурс на Стипендию имени заслуженного журналиста Республики Алтай Галины Тюгай. Организатор: редакция республиканской газеты «Алтайдыҥ Чолмоны» (далее Редакция). К участию приглашаются обучающиеся 4-11 классов общеобразовательных школ Республики

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир