Алтайдын Чолмоны

Алтай рэп кычыраачы

22.03.2024

«Кайда јӱрӱҥ, уул, тӱнде? Санааҥда јок — уйку јок сениҥ энеҥде» деп сӧстӧрдӧҥ башталган јаҥы клип интернетте јаанды-јашты јилбиркетти. Алтай бу рэпти кычырган јиит — моол сӧӧктӱ Дмитрий УРЕЛОВ, Кош-Агаш аймактаҥ.

Тургуза ӧйдӧ ол санаазын элбедип бичик-билик кычырып, спортло јилбиркеп, кожоҥныҥ сӧстӧрин чӱмдеп, интернеттиҥ «јалаҥына» чыгарат. Кожоҥдорыныҥ ууламјызы — орус ла алтай рэп.

«Кӱӱге јайалтам школ ӧйинде ачылган деп айдарга јараар. 2003-2004 јылдарда тергеебисте рэп кычырары кӱйбӱреген. Ол тушта уулдар кепка, шӱлбӱк штан, кеҥ футболка кийип баштаган. Ол до меге јилбилӱ болгон. Андый уулдарды рэперлер деп айдатан. Најыларымла кожо сӧстӧрди келиштире уйгаштырып (под рифму) чӱмдеп баштагам. Баштапкы бичилген јолдыктарым:

Школго барып јадым,
Английский тилге белетенип јадым (каткырат).

2007 јылда В. И. Чаптыновтыҥ адыла адалган школды тӱгескем. Оноҥ черӱчил молјумды бӱдӱргем. Оогош тужымда јуучыл болорго амадагам. Оныҥ учун контракт бичиирге санангам, је командирим јӧп бербеген. Ол меге «сен энеҥде јаҥыс бала» деп айдала, тӧрӧлиме јандырып ийген.

2012 јылда культураныҥ ла санаттыҥ Г. И. Чорос-Гуркинниҥ адыла адалган колледжте ӱнделтеечиниҥ (звукооператордыҥ) ӱредӱзине киргем. Калага студенттеп келеле, Айдар Курмановло танышкам. Ол «Вавилон» ӧмӧликтиҥ туружаачыларыныҥ бирӱзи болгон. Ого биригип, «Морозные рифмы» деп адалган кӧдӱриҥиде турушкам.

Је кижиниҥ јӱрӱминде ырысту да, ачу-корон до ӧйлӧр болуп јат. Мениҥ јӱрӱмимде эҥ јаан сыс — адамды јылыйтканым. Ачуны бойымда чокпоско, адамга учурлалган орус сӧстӧрлӱ кожоҥ кӧксимнеҥ чыккан. Бу кожоҥ компьютердиҥ тегин микрофонына бичилген, кӱӱге салылбаган. Ол тушта эмдиги ӧйдӧ чилеп јаҥы техника болбогон ине.

Школ ӧйинде мен орустап чӱмдеер болгом, бу ла ӱренген ӧйлӧримде Ырысту Шатин (ShatBrat) деп уулла таныжып, оныҥ алтайлап кычырган рэбын уккам. Оныҥ ла кийнинеҥ кожоҥдорды алтай тилле чӱмдеп баштагам.

Ӱредӱмди 2015 јылда тӱгескем. Је алган ууламјымла ишјал ас болордо, мен Москва, Башкортостан, Тӱндӱк јаар иштеп баргам. Бойымды бедиреп, табып болбой, ойто Алтайыма јанып келдим.

Тӧрӧл јеримде јайаандыкка тереҥжиде кире бергем, јайалтамла улусла ӱлежип баштагам. Бойымды јеҥип, сценага да чыктым. Быјыл килемјилик концерттиҥ ачылтазында мен сценага чыгатан болгом. Је јӱрексирейле, санааркайла, кожоҥдогон кийнинеҥ тӱрген ле кача бергем. Оноҥ эмеш сананып, бойымды токунаткам. Улустыҥ алдына чыгардаҥ озо нени де сананбай, коркыбай, бойына бӱдӱп, эдип јаткан керегим јарап турган деп айдынып турар керек.

Сценага чыкса, јаҥыс ла бойын кӧргӱзери учурлу эмес. Ол кожоҥды уккан улустыҥ тӧрӧлчи кӱӱни кӧдӱрилзин, нерелӱ керек эдер кÿÿн-санаага экелзин. Кандый ла суракка карууны кижи кожоҥныҥ сӧстӧринеҥ табар аргалу. Темдектезе, ачу аш керегинде алтай рэп кемниҥ-кемниҥ јӱрегине тереҥжиде кирип, та кем де оноҥ айрылар. Бу ла тоолу кӱн кайра Айдар Курмановло, Шуну Ерленбаевле бу темага учурлай «Бир кӱн, бир тӱн, бир ле сӱне» деп атту клип сокконыс. Биске јаан болужын Ногон Шумаров јетирген. Анайда ок бойыныҥ ӧйин кысканбай јӧмӧшкӧн, турушкан улуска јаан быйанымды айдып турум.

Јииттер јайалтазын ачып, бойыныҥ јолын табып иштеп ле јат. Је ол ортозында курч сурактар чыгып келет. Бӱгӱнги кӱнде бис ӧмӧликле аппаратураны алып, кожоҥныҥ сӧстӧрин бичип, Айдардыҥ айлында иштейдис. Је јуулыжып, куучындажып, кожоҥдор чӱмдеер бир јер болгон болзо, јакшы болор эди деп сананып турум.

Эмдиги јииттер кӧп ӧйин интернетте, телефондо јылыйтат. Јашӧскӱрим јеҥил јӱрӱм јӱрӱп, кӧп немени сананбай јат. Је бу јӱрӱмде бис ӱренерге келгенис ине, билгирлер аларга. Айдарда, бойыныҥ алдына амаду тургузып, ого једерге иштенер керек. Оныҥ учун кажы ла ада-эне балазы учун, јииттер бойы учун каруулу болзын» — деп, Дмитрий Урелов кӱӱн-санаазыла ӱлешти.

Тергеебисте јайалталу база бир јиитле јуук таныжып алдыс. Су-кадык, ачык-јолдор, база да јаҥы кожоҥдорыла, клиптериле бисти сӱӱндирзин деп кӱӱнзейдис!

Айару ЧЕКОНОВА