Алтайдын Чолмоны

Јаан ӱйе јаш тужына јолугып…

28.03.2024

Павел Кучияктыҥ адыла адалган эл театрда тулаан айдыҥ 18-чи кӱнинде Алтай Республиканыҥ нерелӱ артисти Вера Сумачакованыҥ алтын јажына учурлалып тургузылган А. Арбузовтыҥ «Старомодная комедия» деген тургузузыныҥ премьеразы ӧтти.

Ойын-тургузуныҥ режиссеры АР-дыҥ нерелӱ санатчызы Эмма Иришева. Јурукчы-тургузаачызы АР-дыҥ ла РФ-тыҥ нерелӱ јурукчызы Валерий Тебеков. Кӱӱле Эрелдей Бештинов кееркеткен. Балетмейстери — АР-дыҥ нерелӱ артисти Байрам Курдяпов.

Тургузуда (камерный дуэт) АР-дыҥ нерелӱ артисти Вера Сумачакова алтан јашка јеткелек Лидия Васильевна Жерберди, РФ-тыҥ нерелӱ артисти Александр Майманов алтан беш јашту Родион Николаевичти бийик кеминде ойнодылар.

Мелодрамада эки ле актер ойноп јат. Родион Николаевич — Ригада талайдыҥ јуугында турган санаторийдиҥ врачы, Лидия Васильевна — Москвадаҥ путевкала амыраарга келген цирктиҥ кассири. Керек ӧткӧн чактыҥ алтанынчы јылдарыныҥ учкары болгон. Јаштары јаанай берген ле јӱрӱмде јаҥыскан арткан эки кижини сакыбаган учурал таныштырат, бириктирет. Јаҥжыкканы аайынча экӱниҥ ӧткӧн баштапкы туштажузынаҥ олор бой-бойына тартылары чала алаҥзулу болды. Врач амырап келген эпшини ээжини бузуп турганы учун бойына алдырткан. Је ол 10.00 саатта келердиҥ ордына, тал-тӱштиҥ эки саадында келди. Комудалдаҥ Лидия Васильевна эрте таҥда кожоҥдоп, тӱнде кӧзнӧктӧҥ чыгып, талайдыҥ јарадыла базарын ла эртен турадагы ээжизинде чайкаларды азырап турганы јарталган. Ӱзеери эпшини база бир айалга ачындырган — чыккан јылы ла билелик чыдузы керегинде сурактарлу анкета. Лидия Васильевна докторды ого сегизен јаш јок деп бӱдӱмјилейт.

Баштапкы ӧйдӧ бу экӱниҥ кыдырмакту, бой-бойын чагып айткан ачу сӧстӧри, блааш-тартыштары туштажудаҥ туштажуга јабызап, куучын-эрмектери јымжап баштаган. Келер кӱнде такып туштажар, куучындажар, эске алыныштарыла ӱлежер кӱӱндери араайынаҥ јолын алынды…

Актерлор Вера Сумачакованыҥ ла Александр Маймановтыҥ ортодогы ӧдӱп турган куучын-эрмек јӱрӱмди мынаҥ ары канайда јӱретени, јӱрӱп салган јӱрӱмди баалаары јанынаҥ санаа-укаазы тереҥ ле ойгорлык учур алынат.

Лидия Васильевна ӧбӧгӧни керегинде ӱзӱги јогынаҥ куучындаарда, ӧбӧгӧни јок, ол јаҥыскан деп серемји келет. Родион Николаевич дезе кызы Катя бӱгӱн-эртен ле келер деп сакылтада јӱрет, је аргалу-чакту кызы бойыныҥ амыраар ӧйинде карыган адазына келбези база илезине чыгып, јарталат.

Эски Риганыҥ толуктарыла амырап баскан ӧйдӧги, органный концерттиҥ кийниндеги ӧткӧн куучын-эрмектеҥ экӱниҥ кажызыныҥ ла ачулу, карыкчалду, јылыйтуларлу, уур-кӱчтерлӱ јӱрӱми чыгат. Олор экӱ Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ тӱбегин, улустыҥ корогонын, уур-кӱчтерин бастыра јанынаҥ билер. Нениҥ учун дезе бу эки кижи эҥ ле кару ла јуук, сӱӱген улузын јылыйткан: Лидия Васильевна — 17 јашту уулын, ол Кенигсбергте јеҥ јастанып јыгылган, Родион Николаевич дезе Риганыҥ јуугында — ӱйин. Бу экӱ јӱрӱмди чек ӧскӧ улус болуп јӱрген. Бирӱзи театрдаҥ јӱре берген, нениҥ учун дезе бутафориялык јуу-чакты угуп та, кӧрӱп те албай барган. Экинчизи, врач кижи, Ленинградтаҥ сала берген, ӱйиниҥ мӧҥкӱзине јуук јӱрерге.

Онойып, јаштарын јажап, јӱрӱмниҥ учкарында олордыҥ ӧзӧги, јӱреги јымжап, бой-бойына тартылат. Лидия Васильевна ла Родион Николаевич узун, ченелтелӱ, јеҥил эмес јолды ӧдӱп, бой-бойын тапты. Олор јӱректеринде јылузын, јарыгын, одычагын јылыйтпаганы јакшы.

Сценада јӱк ле эки актер бойыныҥ јаркынду, чындык ойыныла эки сааттыҥ туркунына кӧрӧӧчилериниҥ ајарузын тутканы сӱрекей каруулу керек. Је Эл театрдыҥ јайаан јайалталу, ченемелдӱ, сӱӱген актерлоры Вера Сумачакова ла Александр Майманов кайкамчылу, чындык ойыныла кӧрӧӧчилерди олјолоп ийди.

Режиссер Эмма Иришеваныҥ тургускан тургузузы, онойдо ок эки актердыҥ тыҥытту ойыны јаан ӱйени совет ӧйине, јаш тужына бурыды деп айдарга јараар. Јииттерге дезе орооныстыҥ тӱӱкизиле, ӧткӧн јолыла јууктада таныжар арга берди.

Режиссер, јурукчы-тургузаачы, кӱӱле кеер-кедеечи, балетмейстер ле актерлор бирлик ууламјыла иштегени оморкодулу. Бир сӧслӧ, «Старомодная комедия» деген тургузу бойы да, ойногон эки актер до кӧрӧӧчилердиҥ кӱӱн-санаазын кӧӧрӧдип, јакшынак байрамдык сый эттилер.

Тургузу ӧйинде угулган кожоҥ-кӱӱ база сӱреен болды, Вера Сумачакованыҥ ла Александр Маймановтыҥ сценада ойыны узакка, байла, ундылбас.

Јӱрӱмде де, сценада да кайкамчылу Вера

Кӧдӱриҥилӱ эҥирдиҥ экинчи бӧлӱгинде Эл театрдыҥ сценазыныҥ профессионал узы, АР-дыҥ нерелӱ артисти, Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ театральный санат бӧлӱгинде јылдыҥ сайынгы сыйыныҥ лауреады Вера Сумачакованы юбилейлик јажыла, јакшынак премьерала айылчылар, нӧкӧрлӧри, јууктары, јерлештери уткудылар.
Вера Нефедовна 1980-1984 јылдарда Красноярсктагы санаттардыҥ государстволык институдында «драма театрдыҥ ла киноныҥ актеры» деген специальность аайынча ӱренген. Институтта јиит кысла кожо бӱгӱнги кӱнде Алтай Республикада ла Россияда јарлу улус — Николай Майманов, Валерий Киндиков, Сергей Мачула, Евгений Папитов, Анна Киндикова, Эмма Маркитанова, Вера Попова, Геннадий Чаптыков, Олегас Мейлус, Баград Мкртычьян, Евгений Волошин ле о.ӧ. ӱренгендер. Курстыҥ башкараачызы режиссер, РСФСР-дыҥ нерелӱ артисти Ефим Львович Гельфанд болгон.

Горно-Алтайсктыҥ драма театрында 1984 јылда Красноярсктыҥ санаттар институдын божоткон јииттердиҥ дипломный иштери тургузылган. Ол тургузулар театрдыҥ репертуарына кирген: Г. Боровиктиҥ «Интервью в Буэнос-Айресе» тургузузында (режиссеры Е. Гельфанд) Вера Сумачакова Ританыҥ, А. Чеховтыҥ «Три сестры» (режиссеры Е. Гельфанд) пьесазында Иринаныҥ рольдорын ойногон.

Вера Сумачакова 1984 јылдыҥ куран айында институтты једимдӱ тӱгезип, Горно-Алтайсктыҥ драма театрында актриса болуп, јайаандык ижин баштаган. Шак бу ӧйдӧҥ ала театрда јайаан јайалталу актрисаныҥ јаркынду ла јилбилӱ ижи јаан јолына чыккан.

Тӧртӧн јылдыҥ туркунына тӧрӧл театрында ак-чек иштеп тура, јӱс јирменеҥ кӧп башка-башка рольдор ойногон. Вера Нефедовнаныҥ ойыны аҥылу, танылу, тереҥ учурлу ла чындык. Оныҥ јайаандык ижи, ойногон кажы ла роли актердыҥ профессионал узын, байлык ченемелин кӧргӱзет. Сӱӱген ижине чындык болгонын кӧрӧӧчилер баалайт, оморкойт.
Коллегалары Вера Нефедовнаныҥ ижине сӱрекей каруулу, бойына бийик некелтелӱ, турумкай, ак-чек ле недеҥ де туура калбас болгонын аҥылап темдектейдилер. Билгири бийик, ич-телекейи байлык, керсӱ актриса сӱр-кеберлерди сӱрекей чындык ойноп, героиняларыныҥ ич-кӧрӱмин, кылык-јаҥын сӱреен јакшы кӧргӱзет.

Ол бойыныҥ ролин, ойынын бӱткӱл тургузу ажыра кӧнӱ апарганы кӧрӧӧчиниҥ ајарузын бажынаҥ ала тудар арга берет.

Кӧдӱриҥиде актриса Вера Сумачакованыҥ Алтай Республиканыҥ театральный ӧзӱмине јетирген ле јетирип јаткан јӧмӧлтӧ-болужын, једимдӱ ижин бийик баалап, быйанду, јылу кӧп сӧстӧр айдылды. Вера Нефедовнаны алтын јажыла Алтай Республиканыҥ культуразыныҥ министри Ольга Антарадонова, Алтай Республиканыҥ Профсоюзтарыныҥ бириктирилген организациязыныҥ председатели Андрей Ищенко, «Алтайдыҥ эпшилери — Женщины Алтая» јондык организацияныҥ президиумыныҥ турчызы Татьяна Левина, бијениҥ ле кожоҥныҥ «Алтам» эл-тергеелик театрыныҥ художественный башкараачызы Айана Шинжина, баш режиссер Эмма Иришева, онойдо ок коллегалары, бойыныҥ ӧйинде кожо ӱренген јарлу артисттер Александр Майманов ло Евгений Папитов уткудылар.

Јайаандык эҥирде аҥылу јуучыл опера-цияныҥ туружаачылары туружып, Вера Нефедовнаны премьеразыла, чыккан кӱниле уткуп, быйанду сӧстӧрин айттылар.

Президент ӧдӱп јаткан јылды Билениҥ јылы деп јарлаган. Бу јӱрӱмде биле тӧс јерде турат. Јадын-јӱрӱмде билелик колбу, курчу сӱреен учурлу деп, кажы ла кижи билер. Бу эҥирде Вера Нефедовнаны тӧрӧӧн-туугандарыныҥ, јуук улузыныҥ адынаҥ сыйны Надежда Нефедовна Борошева уткуды.

Ол јаҥыс ла бойыныҥ ижиниҥ узы эмес, је онойдо ок јондык иштиҥ эрчимдӱ туружаачызы. Алкы бойы ачык-јарык, јалакай, болушка тӱрген келер, ајарыҥкай, килеҥкей, недеҥ де туура калбас, кӱӱнзек ле кӱндӱзек Вера Сумачакованы эл-јон, кӧрӧӧчилер бийик баалап тоогонын бу эҥир база катап недеҥ де артык кереледи.

Клара ПИЯНТИНОВА
Евгений БУТУШЕВТИҤ фотојуруктары