Алтайдын Чолмоны

Эл-Ойында јаҥы бӱдӱмдер болор бо?

Алтай Республиканыҥ башчызы, башкарузыныҥ председатели Олег Хорохордин 2023 јылдыҥ кандык айыныҥ 24-чи кӱнинде чыгарган «Алтай Республиканыҥ учурлу, кӧрӱмјилӱ ле юбилейлик кӱндерлӱ байрамдары керегинде» 11-11 таҥмалу республикан јасактыҥ тӧртинчи тизимиле башкарынып, быјыл јаан изӱ айдыҥ 12-14 кӱндеринде Кан-Оозы аймакта Ойбок ӧзӧктӧ албатыныҥ байрамын — Эл-Ойынды 18-чи катап ӧткӱретен јарлыкка колын тулаан айдыҥ 27-чи кӱнинде салган. Айдарда, эки јылдыҥ бажында болуп турган байрамыс быјыл јажыл јайда ойто ло катап, јаанга-јашка сӱӱнчи сыйлаар деп айдар аргабыс, байла, бар.

Алтай калыктыҥ сӱӱген байрамында кӧп концерттер, ойындар ла кӧрӱлер ӧткӱрилет. Чыйрак, капшуун ла бӧкӧ јерлештерис спорттыҥ башка-башка маргаандарында туружат. Соот ойындардыҥ, кӧрӱлердиҥ ле маргаандардыҥ программазы јылдаҥ јылга элбеп, там ла јаранат. Эл-Ойын бойыныҥ учурыла тергеелер ортодогы ла телекейлик кемине туку качан једип калган деп айдар керек.

Бӱгӱн дезе албатыныҥ ундыларга јеткен спорт ойындары керегинде айдып, санаа-шӱӱлтелерле ӱлежип кӧрӧр амаду-кӱӱн бар. Эл-Ойынныҥ спорт аайынча маргаандарына тургуза ӧйдӧ он тӧрт бӱдӱм кирип јат. Олорды јаҥыртып, солыырын солып, кубултарын кубултып, албатыга јарагадый эдип не тӧзӧп ӧткӱрбес деген шӱӱлте бар.

Озогызын ойгортып, эртегизин эзедип ийзебис, сӱрекей јилбилӱ бӱдӱмдер чыгып келер. Темдек эдип ат ӱстинде кӱрежер бӱдӱмди алалы. Эрјине малла колбулу маргаандарды спорт сӱӱчилер сӱрекей ӧкпӧӧриштӱ кӧрӧт, ол тоодо ат ӱстинде кӱрежер бӱдӱмди. Аттыҥ ӱстинде отурган туружаачылар бой-бойына јууктажып, колдорыла чаканак тужынаҥ тудужып, јыгыжарга албаданат. Эпчил ле чыйрак, кӱчтӱ ле шулмус јылкычы учы-учында «ӧштӱзин» аттыҥ ӱстинеҥ тӱжӱре тартып, јеҥӱ алат. Бу бӱдӱмниҥ ээжилерин келиштире кубултарга да јараар. Мындый айалгаларда маргаандардыҥ тӧзӧӧчилери, јаргычылар ла туружаачылар бой-бойлоры ортодо јӧптӧжип, бирлик шӱӱлтеге келер аргалу.

Ат ӱстинде кӱрешле колбулу маргаандарды каа-јаада Улаган аймактыҥ эл-јоны ӧткӱрет. Је тӧмӧндӧй аймактарда ол элбеде таркабаган. Бу бӱдӱмди Шабалин ле Кан-Оозы аймактарда јаҥжыктырар ченелтелер база болгон деп билерим. Је ол та нениҥ де учун јаан јол алынбайт.

Кӱӱк айдыҥ 4-12 кӱндеринде Оҥдой аймактыҥ Кер-Кечӱ деп јеринде «Кӧк-Бӧрӱле» бастырароссиялык маргаандар болзо, анда ат ӱстинде кӱрешле тартыжулар база болор. «Оорыычылар» бу маргаандарды јилбиркеп кӧрӧринде чыкырым да алаҥзыш јок.

Бу бӱдӱмди Эл-Ойынныҥ маргаандарыныҥ тоозына кожор керек. Јорго ло јелишкир аттардыҥ ыраагына јарыжатан бӱдӱмдери кайда барды? Ташты бел ажыра чачары јанынаҥ маргаандарыс база да ундылды.

Бу бичимелдиҥ авторы 2023 јылдыҥ куран айыныҥ 10-чы кӱнинде чыккан «Шӱӱлтелердиҥ белтиринде» 2006 јылда болгон Эл-Ойында алтай кӱреште баштапкы ла калганчы катап сӱрекей чӱмдӱ ле јаркынду кайралдаш болгонын эске алынып, ол тушта эҥ бӧкӧ кӱрешчилерге Алып баатырдыҥ, Кезер баатырдыҥ ла Бӧкӧниҥ нерелӱ аттары адалганы ла оны ойто орныктырары јанынаҥ суракты кӧдӱрген эди. Је эмдиге јетире ыҥ-шыҥ. Тӧрӧл газеттиҥ ӧдӱҥизи андый ба айса спортто бу сурак учун каруулу улус керексинбейтен бе?

Чындап, эл-јон ортодо быјылгы Эл-Ойын јанынаҥ сурак база кӱйбӱреп јат. Кезик улуста аҥылу јуучыл операцияла кожо оны ӧткӱрбес керек деген шӱӱлте бар.

Арутай АДАРОВ