Алтайдын Чолмоны

«Биле – мениҥ эҥ jаан ырызым»

03.06.2024

Сÿрекей кÿчтÿ, jе ол ок öйдö jымжак кылык-јаҥду… Мынайда кöп балдардыҥ энези, јиит эмчи Ирина БАЙДАНОВА керегинде айдарга jараар. Билези оныҥ jÿрегин сÿÿшле толтырып, jаҥы jедимдерге jедер jаан арга берет.

Телекейди кубултарга турган болзоҥ – бойыҥнаҥ башта. Эмчи шак бу jолдыктарла башкарынат. Балдары, баатыр ӱч уулы, иштеҥкей энезинеҥ тем алып, ого тÿҥей болорго албадангылайт. Ол уулдарын чындык улус болуп чыдаарына, недеҥ де айабас болорына, ишке таскадарына jаан аjару салат. Айлына келип, эжикти ачканда ла, уулдары энезине удура сÿÿнчилÿ jÿгÿрижип, капшай ла сумказын колынаҥ алып, изÿ чайдаҥ тÿрген-тÿкей урат. Эрчимдÿ болушчызы – уулдардыҥ эҥ jааны, 13 jашту Руслан. Ол школдыҥ кийнинеҥ дзюдого jÿрÿп, оноҥ 4 jашту кичÿ карындажы Расулды балдардыҥ садынаҥ алат. Ирина Ивановнаныҥ ортон уулы Батыр 10 jашту. Ол кÿÿлик школго jÿрет.

«Биле – jÿрÿмниҥ тöзöгöзи» – деп, кӧп балдарлу эне айдат. Биледе jаантайын jакшы, jылу, токыналу. Бир эмеш ле бош öй болгондо, билезиле паркта амырап, Туу-Кайага чыгып, ÿзеери велосипедле маҥтададылар. Кажы бирде бойлорыла кожо колонканы, бумбоксты алып, ар-бÿткен ортодо биjелеерин, анайда ок культурный керек-jарактарга барарын, öй келишкенде, Кадынныҥ jарадында барып амыраарын, jоруктаарын сÿÿйдилер. Темдектезе, былтыр Узбекистандагы тöрööндöрине айылдап jÿргендер.

«Нениҥ учун эмчиниҥ профессиязын талдап алганыгар?» деген суракка Ирина Байданова: «Энемниҥ сöзин уккам» – деп каруу берген. Энезиниҥ jартаганыла, эмчиниҥ профессиязы jаантайын суруда, анчада ла оору балдарга болужар арга берет. Ирина Ивановна 2006 jылда Горно-Алтайсктыҥ медициналык колледжин божодып, шак ол тушта эмчиниҥ ижиниҥ учурын тереҥ оҥдогон. «Бис хирургияныҥ бöлÿгинде практика öткöнис, меге эди-терези тыҥ кÿйÿп калган ÿй кижини кичеерге келишкен. Мен оны азырап, керек дезе эди-каныныҥ коркышту сызын сескем» – деп, эмчи эске алган. Айса болзо, ол ло öйдö јиит кыска оору-jоболду улуска болужар бек кÿÿн-санаа келген. Ого педиатрический бöлÿкте практика öткöни профессияны чын талдап алганын кӧргӱскен. Студентке кичинек пациенттерди jаҥыс ла эмдеерге эмес, jе олорло кожо ÿлгерлер, кожоҥдор ÿренип, чöрчöктöр кычырып, керек дезе ойноорго до келишкен.

Ирина Байданова медучилищени божодып, бийик ÿредÿ алар амадула Новосибирсктеги государстволык медицинский университетке ÿренерге барган. Ӱредÿ ортодо ол балдардыҥ пульмонологический бöлÿгинде иштеген. Jаан курстарда ÿренип тура, кижиге барган, биле тöзöп, jаан уулын тапкан. Ол тöрööндöриниҥ болужыла ÿредÿзин божодып, Иркутсктагы государственный медицинский университеттиҥ интернатуразына кирген. Мынаҥ катап ла келинниҥ чыдамкайы, недеҥ де туура калбазы jап-jарт билдирет. Иркутскта ол балдардыҥ поликлиниказында иштеген. Бу ок калада оныҥ экинчи уулы чыккан.

Балдары тöрööн-туугандарына jуук болзын деп, эш-нöкöриле кожо Оҥдой аймак jаар кöчкöндöр. Баштапкы öйдö Ирина Ивановнага аймактыҥ jурттарыла jоруктап, оору балдарды эмдеер врач-педиатр болуп иштеерге келишкен. Кажы ла кÿн Алтыгы Талду, Öлöтӱ, Каракол, Хабаровка jурттарда болуп, балдарга болуш jетирип, прививкалар тургускан. Эки jыл тöрöл аймагында иштеген кийнинде, Бийск каладагы балдардыҥ реабилитациязыныҥ «Родник» деп тöс jеринде ченемел алган.

2017 jылда Байдановтордыҥ билези Горно-Алтайск jаар кöчÿп jат. Ирина Ивановна балдардыҥ поликлиниказына ишке кирген. «Мында, öскö калаларга, jурттарга кöрö, оору улуска вызов-алдыртулар сÿрекей кöп болгон. Балдарга болуш керек деп, тÿргендеп ле баратам» – деп, эмчи куучындайт. Јиит эмчиниҥ «меге ÿлгер кычырып берзеҥ?» деген сурагы, токыналу jобош ÿни оору баланыҥ санаа-кÿÿнин чÿрче ле кöдÿрип ийетен. «Балдар сÿрекей jалакай, бÿдÿҥкей – ада-энелерге онызын билип турар керек» – деп, ол айдат. Бу эмчиге анчада ла jетикÿндӱктиҥ экинчи кÿнинде öткÿрилип турган «Су-кадык баланыҥ кÿни» jарайт. Шак ол тушта ада-энелер балдарыныҥ бескезин, сынын билип, консультация jартамал алат.

Ирина Байдановага ижине ÿзеери билезин де ундыбас керек ине. «Иш кöп лö уур да болгон болзо, айлымныҥ бозогозын алтап кирзем ле, ийде-кÿч та кайдаҥ келетен болбой» – деп, ол кайкаганду айдып, сÿÿнчилÿ каткырат.

Каладагы балдардыҥ поликлиниказынаҥ ол ÿчинчи декретке барган. Jалакай эш-нöкöр, кару эне болуп… Ол тушта оныҥ ортон уулы баштапкы класска барган. Балдарына курсак-тамак белетеп, уроктор эдерине болужып, кичинек уулчагыла тышкары амырап, чындап та, ончо ишти jана баспай кöдÿрерге келишкен. Энениҥ агару сÿÿжин, ырызын Ирина Ивановна биледеги бу качан да учы-бажы билдирбес, тÿгенбес иш ажыра сескен эмей. Чындап, ол, бир бош ӧй jок кижи, интернеттеҥ кӱнчыгыш биjелердиҥ «Арабика» школына эпшилер jууп турган деп jар кöрÿп, ого барарга кÿÿнзеген… Ырызы тартып, школдыҥ залы да оныҥ айлыныҥ jанында болуп калган. Ирина ÿчинчи jыл ол школго jÿрÿп jат. Кандык айда бу группага Новокузнецкте ле Барнаулда öткöн биjениҥ телекейлик кöрÿзинде туружарга келишкен ле оморкодулузы – ченемелдӱ кӧп биjечил öмöликтер ортодоҥ олор jеҥÿлӱ экинчи ле баштапкы jерлерге чыкканы.

Тургуза öйдö jалакай эне Балдардыҥ туразыныҥ jааныныҥ ордынчызы болуп, бир jаштаҥ ала тöрт jашка jетире балдарла иштейт. Ӱзеери Балдар табар турада. Профессионал jолын кöргöндö, ондый ла jеҥил болбогон. Jе Ирина Ивановна кÿнÿҥ ле кÿнÿҥ билгирин бийиктедип, ченемелин байгыскан. Айса болзо, оныҥ бойыныҥ кайда да öзöк-буурыныҥ тÿбинде бала болуп артканы балдарды сÿÿр арга берген? Оныҥ балдарла ойногонын, биjелеп турганын кöргöн болзогор! Айдарда, Ирина Ивановнаныҥ öзöгинде чогы бу jÿрÿмде бир де öчпöй, кÿнÿҥ кÿнге jаркындалып, jалбыштанып барзын!

Ай-Тана ТОРБОКОВА
Фотоjуруктар И. Байданованыҥ билелик кöмзöзинеҥ алылган