Алтайдын Чолмоны

«Газет — кычыраачы — газет: чике колбу»

03.06.2024

Кӱӱк айдыҥ 23-чи кӱнинде Чамал јурттыҥ библиотеказында «Чемальский вестник» газет кычыраачыларын, најыларын јууп, мынайып адалган тегерик стол ӧткӱрди. Шак ла бу кӱн, 31 јыл кайра, газеттиҥ баштапкы номери кепке базылып чыккан.

Аймактыҥ газедиле јуук колбуны баш редактор болуп Светлана Андреевна Митькина иштеп турар ӧйдӧҥ ала тутканыс. Су-алтай кижи эки тилле газет чыгарып турганына оморкойтом. Кандый ла керек-јарактарда Светлана Андреевна туружар, журналистикада билгирин бийиктедип, јӱзӱн-башка семинарларга кӱӱнзеп јӱрер.
Бир кезек ӧйгӧ газетте баш редактор болуп најы-коллегабыс Алтай Муклаевич Кубашев база иштеген. Алтай Муклаевич — ченемели јаан, билгири бийик профессионал журналист. Оныҥ јайаандык ижине сӱӱнип, газетке айылдап јӱретенис.

Тургуза ӧйдӧ газетти Дина Николаевна Меткечекова башкарат. Дина Николаевна газеттиҥ ижин јӱк ле алты ай кирези апарат. Је ол јаантайын бедирениште, ӱрениште, јондык иште. «Јаҥы ла иштеп келеле, газетти кепке базарга белетеп тура, мен бу ла редакцияда конотом. Газет белетеери кӱч иш деп качан да билбегем. Кажы ла танык, сӧс, эрмек учун каруулу» — деп, ол каткырып куучындайт.

Ӱзнези јурттаҥ јурткор Халмухамед Рашитович Рашитов узак јылдардыҥ туркунына бистиҥ газетле колбуны тудуп иштеген. Ол кижи кажы ла јетикӱндӱкте бичимелин экелерге, автобусту јоруктайтан. Таисья Петровна Бардина, Светлана Михайловна Майманакова база кӧп-кӧп јылдардыҥ туркунына «Алтайдыҥ Чолмонын» бичидери јанынаҥ иштер ӧткӱрип, јаантайын бичимелдер ийетен. Туштажуда ончозы элестелип, јылу эске алыныштарла курчап ийди.

Светлана Андреевна Митькина, 2000 јылдарда баш редактор:
— Мен иштеп турар ӧйдӧ «Алтайдыҥ Чолмоны», «Звезда Алтая», «Листок» газеттерле јуук најылар болгоныс. Аймактарда јаантайын ӱредӱлик семинарлар ӧткӱрилетен.

Профессионал журналисттер газеттердиҥ бичимелдерин шиҥдеп, бойлорыныҥ шӱӱлтелерин айдатан. Јурт јерлерде иштеп јӱрген журналисттерге андый туштажулар сӱрекей керектӱ: кӧпкӧ ӱренедиҥ, билим аладыҥ. Санаама кирет, Улу Јеҥӱниҥ кӱнине учурлай газет чыгарганыс. Ол аайынча «Звезда Алтая» газеттиҥ корреспонденти ајару эткен. Угуп тура, мен ыйлап та туратам. Бӱгӱнги кӱнде андый семинарлар ӧткӱрилбей јат, ӱренер, ченемелле ӱлжер арга јок.

Дина Николаевнаныҥ баштаҥкайыла јуулыжып, шӱӱлтелерисле ӱлешкенис сӱрекей јакшы. Кажы ла кычыраачыныҥ айтканы баалу.

Алексей Владимирович Лобанов, аймак Совединиҥ депутады, республикан эмчиликтиҥ эмчи-хирургы, Донбасста медициналык болуш јетирип иштеген волонтер:
— Газет јаҥыс ла јетирӱлер јетирип турган эмес, је ол анайда ок јаан ӱредӱлик ууламјылу ишти апарат. Кемге де јажыт эмес, бӱгӱнги кӱнде эл-јон ас кычырат. Кӧп улус колло бичигенде, јастыралары кӧп болот. Ол ӧҥзӱре сурак. Је андый да болзо, газет керектӱ. Јетирӱлерди соцсетьтердеҥ кычырарга јилбилӱ. Је бир ле јетирӱ башка-башка соцсетьтерде база башка учурап турганын ончогор билеригер. Айдарда, чындык јетирӱни јӱк ле газеттеҥ кычырадыс.

Курч сурактардыҥ бирӱзи — почтаныҥ ижи. Мениҥ округымда Онос, Айулу јурттарда, почта, почтальондор јок. Јаан јаштулардыҥ пенсия-акчазын Чамалдаҥ бир айда бир катап кижи келип, ӱлеп салат.

Бӱгӱнги тегерик столдо айдылган ончо шӱӱлтелерди депутаттар ајаруга алып, арга-кӱчибис јеткенче иштеерис. Газеттиҥ ишчилерине ижигер једимдӱ, кычыраачылар кӧп болзын деп кӱӱнзейдим.

Лариса Михайловна Назарова, јондык ишчи:
— Газеттиҥ бӱктериниҥ бирӱзи алтай тилле чыгып јат. Бистиҥ аймакка туристтер кӧп келип турганын ончобыс јакшы билерис. Айдарда, мениҥ шӱӱлтемле, алтай тилге ӱренерге сӧстӧр, кыска эрмектер чыгарган болзо. Темдектезе, эзендешкенин, танышканын айдары, јердиҥ, суулардыҥ аттары ла оноҥ до ӧскӧзи.

Алтай бӱкти белетеп турган Чамал аймактыҥ кӱндӱлӱ кижизи Светлана Михайловна Майманакова бу шӱӱлтени јарадып укты. Кычыраачылардыҥ алтай тилле чыгып турган бичимелдердиҥ орус кӧчӱрижи болгон болзо деген шӱӱлтезине ол мынайда каруу јандырды:
— Алтай бӱкте алтай албатыныҥ байрамдары, чӱм-јаҥдары, јаҥжыгулары јарлалат. Кӧчӱрери сӱрекей кӱч иш. Бир айда кепке базылган бичимелдердиҥ кыскачак кӧчӱрмелерин јарлайдыс. Кӧп улус солун бичимел бар, кӧчӱрмени керек деп сурайдылар. Слердиҥ кӱӱнземелигер јарады, алтай сӧстӧргӧ, эрмектерге ӱредери аайынча иштеерис.

Шӱӱлтелерге, ајаруларга мен сӱӱнедим. Айдарда, алтай бӱкти кычырып турган улус ас эмес эмтир.

Аймактыҥ газедин баштапкы ла катап 1993 јылда колго алып кычыргам. Меге, Оҥдой аймактаҥ кӧчӱп келген кижиге, солун болгон. Онойып, бу колбу одус јылдаҥ ажа берди.

Газеттиҥ јаантайынгы болушчылары — библиотеканыҥ ишчилери. Керектӱ јетирӱлерди олор белетеп, бойлорыныҥ да ӧткӱрип турган керек-јарактарыла ӱлежедилер.

Бӱгӱнги кӱнде газет уур-кӱч айалгада деп, ончобыс јарт оҥдойдыс. Кандый да ӧй болзо, газетти чырмайып чыгарар керек. Эл-јонго ол сӱрекей керектӱ болгонын ундыбайлы. 2000 јылдарда газетте алтай тилле чыгып турган бӱк ӱч айда бир катап чыгатан. Тургуза ӧйдӧ кажы ла јетикӱндӱкте бӱткӱл бӱк чыгат. Аймактыҥ эл-јоны алтай тилге ајару эдип, куучындап ӱренерине кӱӱнзегени јаан сӱӱнчи.

Кычыраачылардыҥ сураганы — Кадын сууны эдектей јаткан эл-јонныҥ сӧӧктӧриниҥ тӱӱкизи. Ол аайынча бедирениш иштер ӧткӱрип, газетте јарлаарга чырмайадыс.

«Алтайдыҥ Чолмоны» газетте чыгып турган јилбилӱ бичимелдеригерле ӱлешкен болзогор, аймактыҥ эл-јонына база јилбилӱ болор эди. Школдордыҥ, библиотекалардыҥ, балдардыҥ садтарыныҥ ишчилери газеттерди эрчимдӱ бичиткен болзо, таскадаачы ишке јаан болуш болор эди. Айдарда, газетке бичидер ишти ӧмӧ-јӧмӧ ӧткӱрип иштейликтер деп сурап турум.

«Алтайдыҥ Чолмоны» газеттиҥ баш редакторыныҥ ижин удурумга бӱдӱреечи Эмина Владимировна Кудачина аймактыҥ газединиҥ ишчилерин уткуп, АР-дыҥ нерелӱ журналисти, Г. И. Чорос-Гуркинниҥ адыла адалган јондык сыйдыҥ лауреады Евгений Николаевич Бутушевтиҥ фотојуругын ла «Чолмонныҥ» 100 јылдык юбилейине учурлап чыгарылган альбомын сыйлады. Анайда ок Эмина Владимировна газеттиҥ ижи, кычыраачыларла колбу, јарларла иштеери аайынча элбеде куучындады. «Эмдиги ӧйдиҥ некелтезиле газет јаҥыс бойы эмес, оныла коштой оныҥ сайты, јондык сетьтерде бӱктери эрчимдӱ иштеер керек деп ончобыс оҥдойдыс. Тургуза ӧйдӧ бис ВКонтакте, Одноклассники, Телеграм соцсетьтерде иштейдис, видеороликтер белетеп чыгарадыс. Је ончозын эрчимделтерге ӧй, штатта ишчилер јетпей јат деп айдар керек».

«Алтайдыҥ Чолмоны» газет эки тилле чыгып јат, текши 32 бӱк. Јашӧскӱримге, оогош болчомдорго учурлалган бӱктер чыгарары јаҥжыгу болуп улалат. Кычыраачыларысла јаантайын колбу тудадыс. Мынаҥ озо самараныҥ бӧлӱги иштеген, тургуза ӧйдӧ ол јок. Је андый да болзо, кычыраачыларыстыҥ бичимелдерин газетттиҥ бӱктеринде кыйалтазы јогынаҥ јарлайдыс.

Почтаныҥ ижи газеттиҥ ишчилерине бир канча буудактар экелип турганы јажыт эмес. Кичинек јурттарда почталар јабылган, почтальондор јок. Арганы бедиреп, кычыраачыларга газетти такси, таныш улус ажыра ийип јадыс. Газеттиҥ электрон бӱдӱмин кычырары калганчы ӧйлӧрдӧ элбей бергенин темдектеер керек. «АЧ» газеттиҥ кычыраачылары ӧскӧ дӧ ороондордо, тергеелерде, калаларда бар».

Тегерик столдо кычыраачылар аймактыҥ газединиҥ чыккан кӱнине учурлай чӱмдеген ӱлгерлерин кычырдылар. Кӧп јылу кӱӱнземелдер айдылды. Туштажу орооныстыҥ гимнин кожоҥдогоныла тӱгенди. Айдылган шӱӱлтелер јӱрӱмде бӱдӱп, газеттиҥ кычыраачылары оноҥ кӧп болзын деп кӱӱнзейли.

Хамида ТАДИНА
Евгений БУТУШЕВТИҤ фотојуруктары