«Кӱӱге шылтай мениҥ јӱрӱмим јилбилӱ ле толо деп оморкойдым!»

03.06.2024

Бистиҥ айылчыбыс — «точный» билимдерди ле спортты сӱӱчи, јайалталу кожоҥчы, кӧп тоолу кӧрӱ-конкурстардыҥ јеҥӱчили, кӧбӧк сӧӧктӱ Карим МАНЗЫРОВ.

— «Бала јашта — аш кылгада» деп кеп сӧскӧ тайанып, куучыныбысты бала тужыҥнаҥ баштап ийек?

— Мен 2001 јылда Улаган јуртта јадып турган Нелля Анатольевна ла Мерген Филоретович Манзыровтордыҥ билезинде чыккам. Энемниҥ чыккан-ӧскӧн јери Оҥдой аймактагы Јоло јурт. Биледе бис тӧрт бала. Ырысту јаш тужым Балыктујул јуртта јаанам Нина Ярышевнаныҥ ла улдам Филорет Васильевичтиҥ айлында ӧткӧн. 9 класска јетире Улаганныҥ орто ӱредӱлӱ школында ӱренгем, оноҥ 10-11 класстарды каладагы 7-чи таҥмалу школдо ӱренип божотком.

— Тургуза ӧйдӧ ӱредӱни кайда улалтадыҥ?

— Мен Горно-Алтайск каладагы госуниверситеттиҥ физико-математический факультединиҥ «физика, альтернативная энергетика» деп ууламјызында 2-чи курстыҥ студенти.

— Физико-математический факультетти тегиндӱ талдабаган болбойыҥ?

— Эйе, тегиндӱ талдабагам. Баштап тарый математика, программирование ууламјыга ӱредӱге кирип ӱренгем. Черӱге барар ӧй келерде, черӱчил молјумды бӱдӱрип баргам.

Оныҥ кийнинеҥ мен башка-башка бичиктер кычырып, «јӱрӱм канайда тургузылган, берилген» деп сурактарла јилбиркеген ӧй болгон. Санаа, салым керегинде сурактарга кӧп каруулар берип турган билимдер — ол физика, астрономия, химия. Бу ок ӧйдӧ менде программирование аайынча ууламјыла база сӱрекей јаан јилбӱ болгон. Кажы ла кӱн бичиктер кычырыш. Программированиеге ӱренип алзам, керектӱ болор, артканын араайынаҥ, бойым сагышка алып таскадынарым деп шӱӱп, физико-математический факультетке ӱредӱге киргеним ол.

— Бистиҥ куучын кӱӱле колбулу болгонын сезип ийгеҥ болбойыҥ. Айдарда, кӱӱле јилбиркеп, кӧп тоолу кӧрӱ-конкурстарда јеҥӱлер аладыҥ. Ол керегинде элбеде куучындап берзеҥ?

— Кӱӱге јилбӱм оогоштоҥ ала башталган деп айдарга јараар. Энем гитарала ойноп кожоҥдогондо, таайым кайлаганда, јаантайын сонуркап угатам.

2-чи класста ӱренип турарыста, школго кӱӱлик школдыҥ ӱредӱчилери келип, кӱӱнзеген балдарды ӱредӱге кычырган. Нӧкӧрлӧримле кожо Александр Михайлович Тымыевке кӱӱлик ойноткылардыҥ клазына бичиткенис. Александр Михайлович бисти јилбиркедип, сӱрекей кӧп билгирлер берип таскаткан јайалталу ӱредӱчи. Салымымдагы кӱӱле колбулу ончо јеҥӱлерим учун кӱӱлик ӱредӱчиме јаантайын быйанду јӱредим. Александр Михайловичте бис 4-чи класска јетире ӱренгенис. Баштапкы катап сценага чыгып, кӱӱ ойногоныс. Нӧкӧрлӧрисле тушташканыста, ӧткӧн ӧйлӧрди эзедип, бала тушта ойногон кӱӱлерди ойноткыларла ойнойдыс. Бисти 4-чи класста јайалталу кожоҥчы Алексей Тазранов ӱредип турган ӧйдӧ, меге ырыс келижип, јаан группаныҥ балдарыла Бурятияга јӱргем.

Бир канча ӧйдӧҥ, кӱӱге јилбӱм араайынаҥ ӧчӱп, грек-рим кӱрешле јилбиркеп, тазыктырынып баштагам. Кандый да ӧйдӧ бисти практикалык иш ӧткӱрип келген Мерген Тельденов ӱреткен.

7-чи класста бисти Айана Михайловна ла Алан Викторович Темеевтер ӱредип баштаган. 9-чы классты тӱгескенче бу ӱредӱчилерде ӱренгем. Кӱӱге ӱренип тура балдардыҥ «Јаш-Канат» ансамблине киргеним меге база јаан ченемел берген. Кӧп тоолу нӧкӧрлӧр лӧ сӱӱнчилӱ эске алыныштар сыйлаган ӧйлӧр. Мен баштапкы ла катап «Јиит јайалталар» деп тергеелик кӧрӱ-конкурстыҥ јеҥӱчили болуп чыккам. Оныҥ кийнинде калада ӱредӱге кирип, кӱӱнеҥ бир эмеш ыраадым. Ончо бар аргамды спортко бергем.

— Соцсетьтердеги сениҥ јол-јоруктарыҥ ла јеҥӱлериҥ керегинде бичимелдериҥди кӧргӧндӧ, кӱӱнеҥ тыҥ ла ыраабаган деп билдирет?

— Ӱредӱ, черӱдеги служба, структурада иш-тош, оноҥ ойто ло ӱредӱ… 2023 јылда нӧкӧрим Денис Асканаков мени «Уксаҥ мени» деп кӧрӱ-конкурста турушсын деп сураган. Ол мениҥ финалга чыгарыма бир де алаҥзыбаган, је мен туружарга тыҥ кӱӱнзебегем. Узак ӧйгӧ куучындаштыҥ кийнинеҥ кӧрӱ-конкурста туружып, јеҥӱчили болуп чыккам. Бу јаан једимди кем де билбеген, сеспеген. Айдарда, јердиҥ ӱстинде кижи эдип болбос неме јок эмтир.

— Ол кӧрӱ-конкурсла таныштырып ийзеҥ?

— Кӧрӱ-конкурс Шоҥкор Модоров, Азулай Тадинов ло Эрелдей Бештинов деп ӱч јайалтаныҥ кӱчиле ӱчинчи катап ӧткӱрилет. Мен олорго јииттердиҥ јайалтазын ачып, бийик кӱӱн-санаа алар арга тӧзӧп турганына јаан быйаным айдадым. Бу учуралда «дистанционно» сӱрекей кӧп јииттер турушкан. Арт-учында полуфиналга 24 туружаачы ӧткӧн, олордоҥ финалга јӱк ле 12 кижи чыккан.

Кӧрӱ-конкурстыҥ алдында кажы ла кӱн бисте репетициялар ӧткӧн. Бу ӧйдӧ ончобысты тойо азырап, јастыраларысты тӱзедип, јартап, кӧргӱзип јӱрген конкурстыҥ тӧзӧӧчи-ӧткӱреечилери ле таскадаачылар бӱгӱнги кӱнде бистиҥ нӧкӧрлӧрис болуп калган деп айдарга јараар.

Мен полуфиналда Азулай Тадиновтыҥ «Ария баатыров» деп кожоҥын кожоҥдогом. Эмди ол кожоҥды Эмил Толкочеков кожоҥдойт. Некелтези аайынча кожоҥды 1 минут 30 секундка кожоҥдоор керек болгон – мен бу ӧйгӧ келиштире кожоҥдоп ийгем.

Бир катап Шоҥкор Модоров: «Баатырдыҥ салымы» деп узак ӧйгӧ јадып калган кожоҥ бар, тегин ле кожоҥдоп кӧрзӧҥ» — деп сураган. Кожоҥдогом — меге де, угаачыларга да јараган. Оныҥ учун финалга бу кожоҥло чыккам. Эмди де СВО-до туружып турган уулдар меге ол кожоҥды угуп турганыс деп јаантайын телефон соккылайт — мен олорго быйанду јӱредим.

Бисти ончо ло јанынаҥ јеткилдеп, сценаныҥ кийимин, ӧдӱгин кӧктӧп, курсак-тамагыла азыраган — экинчи энелеристий болуп калган Елена Сергеевна Тахтаевага ла Мария Анатольевна Тодошевага база јаан быйаным јетирип турум.

База бир јаан быйаным айдарга турган кижи — Чамал аймактыҥ кайчызы Карыш Кергилов. Бу кижи баатырдыҥ кеп-кийимин сураарыста, берген — ол кийим јогынаҥ кожоҥ эптӱ, јараш, толо болбос эди…

— База кандый кӧрӱ-конкурстарда туруштыҥ, кайда болдыҥ?

— «Уксаҥ мени» деп кӧрӱ-конкурстыҥ кийнинеҥ ӧскӧ кӧрӱ-конкурстарга кычырып баштагандар. ГАГУ-дагы студенттердиҥ јазы, оны ээчий тергеелик кеминдеги кӧрӱ-конкурсында кожоҥдогом. Оноҥ ары — Пермь калада ӧткӧн тергеелер ортодогы студенттердиҥ јазы. Нӧкӧрим Денис Асканаковло кожо инструментал ууламјыла кожоҥдоп, соло ууламјыда ол ло «Баатырдыҥ салымы» деп кожоҥды кыскартылган аайыла кожоҥдоп, 1-кы јерге чыккам. Кӧрӱ-конкурстыҥ учында 6000-га јуук туружаачыларлу сӱрекей јаан гала-концерт болгон. Анда мен албаты ууламјыла база 1-кы јерди ала соктым. Онойып, Москва калада Бастырароссиялык студенттердиҥ јазында туружар јолго чыккам.

— Бу ла јуукта соцсетьтерди Алтай Республиканыҥ јииттери Сочи барып келген деп јетирӱ айланган, сен ол тоодо?

— Сочиде Јииттердиҥ бастырателекейлик фестивали ӧткӧн. 189 ороонныҥ туружаачылары турушкан, ол тоодо бистиҥ ороонныҥ кажы ла тергеезинеҥ 100-150 туружаачынаҥ (јаткан эл-јоныныҥ тоозынаҥ келиштире) болгон.

Бистиҥ тергеениҥ адынаҥ 24 кижи јӱргенис. 12 кижи — ГАГУ-ныҥ студенттери ортодо спортто, ӱредӱде, јон-јӱрӱмдик иште эрчимдӱ туружып турган јииттер. 12 кӱнниҥ туркунына бис башка-башка лекцияларда, форумдарда, јӱзӱн-башка маргаандарда турушканыс. Кӧрӧӧчилердиҥ изӱ колчабыжузыла мен ол ло «Баатырдыҥ салымы» деп кожоҥды база кожоҥдодым. Јол-јорук сӱрекей јакшы болгон.

— Ӱзӱги јок јол-јорук, кӧрӱ-конкурстар, јеҥӱлер… Бойыҥ керегинде таныштырып ийзеҥ?

— Биле тӧзӧӧр ӧй келген, удабас той. Талдап алган јаражай кыс Кан-Оозы аймактагы Јабаган јурттаҥ, ады Милана. Ол Байрымовтордыҥ билезинеҥ, алмат сӧӧктӱ болор. Тургуза ӧйдӧ экӱ калада јадып јадыс, мен студент, орто-ортозынаҥ иштеп, кезикте кожоҥдоп, јорыктап јӱредим. Бош ӧйдӧ спортло, кычырарыла, кӱӱле јилбиркейдим. Кӱӱге шылтактай мениҥ јӱрӱмим јилбилӱ ле толо болгоныла оморкойдым!

— «Мал киштежип, кижи эрмектежип таныжар» деп, алтай улус тегиндӱ айтпаган… Туштажып, танышканыска сӱӱнип јадым. Јӱрӱмниҥ јолы јаантайын ачык болзын, оноҥ бийик једимдер кӱӱнзейдим.

Чейнеш МАНЗЫРОВА куучындашкан

ТОП

«Гуркин» деген телекей: ачылталар ла јажыттар

Г.И. Гуркин ӱйи Мария Агафоновнала Оносто садында Атту-чуулу алтай јурукчы, политикалык ла јондык ишчи Григорий Иванович Чорос-Гуркинниҥ чыккан ӧйин ле јерин чокумдаган јаҥы документтер табылган. «ХХ чактыҥ башталарында Туулу Алтайда эҥ јарлу јон-политикалык ишчилердиҥ бирӱзи, јурукчы Григорий Иванович Чорос-Гуркин 1870 јылдыҥ чаган айыныҥ 12-чи кӱнинде Улалуда чыккан деп чотолот. Је Алтай Республиканыҥ Государстволык архивинде Улалудагы

«Јурукчыныҥ јуртын орныктырары – тӧс иш»

Јурукчыныҥ Оностогы јуртында Атту-чуулу алтай јурукчы, ады јарлу јондык ла политикалык ишчи Григорий Иванович Чорос-Гуркинниҥ чыкканынаҥ ала 155 јылдыгыла колбой тергеебисте кандый иштер темдектелгени керегинде Алтай Республиканыҥ А. В. Анохинниҥ адыла адалган Эл музейиниҥ директоры Римма ЕРКИНОВА куучындайт. – Г. И. Чорос-Гуркинниҥ юбилейине белетенери ле оныла колбой быјыл ӧткӱретен иштер керегинде Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ јакааны

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым