Калыктыҥ энчизин чеберлеп аларга

20.06.2024

Алтай Республикада кичӱ изӱ айдыҥ 17-22 кӱндеринде калыктыҥ материальный эмес энчизиниҥ объекттерин табып јартаары аайынча экспедицияныҥ ижи ӧдӧт.
М. В. Чевалковтыҥ адыла адалган эл библиотекада оныҥ тӧзӧӧчилери ле туружаачылары пресс-конференция ӧткӱрдилер.

Туружаачылардыҥ тоозында Алтаистика-ныҥ С. С. Суразаковтыҥ адыла адалган билим-шиҥжӱлик институдыныҥ, Горно-Алтайсктагы эл университеттиҥ алтаистика ла тюркология факультединиҥ, каланыҥ ла аймактардыҥ культура бӧлӱктериниҥ ле элбек јетирӱлер эдер эп-аргалардыҥ ишчилери болгон.

Пресс-конференцияны Алтай Респуб-ликаныҥ калык јайаандыгыныҥ тӧс јериниҥ јааны Анастасия Уркунова ачып, шиҥжӱлӱ иштиҥ амадулары ла учуры керегинде куучындады: «2022 јылда јарадылган «Россияныҥ калыктарыныҥ материальный эмес энчизи керегинде» 402 таҥмалу федерал јасакка тайанып, Россия Федерацияныҥ культура министерствозы ӱлекер тургускан. Анайып, башка-башка тергеелерде јаан иш башталган. Алтай Республикада оны Россияныҥ калык јайаандыгыныҥ В. Д. Поленовтыҥ адыла адалган государстволык туразы ла Алтай Республиканыҥ калык јайаандыгыныҥ тӧс јери тӧзӧйт.

Ӧрӧ адалган федерал јасакта калыктыҥ материальный эмес энчизиниҥ тоозына албатыныҥ оос чӱмдемели, албатылык кожоҥ, ойноткылар ла олорло ойноорыныҥ аайы, бије, ойындар, албатыныҥ јадын-јӱрӱмиле колбулу чӱм-јаҥдар ла оноҥ до ӧскӧлӧри кирет деп чокумдалган.

Ӧткӧн јылда фольклор јуур экспедицияныҥ шылтузында Беш ичинде алтай јаҥар кожоҥ керегинде кӧп материалдар чогулып, јаан иш эдилген. Шиҥжӱчилердиҥ ижиниҥ турултазында јаҥар кожоҥ Алтай Республиканыҥ калыктыҥ материальный эмес энчизиниҥ объекттериниҥ тоозына кийдирилген».

Ӱлекер иштиҥ туружаачыларына уткуулду сӧстӧрин Алтай Республиканыҥ культуразыныҥ министриниҥ ордынчызы Елена Шатина, Эл Курултайдыҥ эл политика, ӱредӱ, культура ла јондык колбулар аайынча комитединиҥ јааны Наталья Екеева айттылар. Олор алтай калыктыҥ материальный эмес энчизиниҥ объекттери аайынча иш эмдиги ӧйдиҥ некелтезине келижип, сӱрекей учурлу болгонын темдектедилер. Бу јаан керекти бӱдӱрерин быжулап, тергее кеминде јасактар ла ӧскӧ дӧ нормативный акттар јӧптӧлгӧн.

Оноҥ ары сӧс экспедицияныҥ туружаачыларына берилди. Учурлу иштиҥ башкараачызы, баш эксперт, искусствоведениениҥ кандидады, Россияныҥ билимдер академиязыныҥ Сибирьдеги бӧлӱгиниҥ филология институдыныҥ (Новосибирск кала) баш билим ишчизи Екатерина Леонидовна Тирон: «Алтайда иштеерин мен сӱӱйдим, јаҥыс та куулгазынду ар-бӱткени учун эмес, је улузыныҥ јалакайы, ачык-јарык кылык-јаҥы учун.

Темдектелген иштиҥ кеми јаан да болзо, бистиҥ тургузып алган амадуларыс бӱдерине мен алаҥзыбайдым» — деп айтты.

Экспертный советке база филология билимдердиҥ докторы, Россияныҥ билимдер академиязыныҥ Сибирьдеги бӧлӱгиниҥ филология институдыныҥ билим ишчизи Надежда Романовна Ойноткинова; филология билимдердиҥ кандидады, фольклорист, Алтаистиканыҥ С. С. Суразаковтыҥ адыла адалган билим-шиҥжӱлик институдыныҥ баш билим ишчизи Сурлай Владимировна Абысова; калык јайаандыгыныҥ тӧс јеринеҥ филология билимдердиҥ кандидады, фольклорист Василий Петрович Ойношев ле специалист Айана Витальевна Укачина кирет. Калыктыҥ материальный эмес энчизиниҥ объекттерин фотојурукка «Алтайдыҥ Чолмоны» газеттиҥ фотокорреспонденти, Г. И. Чорос-Гуркинниҥ јондык сыйыныҥ лауреады Евгений Николаевич Бутушев согор.

Быјылгы экспедиция Кан-Оозы, Шабалин, Оҥдой аймактарда ла Горно-Алтайск-та ӧткӱрилет. Алтай албатыныҥ шатра, камчы, кажык ойындарыныҥ ээжилери, алтай кӱӱлик ойноткы комусты јазаары, кийис кебисти базарыныҥ јаҥжыккан эп-аргазы керегинде јетирӱлерди јуур ла шиҥдеер. Билимчилердиҥ тӧс ајарузында алтай ойындардыҥ, эдимдерди јазаарыныҥ бӱгӱнги кӱнге келиштирген ээжилери эмес, билер улустаҥ олордыҥ јаҥжыккан бӱдӱмдерин, айдатан сӧстӧрин угуп, бичип алары турат. Темдектезе, кӧп саба алтай ойындардыҥ эмдиги бӱдӱмдери байрамдарда, маргаандарда элбеде тузаланылат, је бу ок ӧйдӧ оныҥ јебрен, јаҥжыккан ээжилери, ойнойтон аайы ла табылганы керегинде јетирӱлер јокко јуук.

Пресс-конференция Алтай Республиканыҥ калык јайаандыгыныҥ тӧс јери Алтаистиканыҥ С. С. Суразаковтыҥ адыла адалган билим-шиҥжӱлик институдыла, Горно-Алтайсктагы эл университетле, «Калыктар најылыгыныҥ туразы» автоном учреждениеле калыктыҥ материальный эмес энчизин ӧскӱрери ле чеберлеп алары аайынча государстволык политиканы бӱдӱрер ӧмӧ-јӧмӧ иштиҥ јӧптӧжӱлерине кол салганыла тӱгенди.

Билимчи-эксперттерге ижи турулталу болзын деп кӱӱнзейли.

Алевтина МЕРКИТОВА

ТОП

«Гуркин» деген телекей: ачылталар ла јажыттар

Г.И. Гуркин ӱйи Мария Агафоновнала Оносто садында Атту-чуулу алтай јурукчы, политикалык ла јондык ишчи Григорий Иванович Чорос-Гуркинниҥ чыккан ӧйин ле јерин чокумдаган јаҥы документтер табылган. «ХХ чактыҥ башталарында Туулу Алтайда эҥ јарлу јон-политикалык ишчилердиҥ бирӱзи, јурукчы Григорий Иванович Чорос-Гуркин 1870 јылдыҥ чаган айыныҥ 12-чи кӱнинде Улалуда чыккан деп чотолот. Је Алтай Республиканыҥ Государстволык архивинде Улалудагы

«Јурукчыныҥ јуртын орныктырары – тӧс иш»

Јурукчыныҥ Оностогы јуртында Атту-чуулу алтай јурукчы, ады јарлу јондык ла политикалык ишчи Григорий Иванович Чорос-Гуркинниҥ чыкканынаҥ ала 155 јылдыгыла колбой тергеебисте кандый иштер темдектелгени керегинде Алтай Республиканыҥ А. В. Анохинниҥ адыла адалган Эл музейиниҥ директоры Римма ЕРКИНОВА куучындайт. – Г. И. Чорос-Гуркинниҥ юбилейине белетенери ле оныла колбой быјыл ӧткӱретен иштер керегинде Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ јакааны

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым