Полицейский ле оныҥ чындык нӧкӧри

20.06.2024

Јылдыҥ сайын кичӱ изӱ айдыҥ 21-чи кӱнинде Россияныҥ МВД-зыныҥ Кинологический бӧлӱгиниҥ тӧзӧлгӧн кӱни темдектелет. Быјыл ого 115 јыл толгон. Бу байрамдык кӱнге учурлай Алтай Республиканыҥ МВД-зыныҥ кинологический службазы аайынча тӧс јери республикан СМИ-лердиҥ журналисттерине эжигин ачып, јилбилӱ ижиле, тӧрт бутту чындык нӧкӧрлӧриле таныштырдылар.

Полицияныҥ кинологический службазы керегинде тегин улус кӧп укпай да турган болзо, каршулу керек аайынча шылу ӧткӱреринде кинологтор ло служебный ийттер јаан болужын јетиргилейт.

Тергеебисте МВД-ныҥ служебный ийттериниҥ бириктирилген питомниги 1992 јылда тӧзӧлгӧн. ичбойындагы керектердиҥ органдарыныҥ ишчилериниҥ молјузы 25 јылга јуук јеҥил эмес айалгада ӧткӧн. 2019 јылда федерал бюджеттиҥ акчазыла јаҥы кинологический тӧс јер јазалган ла мынаҥ улам Алтай Республиканыҥ кинологический службазыныҥ ӧзӱми тебӱ алган деп айдарга јараар. Анда тӧзӧлгӧн айалгалар ишчилерге де, служебный ийттерге де белетенижин тыҥыдар аргалар берген. Бу тӧс јерде анайда ок башка-башка укту ийттер ӧскӱрерине јарамыкту айалгалар тӧзӧлгӧн.

Бӱгӱн АР-дыҥ МВД-зыныҥ кинологичес-кий службазыныҥ тӧс јеринде он алты ийт службазын ӧдӧт. Олордыҥ кажызы ла бойыныҥ ууламјызы аайынча иштейт. Анда от-алыжар эдимдер, наркотиктер бедиреерине ӱреткен ийттер бар. Кезик ийттер полицейскийлерге каршулу керекти изӱ тарый чечерге болужат. Профессионал полицейский ийтти таскадып аларга айлар туркунына тазыктырулар ӧткӱрер керек. Је эҥ ле учурлузы – ченемелдӱ кинологтор болор учурлу. Бу кинологический службаныҥ тӧс јеринде ого керектӱ бастыра айалгалар тӧзӧлгӧн.

Текши кеми бӱдӱн-јарым квадратный метрдеҥ кӧп бу комплекске административный тура, ээлем комплекс, јылу гараж, котельный ла кирпичтеҥ тудулган вольерлер кирет.

Аҥылу ајару ийттердиҥ су-кадыгына эдилет. Андагы ветеринар клиникада эмдиги ӧйдиҥ јазалдары бар – рентген, УЗИ ле операция эдер стол. Служебный ийттерге курсак белетеер, олорды тазыктырар, јунар јерлер база бар. Кажы ла ийт таҥынаҥ вольерде турат. Анайда ок комплекстиҥ ичинде тазыктырулар ӧткӱрер јабык площадка бар.
Служба ӧдӱп турган полицейскийлерге ийдиле кожо каршулу керек болгон јерге јутту-јаашту да, карлу да, кааҥ, изӱ де кӱндерде јӱрерге келижет. Оныҥ учун ЦКС-та (Центр кинологической службы) ийттерди јунар душевой кабиналар ла фен бар.

Полицияныҥ ижинде каршулу керекти чечерине башка-башка технический эп-аргалар јаантайын јаҥыртылып та турган болзо, јаҥ корыыр бастыра органдарда служебный
ийттер эҥ ле чыҥдый болушчылар болуп артат.

2023 јылда ЦКС-тыҥ ийттериниҥ болужыла 142 каршулу керектиҥ аайына чыккандар. Олордыҥ кӧп сабазы (129-ы) уур каршулу керектер болгон. Служебный ийттер эки килограмм ӧлӧҥ наркотик ле 250 грамм синтетический наркотик, беш мылтык-јепсел ле 200 кире ок-тары тапкан.

Ӱзеери специалист-кинологтор АР-да ӧдӱп турган јондык ла политикалык, культураныҥ ла спорттыҥ керек-јарактарында эл-јонныҥ тыш-амырын корыйдылар.

Алтай Республиканыҥ МВД-зыныҥ кинологический службазында баш инспектор-кинолог Алексей Яковишин ле оныҥ болушчызы Брюс деп атту бельгий овчарка эҥ ле ченемелдӱ специалисттердиҥ тоозына кирет. Олор от-алыжар эдимдер, каршулу препараттар, мылтык-јепсел табарында иштейдилер. Алексей ле Брюс ӱч јылдыҥ туркунына кӧп каршулу керектерди чечерине болушкандар.

«Кинологический службада калју, кылыгы кату кижи иштеер аргазы јок. Бу иште кижи турумкай ла чыдамкай болор учурлу. Тӧрт бутту нӧкӧри ээзине чындык болзын деп ӱредери тегин керек эмес. Је качан ийдиҥниҥ болужыла каршулу керек эткен кижи табылза ла булгалып калган каршулу керек чечилзе, ол сениҥ де ижиҥниҥ турултазы деп оҥдоорыҥ» – деп, јирме јылга јуук кинолог болуп иштеп келген Алексей Яковишин куучындады.

Байрамныҥ тӱӱкизин кӧрзӧ, ол 1906 јылда полицейский ле каруулчык ийттерди эрчимдÿ ижи учун кайралдаар биригӱдеҥ башталган. Генерал-адъютант Владимир Дедюлин Петергофто полицияныҥ ийттерине аҥылу питомник ачкан. 1908 јылдыҥ ӱлӱрген айында служебный ийттердиҥ баштапкы ченелте кӧрӱзи ӧткӧн. Каршучылдарды бедиреп табар ла каруулдаар иштерде полицияныҥ ийттериниҥ јарамыкту ла тузалу кӧргӱзӱлеринеҥ улам, 1909 јылдыҥ кичӱ изӱ айыныҥ 21-чи кӱнинде Санкт-Петербургта дрессировщиктердиҥ ле питомниктиҥ ийттерин ӱредер, таскадар баштапкы аҥылу школ ачар деген јӧп јарадылган.

Тургуза ӧйдӧ Россияныҥ ичбойыныҥ керектеринде кинологический службаныҥ 250-ге јуук тӧс јери, 300-теҥ ажыра кинологический бӧлӱк, 478 кире кинологический ууламјы ла олордо 12 муҥ специалист-кинолог ло ончо ло кире служебный ийттер иштейт.

Виктория БАДАКИНА
Марина ЯБЫКОВАНЫҤ фотојуруктары

ТОП

«Гуркин» деген телекей: ачылталар ла јажыттар

Г.И. Гуркин ӱйи Мария Агафоновнала Оносто садында Атту-чуулу алтай јурукчы, политикалык ла јондык ишчи Григорий Иванович Чорос-Гуркинниҥ чыккан ӧйин ле јерин чокумдаган јаҥы документтер табылган. «ХХ чактыҥ башталарында Туулу Алтайда эҥ јарлу јон-политикалык ишчилердиҥ бирӱзи, јурукчы Григорий Иванович Чорос-Гуркин 1870 јылдыҥ чаган айыныҥ 12-чи кӱнинде Улалуда чыккан деп чотолот. Је Алтай Республиканыҥ Государстволык архивинде Улалудагы

«Јурукчыныҥ јуртын орныктырары – тӧс иш»

Јурукчыныҥ Оностогы јуртында Атту-чуулу алтай јурукчы, ады јарлу јондык ла политикалык ишчи Григорий Иванович Чорос-Гуркинниҥ чыкканынаҥ ала 155 јылдыгыла колбой тергеебисте кандый иштер темдектелгени керегинде Алтай Республиканыҥ А. В. Анохинниҥ адыла адалган Эл музейиниҥ директоры Римма ЕРКИНОВА куучындайт. – Г. И. Чорос-Гуркинниҥ юбилейине белетенери ле оныла колбой быјыл ӧткӱретен иштер керегинде Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ јакааны

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым