Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

«Шурпа» эмес, «мӱн» болзо кайткай не, эмезе ашканада болгон учуралдаҥ улам санаалар…

Тергеениҥ тӧс калазынаҥ туку Улаганга једерге, мен школдо ӱренип турар ӧйлӧрдӧ, 12 саат керек болгон. Ӱч катап ажанар: Шабалинде, Оҥдойдо ло Акташта. Эмди — 6 ла саат, бир ажаныш. Јоруктаарга јакшы болуп калган… Мынайда сананып, ашканада очередьте турганчам, чур-чуманак туристтер кирип келди. Алтай келиннеҥ национальный курсактаҥ не бар деп сурагылайт. Менюдагы ла курсактар бар деп, онызы каруузын јандырды. Курсактардыҥ тооломын кычырган туристтер база такып алтай аш-курсак сурайт. Менюда дезе алтай аш-курсак бичилбеген. Кычырзам, шурпа, плов, котлеттер…

Тергеебис туризмниҥ јери болуп калганы јарт, оноҥ бис эмди мойноп то болбозыс. Айдарда, алтай улуска бу сӱрекей тыҥ экпиндӱ келген кубулталарда јылыйбай, теҥ алтаары артып јат. Ол ок ӧйдӧ бойыстыҥ албатылык чырайысты јылыйтпаска кичеенери учурлу. Ол ло алтай аш-курсак јанынаҥ алза, јолдыҥ јанында ашканаларда ӱзеери су-алтай атту бойыстыҥ курсагысты не белетебес.

Туристтер келип, jербойыныҥ курсагын амзаарга кӱӱнзейдилер. Гастротуризм деген ууламjы текши телекей ичинде элбеп турганы иле кöрӱнет. Бу ла бир канча jылдар кайра jорукчылар, туристтер солун jерлерле jоруктаганда, jӱк ле кöслö кöрӱп, кулакла угатан. Эмди дезе олор Алтай jерде jаткан улустыҥ аш-курсагыла база таныжып, jеристи «амтандап» кöрöргö jат. Бу эмдиги öйдö öс албатыныҥ аҥылузыла таныжатаныныҥ база бир эп-аргазы болуп калды.

Ажанар jерлерге келзе, алтай аш-курсакты тоолоп бичиген тизӱде «шурпа» деген курсак бичилип калганын канча кöрӱп jадыбыс. Jе бу jаҥжыккан алтай курсак эмес ине. Чокумдап айтса, курсак бойы су-алтай — мӱн. «Шурпа» деп сöс казах, кыргыз, таджик тилдерде бар. Ол «мӱн» деп кöчӱрилет. Айдарда, алтай аш-курсак шак мынайда адалза, чын болор деп сананадым. Ӧскӧ дӧ алтай аш-курсакты менюга кийдиргедий арга бар ла болбой, онызын казанчы улус шӱӱп кӧргӧй.

Бу јолдыктарды кычырала, казанчыларды јаман айдарга туру деп бодобогор. Бу бистиҥ ончобыска санангадый сурак. Мынайып ла керексинбей, айылда да мӱнди кайнадып, «шурпа» деп куучындап jӱрзебис, эби jок керек болуп калар. Ондый болбозын деп, курсагысты озо баштап бойыс билип, оҥдоп турзабыс, калыгыстыҥ аҥылузы jылыйбас эди.

Ол озо ло баштап бойыска керектӱ эмей. Бӱгӱнги кӱнде су-алтай тилисти, кöрӱм-шӱӱлтебисти, ол тоодо аш-курсагысты, чеберлеп алзабыс, келер ӱйеге артыргызар энчибис болор.

Алевтина МЕРКИТОВА