Алтайдын Чолмоны

Ончо јӱрӱминде — медишчи

21.06.2024

Кичӱ изÿ айдыҥ 16-чы кÿнинде эл-jонныҥ су-кадыгын корулап турган медициналык ишчилердиҥ байрам кӱни темдектелет. Чамал аймакта ÿч медициналык öмöлик иштейт: аймактыҥ эмчилиги, чемет оорулардыҥ «Чамал» санаторийи ле чемет ооруларла тартыжар республикан эмчиликтиҥ балдардыҥ Чамал јурттагы бӧлӱги.

Медишчилерге учурлалган бичимелди баштап тура, «Чамал» санаторийдиҥ тӱӱкилик јолыла таныштырып ийейин. Бӱткӱл ороондо андый он эки санаторий иштейт. Оноҥ озо ӧйлӧрдӧ Сибирьде чемет оорудаҥ эмденер сок ло јаҥыс санаторий болгон. Чамал öзöк ай-кÿнниҥ јылу айалгазыла амырап ла эмденип турган улустыҥ ортозында jарлу jер. 19-чы чакта Чамал, Эликманар јурттардыҥ ар-бÿткени эмдÿ-томду, су-кадыкка jарамыкту болгонын Томсктогы университеттиҥ билимчизи П. Н. Крылов ло география билимдердиҥ профессоры В. В. Сапожников темдектеген.

Ӧкпöзи оорыган улусты эмдейтен баштапкы санаторий 1905 jылда Чамалда Макарий абыстыҥ (Невский, Св. Алтайский) аргазыла тудулган.

1926 jылда «Ӱредӱчилиредиҥ бирлиги» («Союз учителей») амырайтан тура тудуп, ÿредÿчилерге су-кадыгын орныктырып амыраар јер тӧзӧлгӧн.

1931-1937 јылдарда ВЦИК-тиҥ (Всесоюзный центральный исполнительный комитет) амырайтан туразы болгон ло ондо Совет öйдӧ бийик каруулу иште иштеп тургандар амырайтан.

1937 jылда амырайтан тураныҥ ады «Горноклиматический санаторий» деп солынып, ол jайы-кыжы иштеп баштаган. Бир уунда 250 кижи 24 кÿнге чыгара эмденер арга тӧзӧлгӧн.

1956 jылда «Чамал» курорт РСФСР-дыҥ эл-јонныҥ су-кадыгын корулаары аайынча министерствозына кирген.

1985 јылда «Чамал» курорт СССР-дыҥ эл-јоныныҥ су-кадыгын корулаары аайынча министерствозына кирген.

1985-2016 jылдарда курорттыҥ öмöлигин РФ-тыҥ нерелÿ врачы Иван Григорьевич Федченко башкарган. Бу öйдиҥ туркунына jаҥы туралар тудулган ла оору улус эмдейтен ӧйгӧ келижер jаҥы эп-аргалар тузаланылып баштаган.

Тургуза öйдö öмöликти Любомир Иванович Федченко башкарат. Адазыныҥ, Иван Григорьевичтиҥ, сÿÿген керегин оноҥ ары уулы улалтып, эрчимдӱ апарат.

Галина Яковлевна БАШЛЫКОВА санаторийде медсестра болуп узак јылдардыҥ туркунына иштеп келген. Медицинаныҥ ишчилериниҥ кÿнине учурлай Галина Яковлевнала туштажып, эрмек-куучын öткÿрдис.

— Алтай улус тушташканда, бой-бойынаҥ ады-jолын, угы-тöзин суражатан. Галина Яковлевна, кычыраачыларыска бойоор керегинде куучындап берзегер.

— Адам Яков Владимирович Казагашев комдош сööктӱ кижи болор. Мен 1958 jылда Шабалин аймактагы Камай jуртта чыккам ла тöрöл jуртымда чыдагам. Адам Ада-Тöрöл учун Улу jууда Украинский фронтто јуулашкан. Jуу-чактаҥ будында шыркалу, оҥ колы jок келген. Је ол качан да су-кадыгына комудабайтан, ол почта тартып иштеген. Энем Зоя Тантышевна Чодоева, тодоштордоҥ. Камайдаҥ ыраак эмес Кÿзлелÿ деп jуртта чыккан. Улу jуу öйинде колхозто тÿни-тÿжи иштеп, фронтко курсак-тамак, кийим-тудум белетеп аткарарында эрчимдӱ турушкан. Энем 97 jашка jетире jÿрген.

Бистиҥ биледе алты бала болгон, мен тӧртинчизи. Ада-энем бисти чыдадып, ончобыска ÿредÿ берген. Ортобыста полицияныҥ, эмчиликтиҥ, культураныҥ ишчилери бар, эмди ончобыс амыралтада. Шабалин аймактагы Чаргы јуртта эш-нöкöрим Владимир Башлыковло таныжып, айыл-јурт тӧзӧгӧнис. Бир уул бала азырап чыдатканыс, ады — Андрей. Уулым дезе эки кысту.

— Эл-јонныҥ су-кадыгын корулаар эмчиниҥ јолын бойыгар кÿÿнзеп талдап алганыгар ба?

— 1974 jылда Шабалинде орто толо ÿредÿлÿ школды божотком. Бир jыл Барнаул калада иштеп, Горно-Алтайсктагы медициналык училищеге киргем. Ӱренерге меге jарамыкту ла jилбилÿ болгон. Ӱренеечилердиҥ jондык jÿрÿминде jаантайын туружып, группаныҥ старостазы болгом. Кийнинде, санаторийде профсоюзтыҥ ижин башкарып турар ӧйдӧ, ол ченемел меге jаан камаанын јетирген. Ишмекчи јолымды Шабалин аймактыҥ эмчилигиниҥ Чаргыдагы jурт эмчилигиндеги бӧлӱгинеҥ баштагам.

— «Чамал» санаторийдиҥ öмöлигинде узак jылдарга иштеп келдигер. Ол керегинде кыскарта куучындап берзеер.

— 1986 jылда билебисле Чамал јуртка кöчкöнис. Мында санаторийге ишке киргем, оноҥ ло бери бӱгӱнги кӱнге јетире иштеп jадым. Иштеп келген ӧйдӧ сегизен кижи иштегенис. Мен орто, кичӱ медишчилерди башкарып иштейдим — бисте текши 26 кижи.

Ӧй солынганыла, эмдейтен эп-аргалар да, öкпöниҥ оорузын эмдейтен јепселдердиҥ чыҥдыйы да солынган. Врач оору улусты канайда эмдейтен jакылтаны берип салат.

Медсестралар эмдеп, оору кижиниҥ су-кадыгыныҥ кемин кöрӧт. Ару кейле, эмдÿ-томду öлöҥдöрлö, таблеткаларла, лазерный јепсел ажыра улусты эмдеп, су-кадыгыныҥ чыҥдыйын орныктырып jадыс. Оныҥ учун, öмöлигисте эмди 120 кижи иштейт. Иштеп турган эмчи специалисттер бистиҥ ле jерлештерис. Врачтарды, медсестраларды кажы ла беш jылдыҥ бажынаҥ ижиниҥ чыҥдыйын бийиктедерге ÿредип jат.

Кажы ла кабинетте компьютер, планшет, jаҥы јепселдер туруп jат. Оору кижиге магнитный карточка берилет. Улус эмденип турган ла ӧскӧ дӧ тураларда јазал иштер ӧткӱрилгени удабаган. Санаторийдиҥ јанындагы jерлер jарандырылып, улус базатан jаҥы jолычактар салынган. Кереестер артып калган, олор эмчиликтиҥ тÿÿкизиниҥ темдектери.

Мениле кожо узак jылдарга Марина Алексеевна Малахова, Ирина Геннадьевна Тенгерекова, Татьяна Владимировна Кузнецова иштегилейт. Тургуза öйдö иштеп турган врачтар ченемели јаан, билгири бийик эмчилер. Олордыҥ кöп сабазы Чамал аймактыҥ эмчилигинде иштеген улус: Надежда Владимировна Беликова, Андрей Юрьевич Глечиков, Михаил Степанович Романов, Татьяна Николаевна Шадрина, Ольга Валерьевна Дрозд ло оноҥ до öскöлӧри.

Мен мында 38 jыл иштеп келдим. Улусла иштейтени јеҥил эмес. Кандый ла кижиле эрмектежип, jаман-jакшызын угужып, тууразынаҥ эмденип келген кижи jакшы кÿÿн-санаалу, су-кадыгын орныктырып, айлы-jуртына амыр jанзын деп чырмайадым. Байла, оныҥ да учун, эмчилик мениҥ ижимди баалап, РФ-тыҥ су-кадыкты корыыры аайынча министерствозыныҥ Быйанду самаразыла ла кӧп тоолу кӱндӱлӱ грамоталарла кайралдаган, Чамал аймактыҥ Кÿндÿлÿ доскозына тургускан.

— Санаторийге су-кадыгын орныктырарга кандый ла кижи келер аргалу ба?

— Бисте öкпöзинде чемет оорулу улус эмденет. Олорды санаторийге эмдеген эмчилик путевкала аткарып jат. Алдында курорттыҥ башкартузы Новосибирск калада болгон, оныҥ учун Сибирьдиҥ ончо талаларынаҥ улус эмденетен. 1990 jылдарда башкарту Уфа калада боло берерде, Ыраак Кӱнчыгыштаҥ оору улус келип баштаган. 2020 jылдарда санаторий РФ-тыҥ су-кадыкты корыыры аайынча министерствозына киргенинеҥ улам, эмди биске Россияныҥ бастыра толуктарынаҥ улус келип эмденгилейт. Бир уунда 200 кире кижи, оорузыныҥ айалгазыла бир-эки ай су-кадыгын орныктырып, быжулап алгылайт. Эмчилик Чамал аймактыҥ jеринде турган учун, бис jерлештеристи база эмдейдис.

— Эр кижиниҥ салымын Кудай билезин, чыккан-öскöн jерин, Тöрöлин корулайтан эдип јайаган. Эпши кижи от-очогын корулап, бала-барказын чыдадып, эш-нöкöрин, уулдарын айлында сакып jÿрет. Слердиҥ уулыгарды аҥылу jуучыл операцияда туружып турган деп уккам.

— Эйе, уулым Андрей Владимирович аҥылу jуучыл операция башталарда, баштапкы ла кÿннеҥ ала Тöрöли учун jуулажып jат.

Слер чын айттыгар, бис айылда улус, jуучылдарга jеҥÿни аларга ончо бар эп-аргабысла болужып jадыс. Любомир Иванович Федченко Алтайдаҥ барган jерлештериске болужар керек деп, öмöликке баштану эткен. Бистиҥ öмöлик акча-манатла, эм-тусла, кийим-тудумла болужып, маскировочный сеткалар тÿÿп ийедис. Бир канча кижиниҥ адын адабаска болбос: Галина Михайловна Заремба, Наталья Игоревна Филатова, Ульяна Прохоренко. Маскировочный сеткалар тÿÿрге jаан болужын экономикалык ла бухгалтерия бöлÿктер jетирет, бош öйдö ончобыс болужадыс. Бу ла удабады, кÿÿк айдыҥ баштапкы кÿндеринде, гуманитар болуш аткарыларда, эм-тус, курсактар, маскировочный сеткалар ийгенис.

— Кожо иштеп јӱрген ишмекчи-коллегаларыгарды байрам кÿнле уткуп, нени кӱӱнзееригер.

— Чемет оорулардыҥ эмчилигиниҥ башкараачызы Любомир Иванович Федченконыҥ адынаҥ ла бойымныҥ адымнаҥ Чамал аймактыҥ эмчилерин профессионал байрамысла уткуп, ончогорго бек су-кадык, билегерде амыр-энчÿ, эл-jонныҥ су-кадыгын корулайтан ижигерде jаан jедимдер кÿÿнзейдим!

Эрмек-куучынды Светлана МАЙМАНАКОВА ӧткӱрген