Алтайдын Чолмоны

Алтай тондор

08.07.2024

Ат jалду болотон,
Тон jакалу болотон.

В. Каштайдыҥ «Алтайдыҥ Чолмоны» газетте 1992 јылдыҥ кандык айыныҥ 9-чы кӱнинде «Озогызын ундыбайлы» деп рубрикала алтай тондордыҥ бӱдӱмдери керегинде чыккан «Тондор» деп јетирӱзиле таныштым. Оноҥ улам мен сонуркап, алтай литератураныҥ классиктериниҥ чӱмдемелдеринде, алтай оос чӱмделгеде ле шиҥжӱчилердиҥ иштеринде алтай тондор керегинде кандый јетирӱлер барыла јилбиркедим. Алтай јонныҥ тондорыныҥ бӱдӱмдери бу бичимелимде айдылганынаҥ да кӧп болордоҥ айабас…

Алтай тондордыҥ бичиичилердиҥ чӱмдемелдеринде, шиҥжӱлӱ иштерде, оос чӱмделгеде туштаган бӱдӱмдери
Тарбыл тон — суйук, кыска тӱктӱ тон
Акар тон — кыска койу тӱктӱ, кӱскиде кайчылаган койдыҥ терезинеҥ эткен тон
Корокой тон — јаш кураанныҥ терезинеҥ эткен тон
Некей тон — узун, койу тӱктӱ кышкы теренеҥ эткен тон
Торток тон — кыскачак тон
Јаргак тон — тӱк јок тередеҥ эткен
Саксарга тон — койдыҥ јайгы терезинеҥ
Каба тон — кышкы эликтиҥ терезинеҥ
Кер тон — кӱски эликтиҥ терезинеҥ
Тӧӧчи тон — јаскы эликтиҥ терезинеҥ эткен
Манјы тон — алу аҥдардыҥ терезинеҥ: тӱлкӱ, киш, чокондой, норка, тарбаган ла о. ӧ.
Јаакы тон — кышкыда ӧскӧ тонныҥ ӱстинеҥ кийетен. Бу элбек, јаан эдип кӧктӧгӧн тонды јуҥманыҥ, ийттиҥ, айуныҥ, аҥныҥ терезинеҥ тӱгин тышты јаар кӧктӧӧр (доха, тулуп)
Ӱчи тон, кыпту тон — алу аҥдардыҥ: киштиҥ, тӱлкӱниҥ терезинеҥ кӧктӧлгӧн, килиҥле, торколо, ӧскӧ дӧ бӧслӧ кыпталган тере тон
Чекпен тон — ичи-тышты бӧс тон
Маҥдык торко тон — алу аҥныҥ терезиле кееркедилген торко бӧс тон
Илгин тон — јуучылдардыҥ кӧӧ-куйак тоныныҥ алдына кийетен тере тон
Кӧӧ-куйак тон — јуучылдардыҥ тоны (кольчуга)
Кӱрме тон — тизедеҥ ӧрӧ јуунак тон
Јуурмашту тон — ӱй улустыҥ тоны (женская шуба с оборками)

Акар тон
Аркыттагы чегенди
Азып билетен ол эдим.
Акар тере ийлейле,
Чӱмдеп билетен ол эдим.
Ачыган чеген бар болзо,
Аракы азып билерим.
Тон-чегедек кезеле,
Јарандыр билер ол эдим.
Т. Акулова. «От алышкан сӱмерлер»

«— Сен мениҥ каган болотон уулымды, Суртулдушты, не ӧлтӱргеҥ? — деп, Ак-Кӱн јабынып алган акар тонын јардынаҥ таштап, кату унчукты. Јӱзинде боро тӱктери атрайыжып чыкты. Багырып ийбеске тудунганы јарт болды…
— Мен улуска јакшы эдейин деп. Мен черӱме јакшы эдейин деп, — Ак-Кӱн байагы таштап ийген акар тонын ойто јабынып алды. — Мениҥ тергеемде тил билишпес јон, тӱк билишпес мал — ончозы амыр-энчӱ, эҥке-тоҥко јуртаар. Ондый каандыкка болуп, телекейдиҥ тал-ортозын кырып та койсом — карам эмес…»
Ј. Каинчин. «Јылдыстар когы»

«Сопок куучынын токтодоло, кезем ле кату сӧстӧр угулган јер јаар кӧрди. Анда акар тонын белдестенген, тӱлкӱниҥ бычкагынаҥ эткен эски бӧркин чыкпыктай кийип алган, колында ӧзӧктӱ камчылу, кара чырайлу, чыйрак курч бӱдӱмдӱ кижи куучын айдып турды…»
И. Шодоев. «Таҥ алдында»

Акар, некей, чекпен, кер тондор
Межеликти беш айландым,
Ортолыкты он айландым.
(Тонныҥ кӱреези)
Алтай табышкактар

«Ол ӧйдӧ Улалуда ӱренгилеп турган алтай улусты бӱгӱнги Горно-Алтайскта ӱренгилеп турган алтайларга тӱҥдештирер арга јок. Тыҥ бичикчи дегенис эки-бир класс ӱредӱлӱ улус. Бу суракты тереҥжитпей, одузынчы јылдарда совпартшколдо ӱренгилеп тургандардыҥ тыш бӱдӱмдерин, јартап айтса, кийим-тудумы јанынаҥ бир кезек кеберлерди темдектезе, эмдиги ӱйеге солун болор деп бодойдым…

Бистиҥ кийген кийимис ол ӧйдӧги јерис аайынча эдинген алтай кийимдер. Темдектезе, Чуй ичинеҥ келгендердиҥ тондоры эки кыйылу, јака јок. Лебедьтеҥ келген улустыҥ ӧдӱктери кеден конычту, такымынаҥ бууланарлу, фуфайка аайлу кыска пеншак тонду. Оҥдойдоҥ, Кан-Оозынаҥ, Шабалиннеҥ келгендер акар, некей тондорлу, кой, элик ӧдӱктерлӱ Каа-јаа улус чекпен тонду ла кенежин дейтен сопокту эмезе башпак дейтен кӧм ӧдӱктӱ, килиҥнеҥ, бӧстӧҥ, тӱлкӱниҥ ле шӱлӱзинниҥ бычкактарынаҥ эткен бӧрӱктерлӱ… Мен база су-алтай кийимдӱ болгом. Кер эликтиҥ терезинеҥ чӱмдеп эткен јаҥы тонду, тӱлкӱ-бычкак бӧрӱктӱ, элик бычкак ӧдӱктӱ…».
И. Шодоев. «Ӧткӧн јолымнаҥ»

Торток тон
Јаказы јок тон болбос,
Јааны јок јурт болбос.
Алтай кеп сӧстӧр лӧ укаа сӧстӧр

«…Чын, эски јаргактаҥ эткен штандарыс сууга, јутка ла чалынга белбейе кӧбӧлӧ, кӱнге карбайа кадып калган, бистиҥ тытпактажыска алары јок болуп тыдылар, оны торт ло уштуп таштаарга келижетен. Арга јокто бой-бойыска кӧрӱже, кемис јӱк ле чамчалу, кемис бозуныҥ эмезе эчкиниҥ, эмезе кулунныҥ терезинеҥ эткен кыскачак торток тонду».
И. Шодоев. «Ӧткӧн јолымнаҥ»

«Шабырак он алты јаштуда кенете ле ӧзӱп чыккан. Јарындары торток тонды јара тепкен. Улустаҥ бийик, олордоҥ јаан болорго кандый уйатту. Шабырак бажын јарындарыдӧӧн тыкырайтып, коркойып алган јӱретен. Кичинек ле, јабыс ла болзо — јакшы. Сӧсуккур ла, јӧпсинчек ле болзо — эптӱ. Улусту айылдарда тӱрген ле иргее јаар блаажар. Јаан оборлу кемниҥ-кемниҥ јарындары ажыра јажынып алза макалунаҥ макалу…»
Ј. Каинчин. «Туулар баштай кыйгы»

Јаргак тон
Тонныҥ эдегин тудуп кийбес,
Јаказынаҥ тудуп кийер.
Алтай кеп ле укаа сӧстӧр

«Кенетийин ак сӱӱри чырайлу Элик-Баш, jаргак тонын белдестенип алган, эликтиҥ бажындый куу-сӱӱри jӱзи там кугара берген, мылтыгын ӧрӧ кӧдӱреле, Ӧскӱс-Уулдыҥ тӧжине чикелеп тутканы кӧзине jарт ла кӧрӱнерде…»
П. В. Кучияк. «Ӧскӱс-Уул»

«Оору улустар уйуктап калганда, олор экӱ кӧзнӧктиҥ алдына коштой отурып, jылу кой терези jелбер тонды jабынып алала, jӱзӱн-jӱӱр коркымчылу кӧрмӧстӧр лӧ кижиниҥ сӱнези керегинде куучындажып отуратандар. Эҥир jылдыс кӧдӱрилип келгенде, Одой ӧрӧ туруп, jанарга меҥдей бергенде, Арина айдатан:
– Мында конуп кал. Jаҥыскан коркыбай канайып баратаҥ? Мен сеге бир jаргак тон, бир кийис тӧжӧк экелерим.
Кӧрмӧстӧрдӧҥ коркыбай турган кижи болуп, Одой тыҥыда кожоҥдоп, кожоҥы божой бергенде, jӧдӱлдеп, тамагы кургай бергенде, сыгырып, Jайлуны ӧрӧ jӱре беретен…»
«Кенетийин Jайлуныҥ ийттери чуркуражып, кӧп аттардыҥ тоҥдок jерге тибиреп клееткени угулды. Качан аттардыҥ тибирти айылдыҥ тӧрине ле jедерде, энези jаргак тондорды туура мергедеп, тура jӱгӱрди. Энезиниҥ уйуктабай jатканын Арина jаҥы ла сезип ийди. Атту улустарды торсуктап келген ийт кенетийин комудалду каҥылап, кажагандардыҥ кийни jаар болды. Ӱзеҥилер шыҥыражып, эр улустыҥ эрмеги угулды…»
Л. В. Кокышев. «Арина»

Ӱчи тон, кыпту тон
Энемниҥ эткен кеп-кийим
Эдиме jылу кийгемде.
Энемниҥ айткан эрке сӧс
Ичиме jылу уккамда.
Адамныҥ берген кеп кийим
Аркама jылу кийгемде.
Адамныҥ айткан алкыш сӧс
Бойыма быйан jӱргемде.
Алтай jаҥар кожоҥ.

«Кара киштердеҥ талдап эткен, кӧк-торколо кыптап койгон ӱчи тонын jебечеҥ jабынып алган Омбо буурзаган ла быйанзынган кептӱ, Тарык jаар кӧрӱп, айтты…»
И. В. Шодоев. «Кызалаҥду jылдар»

«…Айыл ээзиниҥ кийгени – кӧк кӧбӧҥлӧ кыптаган камду кыйулу кураан тон, тонныҥ таскылдый элбек эдектериниҥ алдынаҥ хром сопокторыныҥ баштары jалтыражат».
Ј. Б. Каинчин. «Айгырдыҥ бажы»

«Ӱй кижиниҥ кийетен jайгы тоны эки бӱдӱм материалдаҥ эдилетен: ичи кураандардыҥ терезинеҥ, тыш јаны кӧбӧҥ эмезе торко бӧстӧҥ шиделетен. Бу кепте бойыныҥ аҥылузы бар, оныҥ јазалы сӱреен јараш, ӧҥжӱк, јаркынду килиҥле, бӧслӧ, камдуныҥ, кураанныҥ терелериле, тӱлкӱниҥ, албааныҥ бычкактарыла, јӱзӱн ӧҥдӱ ле парча учуктарла, тана-топчыларла, ӱркене јинјилерле кееркедилетен. Мындый тонды кижиге барган эпши кийетен. Ӱй кижиниҥ тондорыныҥ тоозы оныҥ јонјӱрӱмдик чыду-статузынаҥ камаанду болгон.
Јайгы тондор торкодоҥ ло кӧбӧҥ бӧстӧрдӧҥ, анчада ла кызыл, јажыл ла кӧк ӧҥдӧрдӧҥ кӧктӧлгӧн. Атласка бодолду торко бӧслӧ кыптаза, кееркедетени база ла ондый ӧҥдӱ бӧсти алып јат.
В. П. Дьяконова. Женская одежда // Алтайцы: материалы по этнографии теленгитов Горного Алтая

Jуурмашту тон
Межеликти айландыра
Беш элик маҥтай берди.
(Jуурмашту тон)
Вокруг сопки проскакали
Пять одинаковых косуль.
(Женская с оборками шуба)
Алтай табышкактар

Чекпен тон
Jеҥемди айландыра
Jеерен маҥтай бертир.
(Тонныҥ кӱреези)
Алтай табышкактар.

«Кече бозокой эҥирде тураныҥ jанында серӱӱнден отурза, ӧлӧҥ шылыраган, оноҥ кижи jӧткӱрген. Тураныҥ ары jанынаҥ узун сынду, чекпендӱ (онызы айла jака jок, ондый кырмалjы чекпенди таадазы кийип туратан) кижи чыгып келген. Jалбак кайыш курлу. Курында куулы чӱмдемелдер jалтырап турган. «Куулы мынайып jалтырабас, бу алтын болбой?» – деп, Эрел сананган. Кандый да jеҥилчек кӱреҥ сопокту. Болчок алтай бӧрӱктӱ. Бӧркинде кӱрее jок. Jаҥыс ла jалбак камдула кӱреелей кӧктӧп салган бӧрӱгин тӱҥзӱйте кийип алган».
А. О. Адаров. «Ӧлӱмниҥ чаҥкыр кужы»

«…Бойы ол ап-ару jӱстӱ, албаа бычкак бӧрӱгин кӧскӧ jетире тӱжӱре тарткан, jер jалмаган кызыл кӧбӧҥ тон кӱн чогына кылбыраган, jаҥы хром сопокторы чыкыраган-такылдаган да jӱрзе, кижи та незинеҥ де бу келин шалырт, чылбак деп билип ийер».
Ј. Б. Каинчин. «Айгырдыҥ бажы»

Jаакы тон, чекпен тон
Айры тууныҥ бажына
Албаа аҥдап чыгадым.
Албаа терези jаканы
Албаты ортодо кийедим.
Чаҥкыр тууныҥ бажына
Чокондой аҥдап чыгадым.
Чокондой терези jаакыны
Jоным ортодо кийедим.
Jаҥар кожоҥ
Ӧлӧштӧйди тӧрт баатыр
Баштап алып ичкери базат.
Кӧк эчки терезинеҥ эткен
Кату-кабыр jаакы берет,
Кӧк шееjимек таштап берет.
Jес казан, бир айак
Jедер дежип айдыжып турат…
(шееjимек – озогы алтай чамча, карманду)
Ш. Марков. Ӧлӧштӧй // Алтай баатырлар:
алтай албатыныҥ ат-нерелӱ чӧрчӧктӧри.

«…Алтайлар јайгыда кулунныҥ ла јуҥманыҥ терезинеҥ јаргак тонды кӧктӧп јат. Тонды кыптабас, тӱгин аҥтара эдип кӧктӧӧр. Кышкыда (кезикте јайгы да ӧйдӧ) кой терезинеҥ, јуҥманыҥ терезинеҥ, тарбаганныҥ, каа-јаада јоон мойынныҥ терезинеҥ тондор кӧктӧӧр. Бу мындый тонды плюшла, килиҥле, даба ла нанка бӧстӧрлӧ кыптап јат, кырлары јалбак этирте кееркеде кӧктӧлӧт, ӱзеери кулунныҥ терезиле кееркедип јат. Тере тонныҥ јеҥдери элбек, ийин тужы јалбак, карызы тужы јаар чичке болот. Тере тонныҥ арказы ийин јанында, элбек, тонныҥ јеҥдери база элбек, кеҥ. Тондо бойында јака јок, је тӧжи тужында экче клапан бар, ол јака деп адалат».
В. В. Радлов. «Алтайские горные калмыки» // «Из Сибири: страницы дневника»

«Тӱштӱк алтайлардыҥ кышкы тоны ла јакы: кой терези тон — ло эчкиниҥ терезинеҥ јакы. Јайгы ӧйдӧ эр улус, кӧп јаны телеҥиттер, чекпендӱ јӱрет. Чекпенди сукнодоҥ эмезе ӧскӧ кандый бир материалдаҥ кӧктӧп јат. Кижиге барган ӱй улус чегедектӱ, тул арткан эпшилер чубалу јӱрер…»
Е. М. Тощакова. «Алтайская женщина в дореволюционном прошлом» // «Ученые записки Горно-Алтайского научно-исследовательского института истории, языка и литературы»

Маҥдык-торко тон
Эбире тутса jыртылбас
Эптеп эткен торко тон.
Эр-jажына ташташпас
Элдеҥ тапкан тӧрӧгӧн.
Jардынаҥ тутса jыртылбас
Jазап эткен торко тон.
Jамандажып айдышпас
Jонноҥ тапкан тӧрӧгӧн.
Алтай jаҥар кожоҥ

Тогус кӱнниҥ бажында
Кара-Бӧкӧ баатыр
Кара-Кӧлдӧҥ чыгып келерде,
Энедеҥ чыккан эт jылаҥаш болды.
Ол коронды урарда,
Тогус кат торко тон,
Сегис кат ылтаҥду темир сопок –
Ончозы ла кайыла бертир.
Айылдыҥ ичинде
Jакшылыкта кийетен
Айдыҥ-кӱнниҥ чололу
Алтын мандык тон бар,
Эки ийнизи ӧртӧп койтыр…
Айдый-кӱндий алтын чололу
Мандык-торко тонды
Кара-Бӧкӧниҥ ӱстиндӧӧн чачты.
Кара-Бӧкӧ алала, jабынды.
Алтын калбаҥ бӧрӱк кийдирди,
Алты кат ылтаҥду
Темир сопок ӧдӱк кийдирди,
Тойлу-jыргалду jерге экелди…
К. Кокпоева. «Кара-Бӧкӧ» //
«Алтай баатырлар: алтай кай чӧрчӧктӧр».

«Кызыл булгайры ӧдӱктӱ, кӧк торко тонду, камду терезинеҥ чӱмдеп эткен бӧрӱктӱ, алтан jаштаҥ ажа берген Омбо jайзаҥ jаан кереге ӧргӧӧниҥ тӧринде отурды…
Jап-jаҥы сӱт ак кийистердеҥ эткен кереге ӧргӧӧниҥ тӧриниҥ бажында ак ширдектиҥ ӱстинде Амыр-Санаа отурды. Камдуныҥ ла киштиҥ терелериле чӱмдеп jазаган, ич jанын торколо кыптап койгон, эптӱ ле jараш эткен кара килиҥ калат Амыр-Санааныҥ оборы jаан коп-коо сынына, чодыр кара чырайына, солоон баатыр будӱмине сӱрекей келишкени ле jараганы оныҥ тыш бӱдӱмин ӧҥжӱк ле сӱрлӱ эдип кееркедет…»
И. В. Шодоев. «Кызалаҥду jылдар»

«Jарманка айылдыҥ чобра jабынтызына jӧлӧнип алган отурды. Оноҥ ыраак jок килиҥ болjилӱ сары тон ло кӧк чачакту кубакай бӧрӱк кӧрӱнди. Ол керек дезе тууразында салактап турган чололу кайышты да кӧрӱп алды. Бу кайыштагы отыкты кызыл курга кыстанып алган эмтир…
Бай айылдаштары Ойтоков Копшолой ло Jыргалов Jакшы Сопокты колтыктап алган келдилер. Оныҥ качарлары билдирер-билдирбес кыскылтым боло берген, кӧстӧри бирде jобожый ӧчӧмиктелип, бирде суркуражып чыгат. Ол бажын ӧрӧ бийик кӧдӱреле, улустыҥ алдына тура тӱшти. Качан ол jайзаҥ болор тушта кийген бу ок кыскылтым торко тонын ла озогы бӱдӱмдӱ кураан бӧрӱгин кийгенче, ол бойыныҥ сӧӧктӧш улузыныҥ алдына база мынайып ок чыгатан эди…»
А. Коптелов. «Улу кӧчӱш»

Манjы тон, илгин тон
Омок койдыҥ терези
Ойылбас jакшы тон эмей.
Аймактаҥ тапкан тӧрӧгӧн
Ундылбас jаҥду ол эмей.
Кара койдыҥ терези
Катпас jакшы тон эмей.
Калыктаҥ тапкан тӧрӧгӧн
Кару болор ол эмей.
Алтай jаҥар кожоҥ.

«Кара-Канат кам колын jаҥып, манjы тонын уштыды, мӱргӱӱл божоды. Балдар саҥды тӧмӧн чур-чуманак тӱштилер. Ак-Кӱнниҥ кичинек ӱйи Ай-Кине олорло jарышканча, сыр каткыда ӧтти. Кӧстӧри jалтырт чоктолып, тиштери кажас-кажас эдип, Ак-Кӱн jаар кылчас этти. Кӧӧркийдиҥ санап калганы кӧрбӧзӧ дӧ jарт. Оныҥ адазыла, Корон-Сары дейтен кагаанла Ак-Кӱн jыдалашкан. Корон-Сарыныҥ jыдазыныҥ сорбузы Ак-Кӱнниҥ тӧжинде jӱрӱ. Ак-Кӱнди элик терези jаргактаҥ эткен куйак аргадап алган. Ол илгин куйакты Ак-Кӱнге энези эдип берген. Узун jылдыҥ туркунына илеген ошкош эди. Илей-илей келерде, бӱткӱл тере ол ло эликтиҥ jалмаш сӧӧгиниҥ ӱйдиле ӧткӱре тартылып турар боло берген. Илӱниҥ jеткени бу. Ондый jымжак куйакты кийип алзаҥ, согоон до, jыда да ӧткӱре кадап болбос. Керек дезе ӱлдӱ де тыгынбас…»
Ј. Б. Каинчин. «Jылдыстар когы»

«Эчкиниҥ, эликтиҥ, кулунныҥ терелериниҥ тӱктерин jоголтоло, jымжада уужап, илгин эдип jат».
И. В. Шодоев. «Ӧткӧн jолымнаҥ»

Кӧӧ-куйак тон, чекпен тон,
маҥдык тон, кӱрме тон
Токум ичинде ат jӱрер –
Оны кем таныыр?
Тон ичинде эр jӱрер –
Оны кем билер?
Алтай кеп сӧстӧр лӧ укаа сӧстӧр.

«…«Ол jер» кайда да барбас – кӧрӱлер, jӱрилер. «Ол jерде» тузаланатан jӧӧжӧ эмди де белен. Алты ак ат, алтындап койгон абра, амырап jадар алтын межик, ӱлдӱ-jыда, кӧӧ-куйак – jе не керек – ончозы белен. Белен эмес неме jаҥыс чекпен. Оны шидегедий бӧс тӧ бар, чӱмдегедий чиҥмери де бар. Jе кандый бир jепсел тӱҥей ле белен эмес болор учурлу. Бу нениҥ учун дезе бир кижи «ижим бӱтти» ле деерде, Эрлик-бий оныҥ сӱнеезин ушта согуп ийген дешкилеер.
Ј. Б. Каинчин. « Jылдыстар когы» // J. Б. Каинчин. «Карган тыт»

Моҥыс-каан ӱйге кирди.
Ай карагай саадагын jӱктенди,
Алмас болот ӱлдӱзин тагынды,
Кӧӧ куйак тонын кийди…
Ш. Марков. «Ӧлӧштӧй» // «Алтай баатырлар: алтай албатыныҥ ат-нерелӱ чӧрчӧктӧри»

Ӱч-Сӱмердиҥ jиткезинде
Ӱч тӱҥей кӧлгӧ уул jетти.
Бу кӧлдӧрдиҥ jарадында
Кан-Jеерен ат jӱрер болды.
Алып кижиниҥ тонын ээрде
Jык этире бӧкӧрип койтыр.
Ай-карагай оок-саадакты
Бектеп туруп канjалап койтыр…
…Эки бойы jӧптӧшти,
Ээзи ле ады танышты.
Кӧӧ-куйакты аттаҥ чечип,
Бойына jабынып кийип турат.
Маак ӧдӱкти ол алып,
Будына тартып кийип турат.
Колдыҥ меелейин ол алып,
Колына бу кийип турат,
Ар-маҥдык бу тонды
Кӧӧниҥ ӱстине кийип турат.
Тӧртӧн эки ширӱ топчыны
Теҥдей тудуп топчылайт.
Кара кумдус кара бӧрӱкти
Кулак тӧскӧ кийе согот…
Ш. Марков, «Бар-Чоокыр атту Байыҥ-Коо» // «Алтай баатырлар: алтай албатыныҥ ат-нерелӱ чӧрчӧктӧри»

…Килиҥ кара атту
Кускун Кара баатыр болды.
Jӱс учарлу
Кара тайга адалу.
Jӱс коолду
Кӧк талай энелӱ.
Анайып туруп аайы чыкты,
Ады-jолы адалды,
Ат-нерези чыга берди.
Килиҥ кара ат
Jалбагынаҥ jадып берди.
Алмар-шалмар кийип,
Ак кӱрмелер катай-тетей
Кумдус уул кийип турды.
Тогузон кат ылтаҥду
Темир ӧдӱк тееп кийди
Тогузон кат кӧӧ куйактыҥ,
Jӱс топчызын топчылады.
Алып тудар агас jака,
Кӱлӱк тудар киш jака
Катай-тетей кийинип,
Айдыҥ оды алтын курын
Алты оронып курчанды…
М. Jутканаков. «Кӧгӱтей» // Алтай баатырлар: алтай албатыныҥ ат-нерелӱ чӧрчӧктӧри»

Кан-Алтын баатыр
Айбыстанды туура мергедейт,
Таш ширеедеҥ тӱже секирет,
Иркек маҥдык ичинеҥ кийет,
Тижи маҥдык тыштынаҥ кийет,
Алтан чардыҥ терези
Албыр-шалбыр штан кийет,
Jетен чардыҥ терези
Кӱрме тонды кептей кийет…
Сегизен сегис илjирмелӱ
Кӧӧ куйак тонын болзо,
Кӱр кӧксине кийип алат,
Сегизен сегис илjирмезин
Тоолой тудуп, теектеп алат…
Т. Чачияков. «Кан-Алтын» // «Алтай баатырлар: алтай албатыныҥ ат-нерелӱ чӧрчӧктӧри»

Светлана Карымова,
эл библиотеканыҥ краевед бӧлӱгиниҥ библиографы Игнат Ортонуловтыҥ јуруктары