Алтайдын Чолмоны

Кыймыктанган кижи кыр ажар…

01.08.2024

Кичӱ изӱ айдыҥ 26-чы кӱнинеҥ ала јаан изӱ айдыҥ 7-чи кӱнине јетире Якутск калада «Азияныҥ балдары» деп албатылар ортодогы VIII спорт ойындар ӧткӧн. Ондо 24 ороонноҥ 30 команда турушкан. Јиит спортчылар спорттыҥ 24 бӱдӱми аайынча маргаандарда мӧрӧйлӧшкӧн. Бу Ойындарда бастыра 239 комплект медаль ойнолгон. Ол медальдардыҥ бирӱзин — кӱлер медальды — спорттыҥ самбо бӱдӱминде ӱчинчи јерге чыккан јерлежис Сахая КОРЯКИНА ойноп алган.
Бӱгӱн «Јылдыстыктыҥ» кычыраачыларын бу спортчы кысла таныштырадыс.

— Јаҥжыкканы аайынча, толо ады-јолыҥ, ӧбӧкӧҥ, ада-энеҥ, кожо чыккандарыҥ керегинде айдып берзеҥ.

— Ады-јолым Сахая Михайловна Корякина болор. Мен Горно-Алтайскта чыккам. Энем Айна Владимировна Кадышева Кан-Оозы аймактыҥ Мӧндӱр-Соккон јуртынаҥ, адам Михаил Николаевич Корякин Якутск каладаҥ. Чедирген ле Мечин деп акаларым ла Настя сыйным бар. Энем орус тилдиҥ ле литератураныҥ ӱредӱчизи, адам объекттер каруулдаар предприятиеде иштейт.

Баштамы класстарда 9-чы таҥмалу школдо, бежинчи класстаҥ ала М. В. Карамаевтиҥ адыла адалган 1-кы таҥмалу лицейде ӱренгем. Ондо бистиҥ класстыҥ башкараачызы болуп тӱӱкиниҥ ле обществознаниениҥ ӱредӱчизи Татьяна Александровна Мезенцева иштеген. Ол кижи биске кӧпти берген, кӧпкӧ ӱреткен деп айдар керек. 9-чы класстыҥ кийнинеҥ Барнаулда АГУ-ныҥ колледжине ӱредӱге киргем.

Школдо ӱренип тура, каланыҥ 1-кы таҥмалу кӱӱлик школында фортепианоныҥ бӧлӱгине јӱргем. Оны база једимдӱ тӱгезип салдым. Бир ле ӧйдӧ самболо тазыктырынып, фортепианоло ойноорына ӱренгем. Бир сананзаҥ, чек эки башка ууламјы. Је фортепианого ӱреткен Лариса Викторовна Безменова бу кӱӱлик ойноткыла ойноор кӱӱнимге ӧчӧргӧ бербеген. Јилбӱмди карын да тыҥыткан.

— Самбо кӱрешле качаннаҥ ала тазыктырынадыҥ?

— Спорттыҥ бӱ бӱдӱмиле алты јаштуда, баштапкы класска ӱренип барарымда, тазыктырынып баштагам. Ол тушта мени «Динамодо» Валерий Алексеевич Чернышов тазыктырган. Сегизинчи класстаҥ ала Роман Романович Чичиновто тазыктырынгам. Эмдиги тазыктыраачыларым Роман Романович ле Виталий Викторович Аскыжаков. Спорттыҥ бу бӱдӱмин талдап алганымнаҥ бери он јыл болды. Самболо коштой дзюдоло ӧдӱп турган маргаандарда база туружадым.

— Нениҥ учун самбо? Нениҥ учун волейбол, јеҥил атлетика эмезе бије эмес?

— Оогошто ло ада-энем мени спорттыҥ бу бӱдӱмине экелерде, ол меге јарап баштаган. Садикте, кийнинеҥ оогош класстарда бијеге база јӱргем. Је бир канча ӧйдӧҥ самбо – мениҥ деп оҥдоп, оныла тыҥыда тазыктырынар деп, бу ууламјыга токтогом. Адам јиит ӧйинде самболо, спорттыҥ ӧскӧ дӧ бӱдӱмдериле тазыктырынган. Эмди ол хоккей ойнойт. Бистиҥ биле — спортты сӱӱр биле. Мынызы, байла, база бойыныҥ камаанын јетирген болор.

— Баштакы јаан јеҥӱлер качан башталган?

— Эки јыл кайра Сибирь федерал округтыҥ первенствозында экинчи јер алгам. Оныҥ кийнинеҥ Россияныҥ первенствозында пьедесталга чыгар арга келишпей калган. Кӱӱк айдыҥ учкары Барнаулда дзюдоло В. Д. Шкаловтыҥ эземине учурлай Сибирь федерал округтыҥ ХХ албатылар ортодогы фестивали ӧткӧн. Јылдыҥ сайын ӧдӱп турган бу маргаанда быјыл ӱчинчи јерге чыккам.

Самболо Россияныҥ спортыныҥ узы Алексей Ардиматовтыҥ эземине учурлай јылдыҥ сайын ӧдӱп турган тергеелик турнирде былтыр экинчи болгом. Быјыл бу ок маргаанда јеҥӱчил болуп чыккам.

Је баштапкы маргааным ол ӱй улус ортодо дзюдоло Россияныҥ спортыныҥ Алтай Республикада баштапкы узы Инна Муклаеваныҥ сыйына ӧдӱп турган тергеелер ортодогы маргаан болор. Ол тушта мен ӱчинчи класста ӱренгем. Оноҥ ло бери кӧп тоолу башка-башка маргаандарда туружадым.

— Бу ӧйдиҥ туркунына кандый бир спортивный нормативке јединдиҥ бе?

— Баштапкы спортивный разрядту болорым. Оноҥ до бийик једимдерге једер амадуум бар.

— Амаду бары јакшы. Сениҥ бир кӱниҥ канайда ӧдӧт?

— Кажы ла кӱн эртен тура јӱгӱредим. Јӱгӱрип баштаганымнаҥ бери узак ӧй ӧтти. 6-7 сааттарда «Спартак» стадиондо јӱгӱрип, таҥынаҥ тазыктырынадым. Маргаандар алдында дезе тазыктырулар кыйалтазы јоктоҥ болор учурлу, кезикте кӱнинде эки де катаптаҥ. Ӱредӱ ӧйинде эртен тура јӱгӱрген кийнинеҥ ажанып, ӱредӱге, ол божогон соҥында, самболо тазыктыруга барадым.

Эмди мен Барнаул калада Алтайский государственный университеттиҥ колледжинде юристке ӱренедим. Ары тогузынчы класстыҥ кийнинеҥ баргам. Быјыл баштапкы курсты божотком. Ондо до тазыктыруларды таштабай, эҥирлер сайын самбоныҥ секциязына јӱредим. Адам мени ӱренип алзын, анайда ок спортло тазыктырынарын таштабазын деп, кожо Барнаул калага иштеп барган.

— Эрмек-куучынысты «Азияныҥ балдары» деп албатылар ортодогы VIII спорт ойындарга кӧчӱрели…

— Мениҥ адам якут укту кижи болор. Бойыныҥ ӧйинде база самболо тазыктырынган деп байа айттым. Меге бу Ойындарда турушсын деп айттыру келген болгон. Ойындардыҥ тӧзӧӧчилери мен керегинде кайдаҥ укканы меге јажыт. Айса болзо, адамныҥ кожо тазыктырынган таныштары мен керегинде уккан. Је айттыру келерде, мен јӧпсингем. Бойым 59 килограммга јетире бескеде кӱрежедим. Ондо 65 килограммга јетире бескеде кӱрежерге келишкен. Бу бескеде олордо спортчылар ас болгон учун мени кычырган болордоҥ айабас. Бу Ойындарда мен Саха-Якутия Республика учун кӱрешкем.

«Азияныҥ балдары» башталардаҥ озо мен Якутскта сборлордо болгом. Кӱнинде эки катаптаҥ тазыктырынганыс. Маргаандар башталар алдында санааркаш та болгон.

Кӱрешкен кыстар да ченемелдӱ, кӱчтӱ спортчылар болгонын темдектеерим. Кыргыс, монгол ло узбек кыстарла кӱрешкем. Ӱчинчи јер учун тартыжуда узбек кысла теҥ-тай барып јатканыс, таблодо тоо 2:2 болгон, је калганчы ла секундтар артарда, оны мергедеп ийгем ле јеҥӱни ал сокком. Коркышту сӱӱнген эдим.

«Азияныҥ балдары» деп албатылар ортодогы VIII спорт ойындар керегинде текшилей айдар болзо, сӱреен бийик кеминде ӧткӧн. Берилген бейджтерде кайдӧӧн ӧдӧргӧ јараары бастыра бичилип салган. Ондо темдектелбеген залдардӧӧн кирип болбозыҥ. Кайда ла каруулчыктар турган. Бӱгӱнги тегин эмес ӧйдӧ улусла јеткер болдыртпазына јаан ајару эдилген. Самболо маргаандар јаан ла телкем залда ӧткӧн. Башка-башка албатылардыҥ спортчыларын кӧрӧргӧ келишти. Бу Ойындар, Олимпий ойындар чылап, тӧрт јылда бир катап ӧдӧт. Ол эмдиги Олимпий ойындардыҥ 100 јылдыгына учурлай тӧзӧлип ӧткӱрилген. «Азияныҥ балдарын» Олимпий ойындарга трамплин деп база айдадылар. Бу једимим келер ӧйдӧ спорттогы ӧзӱмиме камаанын јетирер деп сананадым.

— Адаҥныҥ кичӱ тӧрӧлинде мынаҥ озо болгон эдиҥ бе? Ары кемле кожо барып јӱрдиҥ?

— Мен Якутскта баштапкы катап болгом. Ары јаҥыскан учкам. Адам оогош ло тушта ада-энези јок арткан. Оныҥ учун ондо јаанам да, таадам да јок. Је тӧрӧгӧндӧрис бар. Адамныҥ кичӱ тӧрӧлине барып јатканымла, ондогы тӧрӧгӧндӧримле туштажарымла колбой ӧкпӧӧриш база болгон ло эмей. Олор мени уткуган, ары-бери тартып, саха албатыныҥ чӱм-јаҥдарыла, јаҥжыгуларыла таныштырган.

— Юристтиҥ ӱредӱзин алган кийнинде, нени эдер деген санаалар бар?

— Оноҥ ары бийик ӱредӱ алар деп сананадым. Је эм тургуза кандый ӱредӱге киреримди чокум айдып болбозым. Келер ӧйдӧ кем болорымды бу ӱредӱмниҥ экинчи-ӱчинчи курстарында оҥдоп ийерим деп бодойдым. Је спортло тазыктырынарын таштабазым. Спорт кижини јана баспас кылык-јаҥду болорына таскадат. Спорт меге кӧпти берген, ол тоодо јаҥы нӧкӧрлӧр лӧ таныштар…

— Бичиктер кычырарын сӱӱйдиҥ бе?

— Эйе, кӧп сӧстӧрдиҥ учурын билерге, ичкери ӧзӧргӧ бичиктер кычырар керек.

— Кандый кинолор јарайт?

— Башка-башка жанрлар. Анчада ла спортчылар керегинде тыҥ јарайт.

— Сӱӱген аш-курсагыҥ?

— Аш-курсакты тыҥ ла талдабайдым. Энем белетеген аш-курсакты сӱӱйдим. Этти де јакшызынып јиирим. Бойым да, энемге болужып, курсак азарын сӱӱйдим.

— Адакыда нени айдар эдиҥ, кычыраачыларыска нени кӱӱнзеериҥ?

— Ада-энемге, кожо чыккандарыма, тӧрӧгӧн-туугандарыма, ӱредӱчилериме, тазыктыраачыларыма бастыразына алкыш-быйаным айдадым. Олордыҥ камааны јогынаҥ бӱгӱн мен мындый једимдерге јетпес те эдим. Анчада ла билем мени јаантайын јӧмӧйт, тӧрӧӧндӧрим болужат.
Кычыраачыларга нени кӱӱнзеер? «Јылдыстык» јашӧскӱримниҥ газеди деп билерим. Оныҥ учун јиит улуска спортло тазыктырынзын деген кӱӱнземелимди айдадым. Кӧп телефон кӧрбӧгӧр, кыймыктаныгар, эди-канаар ӧҥжиир, санаа-кӱӱнигер кӧдӱрилер, јана баспас кылык-јаҥду болороор. «Кыймыктанган кижи кыр ажар» дегенин ундыбагар.

— Сахая, ачык-јарык эрмек-куучын учун быйан. Јолыҥ ачык болзын, амадаган амадуларыҥ бӱтсин.

— Айтканар келзин.

Кырчын ЯШЕВ куучындашкан