Алтайдын Чолмоны

«Ойно, ойно, бай топшуурым…»

02.08.2024

Алтай Республиканыҥ тӧс калазында јаан изӱ айдыҥ 26-28 кӱндеринде кӱӱлик баштапкы «ОйноФест» фестиваль јаркындалып ла кайкадып ӧдӧ конды.

Байрамныҥ экинчи кӱнинде Горно-Алтайсктыҥ тӧс скверинде јаҥы арт-јазалдыҥ – «Топшуурдыҥ» ачылтазы ӧткӧн.

– Алтай калыктыҥ кӱӱлик ойноткызын – топшуурды кереестеер шӱӱлтени меге бир канча јыл мынаҥ кайра Артем Чепконаков айткан – деп, фестивальдыҥ тӧзӧӧчизи Шоҥкор Модоров ачылтада айткан. – Шӱӱлте меге јараган, ӧзӧгимде конуп, бӱдер ӧйин сакыган. «ОйноФестти» белетеер ӧйдӧ арт-јазалды эдер иш те, арга да келиже берди.

Артем Чепконаков топшуурлар эдип турган ус. Је ондо јаан топшуурды белетеер јер де, керектӱ агаш та јок болгон эмтир. Айдарда, Шоҥкор, нӧкӧри Сӱмер Ухановтыҥ айдып бергениле, Владимир Николаевич Ухановко баштанган. Бу кижи кӧп куучын јогынаҥ јӧпсинген. «Јураарыс, шӱӱжерис – белетениш узак болор деп санангам. Је баштапкы катап келеримде, Владимир Николаевич топшуурдыҥ тӧзӧлгӧзин белетеп алган отурган. Экинчи келзем – кӧндӱгип калган. Ӱчинчи катап келеримде – јазал бӱткӱлинче јайрадылган, иш јаҥыдаҥ башталып јат – деп, Шоҥкор Модоров куучындаган. – Је темдектелген ӧйгӧ топшуур бӱткен. Ол алтай калыктыҥ ойноткыны белетеер ончо јаҥжыгулары аайынча эдилген. Баатыр кижи келзе, колына алып, ойной бергедий…»

Топшуурды јазалган јерине экелип тургусканы база бир башка куучын. Ойноткыны тургузатан темир јазалды Амат Тоенов база кандый да тутак јогынаҥ эдип чыккан. Топшуурдыҥ бийиги 5 метр, ол турар јерине баштапкы ла ченежӱде эптӱ тура бергенин кайкабаска болбос.

– Мениҥ адамныҥ энези, јаан энем, топшуур эдер кижи болгон. Оныҥ адама тыт агаштаҥ ойып эткен, агаш кадулу топшууры эмди ле бистиҥ айлыбыста бар – деп, Владимир Уханов куучындайт. – Арт-јазалдыҥ топшууры бӱткӱлинче мӧш агаштаҥ эдилген. Оны белетеерге не јӧпсингем дезе, ӧзӱп јаткан јаш ӱйе тӧрӧл тилин ундыбазын, ада-ӧбӧкӧзин тооп, јаҥжыгуларын билип јӱрзин деп. Топшуурды Пазырыктыҥ корумдарынаҥ чыккан куштыҥ агаштаҥ ойып эткен сӱри кееркедет. Бу иште турушканым учун Шоҥкор Модоровко јаан быйанымды айдадым.

– Бӱгӱн меге ачу да, сӱӱнчилӱ де – бу иште турушпаганым учун ачу, је нӧкӧрлӧрим амадуумды бӱдӱргенине сӱӱнедим. Олорго быйанымды айдадым. Калада шак топшуурдыҥ сӱр-кеберин тургузарын амадагам. Бу јаҥыс та кӱӱлик ойноткы эмес, калыгыстыҥ байлу энчизи кайла кӧнӱ колбулу, алтай баатырлардыҥ, кайчылардыҥ тудунган ойноткызы. Мен бӱгӱн ырысту кижи – деп, Артем Чепконаков айдат.

– Байлык алтай культураны корыырга, оны калада јаткан ла бого айылдап келген улуска јетирерге, байгызып оноҥ ары апарарга Горно-Алтайсктыҥ башкартузы кӧпти эдип јат – деп, республиканыҥ тӧс калазыныҥ башкартузыныҥ јааны Ольга Сафронова арт-јазалдыҥ ачылтазында айткан. – Баштапкы «ОйноФест» кӱӱлик фестиваль калабыска јакшынак сый – кайкал ла куулгазын сыйлады. Оныҥ јанында јаантайын кӱӱ угулзын, амырап соотогон улус бу јерге кӱӱнзеп келип турзын.

«ОйноФест» фестивальды ачкан «Эре-Чуй» кӱӱлик ӧмӧликтиҥ башкараачызы Тӧжлей Алчинов арт-јазалдагы баатырлар «Топшуурын», ӧскӧн-чыккан Эре-Чуйын, Алтайын алкап, сӱреен јараш кайлаган. Бу алкышты «Алтайдыҥ Чолмоны» газеттиҥ сайтынаҥ угуп-кӧрӧргӧ јараар.

Республиканыҥ тӧс калазы быјыл кӱскиде тӧзӧлгӧниниҥ 200 јылдыгын темдектеп јат. Шоҥкор Модоровтыҥ ла Ольга Сафронованыҥ айтканыла, «Топшуур» арт-јазал Горно-Алтайсктыҥ тӧс скверинде сооктор тӱшкенче турар.

Алтай Республиканыҥ ӧс калыгыныҥ танылу темдектери калганчы ӧйлӧрдӧ тӧс калада кӧскӧ илинер боло берген. Олорды јиит алтай архитекторлордыҥ, скульпторлордыҥ, кӱӱчилердиҥ, строительдердиҥ командалары белетеп турганын ла каланыҥ башкартузы бу ишти јӧмӧгӧнин темдектеер керек. Таштардыҥ сквериндеги «койлор», Эл музейдиҥ јанында алтай сӧӧктӧргӧ учурлалган кӧрӱ-тудум, бу кӱндерде ачылган «Топшуур» арт-јазал – јайалталу јииттеристиҥ ӧмӧ-јӧмӧ ижи.
Бис слерле оморкоп турубыс! Быйан слерге!

Горно-Алтайскта ӧткӧн «ОйноФест» фестиваль бу јылдыҥ культуралык эҥ јилбилӱ керектериниҥ тоозына киреринде алаҥзу јок. Оны Шоҥкор Модоров башкарган «Культурный центр «Ээлен-Туу» деген коммерциялык эмес биригӱ Культуралык баштаҥкайлардыҥ Президенттеги кӧмзӧзиниҥ, Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ ла Горно-Алтайск каланыҥ башкартузыныҥ јӧмӧгӧниле ӧткӱрген.

Ӱч кӱнниҥ туркунына Горно-Алтайск каланыҥ тӧс тепсеҥи ле сквери кӱӱ-кожоҥ јайаанныҥ толкуларына јайкалган. Тепсеҥдеги тӧс сценада, сквердеги ачык байканда, фонтанныҥ кийнинде база бир сценада ла о. ӧ. јерлерде кӱӱчи-кожоҥчылар ла кӱӱлик ӧмӧликтер ойынын кӧргӱскен.

Фестиваль «Эре-Чуй» јайаан ӧмӧликтиҥ ойыныла ачылган. Баштапкы кӱнде байрамныҥ «јылдыстары» Добрыня Сатин, Елена Тахтаева, Эмиль Толкочеков ло республиканыҥ ӧскӧ дӧ јарлу артисттери болгон.

Виктор Гарагули, симфонический оркестр «Премьера», «МАМА АЯ», «МОЯ Мишель» ӧмӧликтер, «Ойнозоҥ» ло «КыStar» – јарлу ла таныш эмес аттар, кӱӱлер, кожоҥдор, бијелер… Кӱӱ-кожоҥныҥ мындый байрамын Горно-Алтайск мынаҥ озо кӧрбӧгӧн.

***

«Эҥ артык фестиваль!», «Бу кайкал-кӧӧрӧмниҥ ӱч кӱни болгон!»
«ОйноФест-2» эзенде катап болорына иженедим ле сӱрекей сакыйдым!»
«Кайда да «Манжерокто» эмезе «Бирюзовый Катуньда» эмес, мында, Горно-Алтайск-та – мультижанровый кӱӱлик фестиваль! Бӱтпейдим – је чын!»
«Биске мындый байрам сыйлаганы учун оркестрге ле Шоҥкор Модоровко быйанысты айдалы!»
«ОйноФесттиҥ тӧзӧӧчилерине ле турушкан кӱӱчилерине – быйан!!!»

Кӱӱлик байрам керегинде кӧрӧӧчилердиҥ мындый кӱӱнземелдери ле фотојуруктары бу кӱндерде интернеттиҥ јонјӱрӱмдик колбуларын толтырып ийди.

Светлана КЫДЫЕВА
Евгений Бутушевтиҥ ле интернеттеҥ алылган фотојуруктар