Алтайдын Чолмоны

«Бойыҥды јеҥип чыксаҥ – качан да јеҥдиртпезиҥ»

27.09.2024

Бу Россия Федерацияныҥ национальный гвардиязыныҥ черӱлеринде Аҥылу ийде-кӱчтердиҥ федерал службазыныҥ сыгын айдыҥ 30-чы кӱнинде бойыныҥ профессионал байрамын темдектеген черӱчилдердиҥ, ишчилердиҥ ле ветерандардыҥ кычырузы. Росгвардияныҥ спецназы – јуучыл иш-молјуларын јӱрӱмге јеткерлӱ сӱрекей кӱч айалгаларда бӱдӱрген, јуу-јепселдиҥ эҥ јаҥы бӱдӱмдериле, аҥылу ла јуучыл техникала јепселген, бийик белетениш ӧткӧн бӧлӱктер.

Бистиҥ республикада Росгвардияныҥ аҥылу ӱч бӧлӱги бар: аҥылу мобильный «Шоҥкор» отряд, ылтам керектердиҥ «Ак Ирбис» отряды ла ылтам керектердиҥ база бир аҥылу отряды (МВД-ныҥ аҥылу ийде-кӱчтериниҥ азыйдагы «Гром» отряды).

«Элитный» деген бу бӧлӱктердиҥ черӱчилдери молјуларын канайда бӱдӱрип турганы ла таскадынганы керегинде Росгвардияныҥ Алтай Республика аайынча башкартузында аҥылу ийде-кӱчтердиҥ бӧлӱгиниҥ јааны, краповый береттӱ подполковник Айас МЕРГЕЕВ куучындайт.

– Айас Валерьевич, ОМОН ло СОБР мынаҥ озо ичбойындагы керектер аайынча министерствозына кирген болгон. Олор Росгвардияга кӧчкӧниле не кубулган?

– 2016 јылдыҥ кандык айыныҥ 5-чи кӱнинде МВД-га кирген бир канча ууламјылар ла олордыҥ ижинде турушкан улус јаҥы тӧзӧлгӧн ведомствого кирген. Ол тоодо ОМОН-ныҥ ла СОБР-дыҥ ишчилери. Јаҥырта тӧзӧш ӧйинде отрядтардыҥ ла ого кирген улустыҥ тоозы, је эҥ учурлузы – кӧп јылдарга белетелген бийик кемдӱ профессионалдар ол ло бойы арткан. Бӱдӱретен молјуларына келиштире кезик специалисттердиҥ ижи чокумдалган.

– Росгвардияга киргениле аҥылу бӧлӱк-тердиҥ ижиниҥ аайы кубулган ба?

– Спецназтыҥ ижи, анчада ла кенете чыккан кату айалгаларда, јаантайын кубулып јат. Бу бистиҥ ижистиҥ чыҥдыйын јаантайын бийиктедер некелтелер тургузат. Спецназтыҥ бӧлӱктерине эмдиги ӧйдиҥ технологиялары эрчимдӱ кийдирилет, јуу-јепсел, кийим-тудум јаҥыртылат. Бис ӧштӱлердиҥ ле каршучылдардыҥ тузаланган эп-аргаларын шиҥдеп ылгаары аайынча ишти улайын ӧткӱредис. Кажы ла аҥылу операция лаптап шиҥделип јат.

Аҥылу ајару черӱчилдердиҥ психологиялык белетенижине эдилет, ол тоодо кату ла кӱч айалгаларда турумкай болорына, бойыныҥ санаа-кӱӱнин, кылык-јаҥын бош салбазына, иш ле јуучыл молјуларын бӱдӱрген де ӧйинде, амыраган да тушта коомой кылык-јаҥга јай бербеске, сайгак-тектиришке кирбезине.

Мындый эп-аргалар керектӱ ле чын болгонын ӧй кӧргӱскен, мыны ижистиҥ турулталары да, улус ижинеҥ тудунганы да керелейт. Бӱгӱнги кӱнде бисте кадрлар јеткилинче, ишке кирерге кӱӱнзегендер ортодо конкурс бар.

– Спецназка улус канайда талдалып јат, ондо иштеерге кӱӱнзегендер кӧп пӧ?

– Бу профессия јеҥил эмес ле јеткерлерле колбулу да болзо, Росгвардияныҥ спецназына кирерге турган улус сӱрекей кӧп. Оныҥ учун кандидаттар ортодо талдаш ак-чек ле кату болуп јат, не дезе спецбӧлӱктериниҥ улузына јаан каруулу иш молјолот.

Кандидаттарга некелтелер керегинде айдар болзо, элдеҥ озо кижи бек су-кадыкту болор керек, медициналык јанынаҥ келишпестер болбос учурлу. Иштейтен кезик јерлерде ӱредӱ керек. Службага алар тушта бис кандидаттыҥ јаҥыс та эди-каныныҥ арга-чыдалына эмес, је кылык-јаҥыныҥ бегине, стресс эмезе јеткерлӱ кату айалгаларда чын тӱп-шӱӱлтени тӱрген табар аргалузына эдип јадыбыс.

– Алтай Республиканыҥ јеринде Рос-гвардияныҥ спецназы кандый чокум спецоперациялар ӧткӱрген?

– Росгвардияныҥ спецназы сӱрекей элбек керектерди бӱдӱреринде туружат: аҥылу јуучыл операцияда, терроризмге ле экстремизмге удурлажарында, бедирӱ ле шылу ылтам керектерди мылтык-јепселдӱ јӧмӧӧринде, кӧп улус турушкан ла башка-башка кемдӱ керектерде – алтай калыктыҥ Эл-Ойын байрамынаҥ ала Горно-Алтайскта ӧткӧн «Бис јеҥерис» деп тӧрӧлчи марафонго јетире – ээжи-јаҥды буспазын, јондыкка јеткер болбозын јеткилдееринде ле о. ӧ.

Онойдо, кандык айда СОБР-дыҥ ла ОМОН-ныҥ ишчилери ФСБ-дагы, МВД-дагы ла Шылу комиттеги коллегаларына 2019 јылда экстремист деп темдектелген ле ижи Россия Федерацияныҥ јеринде токтодылган «Кракольская инициативная группа» деген мӱргӱӱл организацияныҥ ижин токтодорго јӧмӧгӧн. Бу биригӱниҥ турчылары ӧскӧ мӱргӱӱл јаҥныҥ чыгартулу улузын ӧштӧӧрине ууландырган ижин токтопогон: јуундар ла мӱргӱӱл чӱм-јаҥдарын ӧткӱрген, мӱргӱӱл учурлу бичимелдерин таркаткан, организацияныҥ керектерине акча јууган.

Росгвардияныҥ спецназыныҥ јӧмӧлтӧзиле адалган биригӱниҥ турчыларыныҥ јаткан јеринде тинтӱлер ӧткӱрилген, олордоҥ колбуныҥ электрон эп-аргалары, тузаланарга јарабас литература ла шылу керекти ӧткӱрерге учурлу документтер ле ӧскӧ дӧ не-неме алылган. Јаба ӧткӱрген шылу-тинтӱ керектердиҥ шылтузында «Каракольская инициативная группа» биригӱниҥ ижин башкарган Оҥдой аймактыҥ кижизин отургускан, оныҥ јӧмӧгӧн 18 кижиниҥ айыл-јуртында тинтӱ ӧткӧн.

Анайда ок ОМОН Балыкташ аайынча федерал агентствоныҥ Верхнеобской тергеелик башкартузыныҥ Алтайский край ла Алтай Республика аайынча государстволык шиҥжӱ ӧткӱрер ле сууныҥ биоресурстарын ла олор бар јерди корыыр бӧлӱктиҥ инспекторлорыла, Россияныҥ МВД-зыныҥ Алтайский линейный башкартузыныҥ полицияныҥ Телецко-Турочакский линейный пунктыныҥ ишчилериле, транспортный ла ар-бӱткенди корыыр Горно-Алтайский прокуратуралардыҥ ишчилериле кожо республиканыҥ сууларында ла кӧлдӧринде айалганы шиҥдеер јаантайын јол-јоруктар ӧткӱрет. Мындый шиҥжӱ јоруктар ӧйинде јылдыҥ ла јасакты бузуп балыктаган, кемелерди тузаланар ээжилерди ле технический регламенттиҥ некелтелерин бускан, анайда ок кейде јӱрер ээжилерди бускан ондор тоолу учуралдар јартына чыгарылат.

– Заложниктерди јайымдаары канайда ӧдӱп јат?

– Јӱрӱмде мындый каршулу керектер кӧбизинде айыл-јурттагы чугаандарла колбулу. Ондый да болзо, каршучылдардыҥ колына кирген улустыҥ јӱрӱмине јеткер болор чочыду јаантайын бар.

Темдектезе, ӧткӧн јылдыҥ кӱчӱрген айында ОМОН-ныҥ ла СОБР-дыҥ јуучылдары айылдажын ӧлтӱрерге кекенген каршучылды токтоткон. Эзирик бу кижи Горно-Алтайсктыҥ Дачный переулогында таҥынаҥ улустыҥ тураларыныҥ бирӱзине таныжын «олјолоп» алып, оны малталап ӧлтӱрерге ле тураны ӧртӧӧргӧ кекенген.

Тураны курчаган полицейскийлерге јӧмӧлтӧ эдип, Росгвардияныҥ спецназы аткарылган. Эзирик кижиле јӧптӱ эрмек-куучын болбосто, олјолоткон кижини табарулу јайымдаар деп шӱӱгенис. Каршучылга удулажар да ӧй јетпеген, туттуртып, кекенген јепселин айрыттырган. Заложникке каршу эдилбеген.

– Спецназтыҥ ишчилери ортодо јуучыл молјуларын бӱдӱрген ӧйдӧ јеткерге кирген улус бар ба?

– Аҥылу бӧлӱктерде иштегендердиҥ ижи јеткер-тӱбектерле колбулу ла бистиҥ улус ортодо корогон до, шыркалаткан да улус бар.

Корогон улустыҥ тоозында ОМОН-ныҥ ла СОБР-дыҥ 9 ишчилери. 1995 јылдыҥ сыгын айыныҥ 22-чи кӱнинде Чечен Республикада противопехотный мина јарыларда, ОМОН-ныҥ јуучылы Александр Валетов божогон. 1996 јылдыҥ тулаан айыныҥ 6-чы кӱнинде Грозныйда «Контроль-6» постко табаруны токтодор ӧйдӧ отряд ӱч турчызын: Михаил Демьяновты, Вячеслав Новиковты ла Николай Толмачевты јылыйткан. 2004 јылдыҥ јаан изӱ айыныҥ 7-чи кӱнинде Ханкала – Моздок јолдо Юрий Майдоров корогон. СОБР-да да јылыйтулар болгон. 1993 јылдыҥ кӱчӱрген айыныҥ 23-чи кӱнинде Шабалин аймакта браконьерди истежер ӧйдӧ Александр Русских божогон. 2002 јылдыҥ кичӱ изӱ айыныҥ 5-чи кӱнинде Тӱндӱк Кавказтыҥ јеринде гран ары јаныныҥ журналисттерин корып јоруктаар аҥылу јакылта бӱдӱрген ӧйдӧ Андрей Шапран ла Василий Тыдыков јеҥ јастанган. Бир јыл ӧткӧн кийнинде иш јол-јорук ӧйинде алган шыркадаҥ Вячеслав Тобоков божогон.

2023 јылдыҥ кӱчӱрген айыныҥ 8-чи кӱнинде, Ичбойындагы керектердиҥ органдарыныҥ иш-молјуларын бӱдӱрип корогон ишчилерин эзеткен кӱнде, Росгвардияныҥ Алтай Республика аайынча башкартузыныҥ јеринде кереес комплекс ачылган. Ондо молјузын бӱдӱрип корогон нӧкӧрлӧристиҥ ады-јолдоры бичилген ле Росгвардияныҥ аҥылу бӧлӱктериниҥ ӱч береттери – кара, кӧк лӧ краповый – кереестелген. Мемориалдыҥ ачылтазында тергеениҥ бӱдӱреечи ле јасакчы јаҥдарыныҥ башкараачылары, корогон јуучылдардыҥ јуук улузы, ветерандар, эмдиги ишчилер ле черӱчилдер турушкан. Кереести Горно-Алтайский ле Чемальский архиепископ Каллистрат аластаган.

Јеҥ јастанган нӧкӧрлӧристиҥ тул арткан ӱйлери, балдары, эне-адалары ајару јок артпаган, олорды јуучылдардыҥ нӧкӧрлӧри, бӧлӱктердиҥ командирлери кичееп јӱрет. Божогон кажы ла јуучылдыҥ билезине болуш јетирер улус темдектелген, олор билеге јӧмӧлтӧ эдип, кандый бир сурактар тура берзе, аайына чыгарга болужат. Государстволык байрамдарда ла кереес кӱндерде ӧдӱп турган керек-јарактарга нӧкӧрлӧристиҥ билелериниҥ улузын кычырадыс.

– Спецназтыҥ ишчилериниҥ јепселгени, кеп-кийими кандый?

– Росгвардияныҥ спецназы эмдиги ӧйдиҥ эҥ јаҥы мылтык-јепселиле, јуучыл ла аҥылу техникала јепселген. Јуучылдар канча кемдӱ корулу бронежилеттерди ла шлемдерди, башка-башка куйактарды тузаланат. Јӱзӱн-башка инженерный технический аргалар, от-алыштырар јазалдарды танып табар ла ыраактаҥ јарып јоголтор аппаратура, робототехнический комплекстер, пилот јок учар аппараттар эрчимдӱ тузаланылат. Јуучылдарды тартарга, ол тоодо аҥылу јуучыл операция ӧткӧн јерде, куйактап јепсеген, коомой јолдорды ӧдӱп чыгар «Тигр» ла «Патруль» кӧлӱктер тузаланылат.

– Мындый јеткерлӱ иш бӱдӱрген улустыҥ ишјалы кандый?

– Спецназка јаан ишјал аларга келбей јат. Бистиҥ ишчилердиҥ бу ишти талдаган шылтактары ла јӱрӱмде баалаганы – ӧскӧ.

Алган акчабыс ӧскӧлӧринеҥ бир канча башка болгоны јарт. Аҥылу бӧлӱктерде иштегендерге аҥылу айалгалардагы ижи, јӱрӱмине ле су-кадыгына јеткер болор јакылталарды бӱдӱргени учун ай сайын кожулта эдилип јат. Спортивный разрядтарды бӱдӱргени ле квалификациялык званиелер алганы акчала јӧмӧлӧт, государстволык ла ведомствоныҥ кайралдары учун ишјалга кожулта эдилет. Иш аайынча узак ӧйгӧ улалган јол-јоруктардыҥ кийнинде, су-кадыгы коомойтыза, санаторно-курортный эмдештӱ амыралта (отпуск) бӱткӱлинче тӧлӧлип јат. Је, текши алгажын, јонјӱрӱмдик корулаштыҥ ла јеткилдештиҥ сурактарында спецназтыҥ јуучылдарыныҥ айалгазы ведомствоныҥ ӧскӧ бӧлӱктериндегидий ок.

Эрмек-куучынныҥ учында ОМОН-ныҥ, СОБР-дыҥ ветерандарын, ишчилерин ле Росгвардияныҥ черӱчил спецназыныҥ бӧлӱктериниҥ јуучылдарын, олордыҥ билелериниҥ турчыларын профессионал байрамыла уткуп, олорго бек су-кадык, билелерине аргалу јадын-јӱрӱм, ырыс, ижинде једимдер кӱӱнзейдим.

* * *

Национальный гвардияныҥ черӱлериниҥ эмдиги ӧйдӧги аҥылу ийде-кӱчтериниҥ тӧзӧгӧзинде НКВД-ныҥ черӱлериниҥ 1941 јылда тӧзӧлгӧн аҥылу иш бӱдӱрген ле кайу ӧткӱрген бӧлӱктери турган: олор кайу јетирӱлер јууган, фронттыҥ јуугында ла ӧштӱниҥ тереҥ тылында тӧс учурлу темир јолдорды ла автојолдорды ӱреп бускан, темир ле ӧскӧ дӧ јолдорло тарткан кошторды буудактап токтоткон.

Ичбойындагы черӱлерде аҥылу учурлу баштапкы бӧлӱкти тӧзӧгӧни Москвада ХХII Олимпий Ойындарды ӧткӱрериле колбулу болгон. 1978 јылда Ф. Э. Дзержинскийдиҥ адыла адалган дивизияда аҥылу учурлу бӧлӱктердиҥ программазыла белетелген ченелтелӱ баштапкы рота тӧзӧлгӧн, краповый береттер кийер јаҥжыгу шак мында табылган.
Јылдар ӧткӧн сайын аҥылу учурлу ийде-кӱчтердиҥ тӧзӧлмӧзи кубулып келген, је бӱдӱрген тӧс ижи – ороонныҥ кандый ла толыгында терроризмле, бандитизмле тартыжары – јаантайын кубулбай арткан.

Владимир АНТРОПОВ
Автордыҥ фотојуругында Айас Мергеев (оҥ јанында кырында турганы) ОМОН-ныҥ ла балыкты корыыр службаныҥ ишчилериниҥ кожо ӧткӱрген јол-јоругыныҥ турулталарын эдет