Алтайдын Чолмоны

Öмöлÿ иш öчпöс

14.01.2025

Jаан-Чаргы – Шабалин аймактыҥ оогош jурттарыныҥ бирÿзи. Текши тооло, мында 200 кире кижи jуртайт, кöп jаны мал-аш тудат.
Jуртта клуб, ФАП, баштамы школ, балдардыҥ сады, бир магазин, пилорамалар, черет кайнадар аргачылар иштейт.

Аҥылу jуучыл операцияла колбой бÿгÿн Алтайыстыҥ кажы ла толугында гуманитар ууламjылу акция-баштаҥкайлар эрчимдÿ öдÿп jат. Эл-jон jаҥыс ла керектÿ не-немеге акча-манат jууп турган эмес, jе анайда ок маскировочный сеткалар öрÿп, окопто jылынар свечалар кайылтып, дронго билдиртпес jууркандар ла оноҥ до öскö эдимдер белетеп, фронтко аткарат.

Jер jериле бу иш аҥыланат эмей, jе кажы ла jуртта амыр отурбай, jуучыл уулдарга болуш jетирер амадула jерлештерин бу кыймыгуга кычырып, кöндÿктирип турган улус ас эмес. Эл-jон биригип, ишти öмö-jöмö апарып турза, кандый оморкодулу!

Андый jурттардыҥ тоозына Шабалин аймактыҥ Jаан-Чаргы jурты алаҥзу jогынаҥ кирип jат. Не дезе, бу jаан jолдоҥ ыраак турган, алаканча оогош jуртта СВО-го болушту сÿрекей jаан иш эдилет. Бойоор до кöрзööр, 2023 jылдыҥ кочкор айынаҥ ала ол јылдыҥ jаҥар айдыҥ 22-чи кÿнине jетире jурттыҥ келиндери jуучылдарды корулаар 110-чы сетканы öрÿп божоткон. 300 муҥ салковойго jуук акча jуулган, керектÿ эдимдер алынган ла аткарылган.

Jаан-Чаргы jурттыҥ бу öмöлÿ ижи керегинде бис jербойыныҥ öктöм, иштеҥкей ле тоомjылу эпшизи, «Алтайдыҥ эпшилери» деген республикан jондык биригÿниҥ jурттагы бöлÿгиниҥ башкараачызы Елизавета Лазаревна АЙГРАШЕВАЛА куучындаштыс.

– Елизавета Лазаревна, аҥылу jуучыл операцияла колбой гуманитар ууламjылу кыймыгу слердиҥ jуртта качан башталган? Баштапкы öйдö кÿч болгон бо?

– СВО башталарда, тергеебисте jаткан улус туура калбай, маскировочный сеткалар тÿÿп турган деп угала, бис база туружар деп санандыс. Озо ло баштап jаан jöмöлтöни биске мениҥ Оҥдой jуртта jадып турган jееним Алтынай Андреевна Туймешева jетирген. Шак ол бойы Jаан-Чаргыдööн кÿчсинбей келип, бисти сетка öрÿшле таныштырган. Бойы оны öрöргö Беш-Öзöктö улустаҥ ÿренген болтыр.

Бÿгÿн бистиҥ сетка öрÿшле мынайып кöндÿгип калганыстыҥ шылтагы – бажынаҥ ла ала бис бойыстыҥ алдыстаҥ эмес, Горно-Алтайсктагы «Масксети для наших» деп öмöликке WhatsApp ажыра кожулып, олорло иштегенис.

Айдарда, бис 2023 jылдыҥ кочкор айында Виктория Николаевна Буянова деп кижиге баштанып, сетка öрöргö турганысты угусканыс. Оноҥ ло бери ол кижиле кожо волонтёр болуп иштенедис. Оныҥ башкартузыла биске каланаҥ сетка öрöр материалдар улай ла аткарылат. Бажында оны алып, бис бойыс ленталарга кезип, болчоктоп, öҥдöриле келиштире сетканы öргöнис. Jе былтыр тулаан айдаҥ бери белен кезип салган ленталарды аткарып jадылар. Оныҥ учун ижис билдирлÿ кöндÿге берген.

Jе кандый да иш jöмöлтö jоктоҥ jеринеҥ кыймыктабас. Карын, бистиҥ Jаан-Чаргы jуртыстыҥ эл-jоны – нак ла бирлик кÿÿндÿ албаты. Jурттыҥ WhatsAppтагы öмöлигине «сетка öрÿп баштайлы» деп бичип ле ийеристе, улус тур чыккан деп айдар керек. Сеткалар öрöр каркастарга агашты jербойыныҥ аргачызы, колы арбын, болушчаҥ jерлежис Леонид Андреевич Челканов берген. Валентин Алексеевич Туйденов ло Эмиль Васильевич Тадинов оны тургуза ла кадап берген, каркастар эмдиге тузаланышта.

Бÿдÿн-jарым jылдаҥ ажыра öйгö бис клубка jуулыжып иштенерге ÿренижип, бой-бойыска нак ла кару болуп калдыс. Сетка öрÿп тура, jуртыс, jерлештерис керегинде эске алынып, jылу куучындар öткÿредис. Jарамыктузы не дезе, бисте jаҥыс ла jаан jашту эпшилер иштенип турган эмес, jе анайда ок jиит келиндер бар. Кийнинде, байла, олор келер ÿйеге тӧрӧлчи таскамал берер. Бу иште туружып турган кажы ла кижи тöрöлчи кÿÿндÿ, jерлештерине карузып jÿрген деп сананып турум. Ол кÿÿн-тап jок болзо, волонтёр иш мынайып jылбас та эди.

– Аҥылап темдектегедий jерлештереердиҥ ады-jолын адап ийзегер…

– Кажы ла болушкан ла болужып турган, бир-эки де кÿн турушкан эмезе эки jылга jуук иштенип турган улусты ончозын темдектеер эдим, jе jаан тооломол боло бербезин деп, бир канча кижини адап ийейин.

Бистиҥ ортобыста педагогикалык иштиҥ ветераны Зоя Васильевна Акулова jаантайын иштенет. Су-кадыгынаҥ улам мындый тоозынду бöстöрлö ого урушпаза торт, jе öрöкöн айылда тегин отурып болбойт, болужарга ла албаданат. Jурттыҥ фельдшери Марианна Михайловна Сайдутова бойы ал-камык иштÿ, jе бош ло болзо, биске кожулат. Оныҥ кызы Аруна Артуровна база jаан jöмöлтöзин jетирген. Сетка öрÿште jаантайын Лариса Манатовна Айграшева, Роза Аркадьевна Туйденова, Дарина Борисовна Пак, Надежда Николаевна Коружекова, Ася Борисовна Мумликанова ла Айжана Лазаревна Астафеева туружадылар.

Сетканыҥ бöстöрин каланаҥ деремнедööн, öрÿп салган сеткаларды деремненеҥ каладööн тартып турган jерлештерис – Анатолий Сергеевич Сайдутов, Лариса Манатовна Айграшева ла Александр Александрович Айграшев.

Бистиҥ jурттыҥ старостазы Наталья Сергеевна Сайдутованыҥ ижин темдектеер керек. Ол кöп jылдардыҥ туркунына jондык иштерде туружып, бисти билгир баштап jÿрген эпши. Jуртым ару турзын, эл-jон нак, jуук болзын деер. Наталья Сергеевна чындап ла jуртыстыҥ эл башчызы, jерлештери ортодо jаан тоомjыда jÿрген öрöкöн. Ондый улусты кÿндÿниҥ доскозына чыгарып, оныҥ ады-jолын адап, кажыбыс ла оноҥ тем алып jÿрер керек деп бодойдым.

– Елизавета Лазаревна, слердиҥ jурттаҥ СВО-до туружып турган уулдар бар ба?

– Jок, jе коштой турган Чичке-Чаргынаҥ jуу-чакту jерге атанган уулдар бар. Ондо волонтёрлордыҥ ижин jаан jашту эпши Зинаида Макаровна Мултина башкарып jат. Бис коштой jуртты jöмöп, акча jуушта база эрчимдÿ туружадыс.

Анайып, 2022 jылдыҥ ÿлÿрген айынаҥ ала быjыл jаҥар айдыҥ ортозына jетире бистиҥ jурттыҥ эл-jонынаҥ текши 278 муҥ 600 салковой jуулган, ол акчала jуучылдарга керектÿ эм-тус, тепловизорлор, дрон ло оноҥ öскö керектÿ эдимдер алынган. Ого ÿзеери таҥынаҥ улус болуш jетирет. Темдектезе, jерлежис Борис Николаевич Мумликанов СВО-го бойы темир печке каҥдап аткарган.

Былтыр тулаан айда јерлежис Нина Карагызовна Арбанакова бӱткӱлинче бир айдыҥ пенсиязына СВО-до уулдарга бир кайырчак курсак-тамак, керектӱ не-немелерди алып аткарган.

Бÿгÿнги кÿнде аҥылу аjаруда чибиниҥ чочогойлоры ла темир банкалар jууры. Оны бис Шабалинде jадып турган jерлежис, СВО-до jеҥ jастанган jуучылдыҥ энези Инга Алексеевна Карабалинага табыштырадыс. Ол Солдаттардыҥ энелериниҥ комитединиҥ Шабалин аймактагы бöлÿгиниҥ jааны Наталья Борисовна Громоздинала jуук колбуда иштейт.

Кöп jерлерде окопто тузаланар свеча-лардыҥ öзöгине картон салып турган болзо, Шабалинде чочогойлор салат, нениҥ учун дезе парафин ле чочогой узак кÿйет, бачым öчпöс.

– Бистиҥ укканысла, калганчы jылдарда, анчада ла быjыл, Jаан-Чаргыда кöп jаҥырту-лар болгон.

– Эйе, эдилген jаан иштердиҥ бирÿзи – Ада-Тöрöл учун Улу jууныҥ туружаачыларына jаҥы кеерес тургузылган. Оны тударга 2022 jылдыҥ jаҥар айынаҥ ала 2023 jылдыҥ тулаан айына jетире jерлештерис 331 салковой акча jууган. Бистиҥ бу баштаҥкайды jöмöп, Шабалин аймактыҥ администрациязы ÿзеери 175 муҥ салковой акча чыгымдаган. Айдарда, кереестиҥ баазы jарым миллион салковой кире болгон.

Кереесте jуртыстаҥ jууга барган 100 ки-жиниҥ ады-jолы бичилген (оноҥ озо кереесте 92 кижи адалган болгон), олордоҥ тöрöл jуртына 33 jуучыл jанган. Кереестиҥ ачылтазы быjыл Jеҥÿниҥ кÿнинде кöдÿриҥилÿ айалгада öткöн.

2024 jылда jайгыда онойдо ок бистиҥ оогош болчомдорго ойнойтон jер jазалган. Балдар ойноор-кырлаар эдимдерди Эл Курултайдыҥ депутады Сергей Александрович Мазалов берген, бойыстыҥ аргабысла дезе площадканы чедендеп, jаркынду öҥдöрлö будуганыс. Jаан качелини бойыныҥ колдорыла jерлештерис Карим Степанович ле Наталья Борисовна Коружековтор эткени ончозын оморкотты ла кööрöтти. Бистий ошкош jолдоҥ ыраак турган, кемиле jаан эмес jурттарда балдарды соотодор мындый jер ачылганы сÿрекей jакшы! Балдарыс площадкада jайы-кыжы кÿÿнзеп ойноп jат.

Ӱлÿрген айда, сооктор тÿшкелекте, бистиҥ улус бир кижидий тур чыгып, jербойыныҥ сööксалгыжын jаҥыдаҥ чедендеген. Кÿчÿрген айда дезе бис Шибее-Оозы деген jердеги суу кечире кÿр салып, база öмö-jöмö иштенгенис. Бу ла jуукта, jаҥар айдыҥ ортозында, jерлежис Алексей Лазаревич Арбанаков Узун-Меестиҥ кара суузын мал-аш тепсебезин деп, jаҥыдаҥ чедендеп салган. Пиломатериалды jурт jеезе берген.

Чындап, 2023 јылда јайгыда бистиҥ јурттаҥ Вячеслав Васильевич ле Галина Ялбаевна Яныкановтордыҥ билези бойыныҥ баштаҥкайыла јуртта кӧлӱктердиҥ токтодузын туткан. Оны тудар агаш-ташты, профлистти бойлоры алып, бойлоры кадап, керек дезе будуп салгандар.

Айдарда, бис тöрöл jуртысты акту бойыс кöдÿрип, jеристи баалап, jерлештеристи тооп jÿредис. Байла, ол бистиҥ ада-энебистиҥ таскаду-ÿредÿзи. Тӧрӧлчи ишти алзабыс, ол база, байла, ада-энебистеҥ тÿшкен болор. Бистиҥ jааналарыс ла ада-энелерис Ада-Тöрöл учун Улу jуу öйинде тылда кöҥкöрö jыгылып, база агару кÿÿниле тÿни-тÿжи иштенген.

Бис бÿгÿн jеҥÿни сеткалар öрÿп, jуучылдарга керектÿ эдимдер аларына акча jууп jууктадып турубыс — ол бистиҥ öйдиҥ некелтези.

Учурал келижерде, кару jерлештериме быйаным айдып, Jаҥы jылла уткуп, ончогорго бектеҥ бек су-кадык, бийик кÿÿн-санаа ла билегерде ырыс-кежик кÿÿнзейдим. Аҥылу jуучыл операция токтоп, уулдарыс Алтайына эзен-амыр jанып келзин!

Айару ТОХТОНОВА,
Jаан-Чаргы jурттыҥ волонтёрлорыныҥ фотоjуруктары