Алтайдын Чолмоны

Таайымла ачынышканым керегинде

Карузып јӱрген, јуук тӧрӧӧн кижиле јуукта баштапкы ла катап ачынышканымнаҥ, кезем сӧстӧр айтканымнаҥ баштайын. Бистиҥ јуртта јажыбыстаҥ јаан улусла сӧс блаашпайтаны, айтканыла јӧпсинбезе де, удурлашпайтаны—јаҥжыгуда. Оныҥ учун ӧзӧгимде эмдиге ачу…

Не бажынаҥ аайлашпай турган дезе, «Чолмоныныҥ» улузына јаантайын базынчыкту сураныш болгон байагы ла «бичидиш» јанынаҥ.
«Слердиҥ газедеерде кычырар неме јок…»—деп, таай ӧгӧӧнниҥ айтканы тегин де ӧҥзӱре, балулу јерге тийген болбой. «Нениҥ учун «слердиҥ», нениҥ учун «бистиҥ, алтай калыктыҥ, газеди эмес?»—деп, кородогоным чыга конгон.

Республикабыстыҥ тӧс калазында бодоштыра 20 муҥнаҥ ажыра алтай улус јуртап јат. Горно-Алтайск бӱгӱн тергеебистиҥ эҥ кӧп алтай јон јуртаган муниципал тӧзӧлмӧзи. Алтайлардыҥ јаан јамылулары, бичиичи-билимчи, ӱредӱлӱ эҥ кӧп улузы—база мында.

Бу ок ӧйдӧ республикада алтай тилле чыккан сок јаҥыс алтай газетти Горно-Алтайскта 670 кижи бичидип јат, эмезе 3,3% кирези. Газеттиҥ баазы баалу болгонын оҥдоп, кычыраачылар оны Печатьтыҥ туразынаҥ бойы келип алар аргалар тӧзӧгӧнис. Мындый бичидиштиҥ баазы—240 салковой. Газетти мынайда 185 кижи алат. Бӱгӱнги кӱнде бу бир катап ашканада ажанып аларыныҥ эмезе кинотеатрга бир катап киного барып келериниҥ баазы. Jе бу да кире акчаны калада јаткан јерлештерис кара јаҥыс газедин јӧмӧӧргӧ карамдап јат.

«Алтайдыҥ Чолмоны» быјыл тӧзӧлгӧниниҥ 95 јылдыгын темдектеп јат. Бу ӧткӧн ӧйгӧ Алтай ичинде оныҥ бичибеген јурт та, биле де јок болор.
«Чолмоныныҥ» кычыраачылары јылдаҥ јылга астаганыныҥ тӧс шылтагы—газетте коомой бичимелдер чыгып турганынаҥ эмес, тӧрӧл тилиле јаҥыс та бичип ле кычырып эмес, је кӧнӱ куучындажып билер улус јылдаҥ јылга астаганы болуп јат. Тилис јанынаҥ айалганы слер бойыгар да кӧрӱп јадыгар. «Мениҥ балдарым (баркаларым) алтайлап куучындажып јат»—Горно-Алтайсктыҥ алтайларыныҥ бу оморкоор, мактанар немези боло берген.

Газетте иштеерге јаҥы, јиит улус алары—бӱгӱн редакцияда эҥ курч сурак. Келген, тазыктырып алган јииттерис, уур-кӱч ишке, јабыс ишјалга чыдашпай, ӧскӧ иш таап, јаан удабай јӱре берет…

Алтайыстыҥ ӧҥзӱре кӧгӧстӱ поэди Лазарь Кокышев алтай тил керегинде ӱлгеринде «Коркышту јылдарда тепседип салгаҥда, /Корболоп сен ойто ӧзӱп келетеҥ. /Ас та болзо, алтай јонымныҥ /Айылдары сайын шулурап јӱретеҥ…» деп бичиген эди. Бу сӧстӧр «Чолмоныс» керегинде айдылгандый: јӱрген ӧйиле, албаты-јоныла кожо эрикчил де, чечеркек те болгон, албатысты јуунаткан алтай газедис керегинде.

«Алтайдыҥ Чолмоны» бӱгӱн јаҥыс та солундар јетирген, ӧткӧн ӧйисти эзедип, бӱгӱнги јадын-јӱрӱмисти бичиген арга эмес, је алтай тилисти чеберлеген, алтай эрмек-куучынды чак кире јыл кире ӧйгӧ ӱспей апарган, тӧрӧл тилистиҥ корузында турган арга болуп јат.

Мен сананзам, бӱгӱн «мен алтай» деген кажы ла кижи, тӧрӧл тилин, алтай калыгын јӧмӧп, газетке бичидип алар учурлу. Эмезе—мен «алтай» деп бойын адабас, «калык учун туружып турум деп», кӧксине согунбас керек.

«Сен меге ачынба, оҥдоп турбай газеттиҥ ижин..»—деп, таай ӧрӧкӧн меге айткан. «Слер меге база ачынбагар»—дегем. Алтай тил ле алтай газет кемге керек деп, газет ажыра мынайда ла јартажып јӱредис.

С. Кыдыева