Алтайдын Чолмоны

Бойыстыйы бойсу

Алтайыстыҥ јараш ар-бӱткени миллиондор тоолу туристтерди јилбиркедет. Мыныла колбой олордоҥ акча иштеп алатан айалгалар — турбазалар, одуланатан јерлер, ашканалар, јойу, атту, кӧлӱктӱ јоруктайтан маршруттар тӧзӧлӧт. Јербойыныҥ да улузы бу ууламјыда эрчимдӱ иштеп баштаганы сӱӱндирет. Анчада ла байа ачып алган керегин ӧскӱрип, ӧйдиҥ некелтелериле теҥ алтап турган јерлештерле јаҥыс ла оморкоор керек. Олор јербойыныҥ улузына иштеер јерлер тӧзӧп турганын база ундыбайлы. Јакшынак темдектердиҥ бирӱзи деп «Борсуган» кафени айдар эдим. Баштап алган керегин улалтып, бутка туруп, ӧзӱм алынарга јӱткиген јерлештеристи јаҥда отургандар бастырајандай јӧмӧӧр учурлу. Бойыстыҥ улусты јӧмӧбӧзӧс, кемди јӧмӧӧрис? Тууразынаҥ келген калыҥ карманду кайракандарды ба? Андый улус тегин де Алтайыстыҥ јараш јерлерин бастыра мензингилеп барат. Олор алдында јылдарда акчаларын ӧскӧ ороондордо туралар ла ӧскӧ дӧ тудумдар, јарангыштар аларына ууламјылаган болзо, калганчы јылдарда телекейде болуп турган айалгаларла колбой байа тӱгенбес акчаларын орооныстыҥ ичинде ӱреерге, ол тоодо јакшынак јерлер аларга кичеенедилер. Јерлеристи, кӧлдӧристи узун ӧйгӧ арендага аладылар. Бу кире ӧйдиҥ туркунына колына бек тудуп алган соҥында, байа кӧлдӧристи, јерлеристи не ычкынгылазын, мензингилеп алары јарт.

Тегин де јурт јерлерде јаткан улус мал-ажын одорлодор јер јок артып барат. Бу ла кӱндерде Муны-Оозыныҥ јурт јеезезиниҥ јааны С. Ю. Клепиковтыҥ тергеениҥ башчызы Олег Хорохординге јердиҥ сурагы аайынча баштанузы соцсетьтерде јарлалды. Республикабыстыҥ башка-башка толуктарынаҥ мындый комудалдар мынаҥ да озо болгон эди.

Эйе, бу чындаптаҥ да курч ла ӧҥзӱре сурак. Је кандый ла суракты чечкедий эп-сӱмелер бар деп тегиндӱ база айдылбаган ине. Бу да учуралда аргазын, эп-сӱмезин табар керек. Мында учурлу болгоны бойыска кыймыктанары, тууразында отурып, јаҥдарды јамандабай. Јерлеристи арендага аларында бойыска туружар керек. Јарт, аукциондорды карманы калыҥ улус ойноп алат. Айса болзо, биске биригип, аукциондордо туружар керек. Оноҥ јербойыныҥ јаҥдарына, депутаттарына, тууразынаҥ келгендерди андый аукциондордо туруштыртпаска, олорго кандый да «буудактар» белетеер керек. Јаҥыс мыныҥ ончозы јасакка тӧзӧлгӧлӧнгӧн болор учурлу.

Кезик јерлештерис бар јерлерин тууразынаҥ келгендерге садып турганы база јажыт эмес. Олор бир ле уунда кӧп акча иштеп аларга турганы јарт. Олорго јерлерин тууразынаҥ келгендерге садардаҥ озо јазап шӱӱп, сананып кӧрзин деп айдардаҥ башка. Сатса да, јербойыныҥ улузына садактар. Бойыстыйы бойсу деп ундыбактар.

Канча јыл кайра бир јерлежим јуртыстаҥ бир канча километр ыраакта турган кӧлди арендага алган эди. Оныҥ ичкери кӧрӱмдӱ болгонын ӧй кӧргӱзет. Бойыныҥ ӧйинде ол кӧлди арендага албаган болзо, эмди айалга та кандый болор эди. Оныҥ чаазындарын јазадарга ол база кӧп лӧ баскан. Ого бойыныҥ ӧйин де, акчазын да чыгымдаган эмей. Арендага алган соҥында јолугарымда айткан эди: «Тууразынаҥ келген карманы калыҥ улус кӧлди садыжат, канча миллиондор берерис дежет. Садылбас деп канча катап мойнодым. Оны саткам соҥында улус мени ле бала-баркамды канча ӱйеге каргап салзын ба…».

Кандый да болзо, алтай албатыбыс байланып јӱрер албаты. Биске Алтайыстаҥ байлу не де јок. Алтайыстыҥ ээлери болуп артарыс па? Мынызы кажыбыстаҥ ла камаанду.

Кырчын ЯШЕВ