Алтайдын Чолмоны

Не? Кайда? Качан?

Телекӧрӱлтениҥ баштапкы каналында ӧдӱп турган билгирчилердиҥ јарлу ойыны шак ла «Не? Кайда? Качан?» деп адалат. Бӱгӱнги куучынныҥ аайы дезе чек ӧскӧ. Ол спортло колбулу. Је мында база ла бир «је» бар. Оны маргаандардаҥ белетелген кандый бир репортаж дезеҥ, репортаж эмес, кандый бир атту-чуулу чемпион керегинде очерк-јурамал дезеҥ, база да ол эмес. Айса не? Тӧмӧндӧй бу суракка каруу берип, оны ӧмӧ-јӧмӧ шӱӱжип кӧрӧли. Бир аайы табылар эмес пе?

Бистиҥ тергееде спорттыҥ маргаандары кӧп ӧткӱрилет. «Оорычылардыҥ» тоозы бисте база ас эмес. Олор кызу тартыжуларда сӱӱген командазын, јараткан спортчызын јӧмӧп, јеҥӱ учун кызыл тынын да берерге белен улус. «Оорычы» кижиге кызу тартыжу дегени база чек башка оҥдомол. Ол бӱткӱл спектакль. Ноталарга салылган пьеса-ойын. Анда ончозы ла бар. Теҥистиҥ јотконы да, јалкынныҥ кӱзӱрти де, салкынныҥ сыркыны да, кӧгӱстиҥ кӧкӱмели де, арка-јыштыҥ токуналы да. Стадиондо јуулышкан кара-бајырт кӧрӧӧчилерди элбек јетирӱлер эдер эп-аргалардыҥ ширтеечи-репортерлоры «оорычылар» деп, байла, тегиндӱ адабаган. Мындый «драматургияга» учураган кижи чындап та оору-јоболго алдыртып јат. Је ол јакшы тыму, јакшы оору-јобол. Оныҥ тӧзӧлгӧзинде физкультурала, спортло најылашкан су-кадык јӱрӱмниҥ тай ат кӧдӱрип болбос кӱлте-байлыгы салылган.

Је бат, Маймада, тоштыҥ ӧргӧӧзинде, ороонныҥ атту-чуулу фигуристтери Алина Загитованыҥ, Елизавета Туктамышеваныҥ, Евгения Медведеваныҥ, Камила Валиеваныҥ ла кӧп ӧскӧлӧриниҥ де кӧргӱзӱлӱ јыҥылажы ӧткӧн болзын, а кӧрӧӧчи кижи оны кийнинеҥ ары уккан болзын, ол эмезе Горно-Алтайсктыҥ «Спартак» стадионында футболло бистиҥ «Катунь» команда ла Грозныйдыҥ «Ахмады» најылык туштажу ӧткӱргенин, Алтай Республикага ӧскӧ дӧ јылдыстар келип барганын спорт сӱӱчилер база ла кийнинеҥ ары соҥдоп уккан учуралда, байа бир болбой, кӧрбӧй, турушпай калдым деген кородоштоҥ, ачуурканыштаҥ улам баштыҥ кылын «јулатаны» бот кайда болуп јат деп туругар. Куучын-эрмектиҥ аайын сескен болбойыгар. Ол эйе-эйе, чып-чын, байа бир јар-реклама деп кайраканла тудуш ла колбулу.

Маргаандарды ӧткӱреечилер «оорычыларга» сӱрекей учурлу болуп турган бу суракла бисте чала когус иштеп турган деп ачыгынча айдар керек. Кӧрӱш-таныш спортсӱӱчилер бу тутак-једикпестерге улай-телей учурайт. Јарлар болуп јат, је олордыҥ ӧдӱҥизи ас. Кеми ле учуры јабыс. «Мынча саатта мындый јерде јилбилӱ маргаандар ӧдӧр, келигер, айылчы јылдыстарды уткугар, јерлеш спортчыларды јӧмӧгӧр» деп бичимелдӱ сӱрлӱ баннерлердиҥ ле јаан эмес, је кӧрӱмјилӱ јарлардыҥ тоозын ылтам кӧптӧдӧр керек.

Оныла колбой спортчыларда, культураныҥ ишчилеринде ле чилеп ок, баннерлерин тургузатан, јарларын илетен аҥылу јер болзын деген кӱӱнземел бар. Театрдыҥ, музейдиҥ јанында турган јарларга санат сӱӱчилер туку качан темигип калган. Болотон концерттерле, спектакльдарла, конкурстарла, фестивальдарла калада јаткандар озолондыра таныжып, олорды кӱӱнзегени аайынча ажындыра талдап алат. Эптӱ де, јарамыкту да. Спортто не ондый эмес?

Јаан ла јараш јарларды, ӧҥдӱ ле сӱрлӱ баннерлерди јакыдарга акча-манат керек. Бу база тегиндӱ сурак эмес. Је оныҥ аайына чыгатан аргалар эмдиги ӧйдӧ јеткилинче бар ине. Бистиҥ тергеебисте спорттыҥ олимий бӱдӱмдериле колбулу јирме беш федерация иштеп јат. Олимпий эмес, ол тоодо национал бӱдӱмдердиҥ јирме тогус јондык федерациязы бар. Республиканыҥ физкультура ла спорт аайынча комитеди дезе олорло јуук колбуда иштейт. Бу не аайлу јаан ийде-кӱч. Спорттыҥ бӧлӱгинде иштеп тургандарга тегин «оорычыларды» ундыбазын, олорго база ајару этсин деген шӱӱлте бар. Мындый колбулар тӧрӧлчи кӱӱнисти там тыҥыдарында алаҥзыштар јок.

Арутай АДАРОВ