Алтайдын Чолмоны

Бис тӧрӧл тилин сӱӱген улус, «нациктер» эмезис

«Алтайдыҥ Чолмоны» окылу алтай тилле чыгып турган окылу газет. Онызын ӱзе улус билер эмей. Бис алтай тилисти корып, оны чеберлеп, келер ӧйгӧ оны мындый ла бай ла јараш артыргызып салар амадулу иштеп турган ӧмӧлик. Интернетте, социальный сетьтерде, сайтта бис база јӱк ле алтай тилле бичиирге албаданадыс.

Је бу кӱндерде соцсетьтердиҥ бирӱзинде Галина Галаева деп келин бистиҥ ӧмӧликти «мен алтай деп тыҥзынып, бастыра јерде алтайлап не бичинедер, нациктер болодор бо?» деп комментарий бичиген. Бу келин бойын «мен алтай кижи, 55 јыл Витебскте јадып турум, Алтайда тӧрӧӧндӧрим кӧп» деди. «Јерлештерим чек националисттер болуп калган. Алтай Республиканыҥ государственный тили – орус, орустап бичигер!» деп јакарды. Мен удура «Бистиҥ тергееде эки государственный тил, орус ла алтай. Бис окылу алтай газет, оныҥ учун алтайлап бичийдис. Тӧрӧл тилисле бичигенис учун бисти «нациктер» деп айдып турганар учун кату каруузына тургустырар аргабыс бар» деп бичидим. Ого удура баш редактордыҥ бойы, оныҥ билези керегинде куучын баштала берди: «Баш редактордыҥ билезинеҥ кем де аҥылу јуучыл операцияда турушпай јат, ол албатынаҥ ыраак кижи…»

Канайдар, ондый куучын-куумый кӧдӱрип турган улустыҥ кеми ол туру. Је… Орооныстыҥ бӱгӱнги кӱч ӧйинде бис нениҥ учун бой-бойысты јӧмӧп, ӧрӧ кӧдӱришпейдис, јаҥыс ла чагыжадыс? Бу кӱндерде алтай уул отпусктаҥ Украина јаар ойто кайра барып јадала, Туйактуныҥ токтодузында туруп, ролик бичип салганын кӧп улус кӧргӧн. «Отургызалар улус табылбай јат. Канча машина ӧтти, алтай улус ӧтти… Качан бис нак болорыс, качан кӧдӱринерис, алдында турган кижиге болушпай турала» – деп, алтай јуучыл ачуурканып айдат. Бу уулга тӧрӧлине су-кадык, эзен-амыр јанып келзин деп акту кӱӱнимнеҥ кӱӱнзейдим. Кӧӧркий уул јерлештеринеҥ чӧкӧбӧзин, јаманысты таштап салзын. Алтай улус јымжак кылыкту, ачык-јарык кӱӱндӱ, кӱндӱзек ине. Је ол јажы јаанап калган Галина Галаева деп јаанак-келин ыраак ӧскӧ ороондо јадып, тууразынаҥ јерлештерин оной адап турганын не деп айдар? Јаан кижиде укаа-санаа болор керек эмес пе?!

Бу ла эки ай кайра албаты бичиичибис, ойгор кӧгӱстӱ Бронтой Бедюров президент В. В. Путинниҥ јанында туруп, бастыра телекейге «Бистиҥ ийде-кӱчис – орооныста јуртаган башка-башка албатыларыста. Кандый да Америкада, Европада мындый ийде-кӱч јок!» деген эди. Бистиҥ ороондо башка-башка укту албатылар јуртайт, кажызы ла аҥылу, кажызы ла байлык кажызы ла учурлу. Аҥылу јуучыл операцияда кандый ла укту уулдар туружат, бир Тӧрӧлин – Россияны корулайт. Бистиҥ калапту черӱбис – ол јаҥыс ла мылтык-окторло јеткилделген јуучыл черӱ эмес, ол башка-башка тилдерле куучындашкан, чӱм-јаҥдарын апарган, бой-бойлорын тоогон, кӧдӱришкен, эптӱ-јӧптӱ, нак јуртаган албатылар.

«Алтайдыҥ Чолмоны» – алтай тилин чеберлеп, оны байгызып јаткан ӧмӧлик. Јаш ӱйе тилин билип јӱрзин деп, бис олорды јилбиркедип, база да кӧп иш ӧткӱредис. Бу апарып јаткан ижисле оморкойдыс, алтай тилисле куучындажарыс, соцсетьтерде би-чиирис, јаш ӱйени ӱредерис, угы-тӧзин ундып, ӧскӧ ороонноҥ «мениҥ јерлештерим нациктер» деген улусты јаҥыс ла карамдаарыс. Ол Галина Галаева деп ӧрӧкӧнниҥ тӧрӧӧндӧри бу бичимелди кычырза, тӧрӧӧнине кезем ајару эдип, не-немениҥ аайы-тӧӧйин јартап берер деп иженедим.

Светлана Триянова