Алтайдын Чолмоны

Учактар учарын сакыйдыс

Бала тужымда вертолетло учарын энчикпей сакыйтам. Ыраак Улаган, Балыкчы ла Акташ јурттарга Ми-8 вертолет јетикӱндӱкте эки катап учуп келетен. Сакыбаган јанынаҥ јеткерге алдырткан, ол эмезе тыҥ оорыган улусты калага јетире база ла вертолетло јетиретен. Билеттиҥ баазы 25 салковой до болзо, кӱӱнзеген улус оны аларга, эртелеп кассага барар. Калаштыҥ баазы: кара калаш — 16 акча, ак калаш — 25 акча. Бир коробка сереҥкениҥ баазы — бир акча, калага автобусла једерге — алты салковой. Тӱҥдештире баалар мындый болгон эди.

Кош-Агаш аймакка јетире Як-40 деп учак (самолет) учатан. Кӱӱнзегендер база ас эмес. Јаан калаларга кандый бир керекле барып јаткандарга база эптӱ эп-арга болгон. Олор кӧндӱре ле јурттаҥ келип, оноҥ ары учактарла баратан јерине јӱре берер. Бир канча ӧйдӧҥ аэропорт Кӧксуу-Оозы аймакта база ачылган эди. Сӱрекей эптӱ јол-јорук кӧп улуска јаан сӱӱнчидий. Нениҥ учун дезе ол ӧйдӧ эл-јон ПАЗ-ик автобусла јоруктаган. Автобуска батпаган улус эртенги кӱнди сакыыр. Горно-Алтайскта јӱк ле эки конор тура, је ондо до бош јерлер болбос. Айдарда, кӧп учуралда јорукчыларга вокзалда конорго келижетен.

Тӱӱкилик 90 јылдарда аэропорттор јабылган. Јоруктаарга таҥынаҥ улустыҥ кичинек автобустары јӱрӱп баштаган. Ӧй солынып, улус кӧлӱктерлӱ боло берген. База бир канча ӧйдӧҥ таксисттер иштеп баштаган.

Горно-Алтайсктагы аэропорт кажы ла јыл јаранып, кӧп тоолу јаан калаларла кӧндӱре јӱрер учактарла толгон. Тергеебистиҥ тӧс калазынаҥ орооныстыҥ тӧс калазына учактар јетикӱндӱкте ӱч катап учат. Јӱрӱм јаранып, јаҥыс јерде турбайт. Ӧскӧ ороондорго једерге бир канча ла саат ӧй керек. Узуны муҥдар тоолу јолдор кӧк-айаста кыскарылат.

Кӧксуу-Оозы ла Кош-Агаш аймактарла учар учактар база такыптаҥ орныктырылар деп сӱӱнчилӱ табыш туй ла тӧрт-беш јыл кайра кӱйбӱреп чыккан эди. 2019 јылда Кош-Агашка L-410 учак бир сааттыҥ туркунына јеткен. «Сибирская Легкая Авиация» авиакомпания аэропорттыҥ айалгазын шиҥдеп, јакшы кеминде, је јазал иштер эмди де бар деген шӱӱлтеге келген эди. Бир јылдаҥ, 2020 јылдыҥ кандык айыныҥ баштапкы кӱнинде, Кош-Агаш јаар, кандык айдыҥ экинчи кӱнинде Кӧксуу-Оозы јаар баштапкы ла рейстер ачылган. Билеттиҥ баазын кӧргӧндӧ, Кош-Агашка јетире — 2 700, Кӧксуу-Оозына — 2 200 салковой.

Келер ӧйдӧ Улаган јаар кичинек учак јӱрер колбу ачылар деп ижемји болгон. Эл-јон кажы ла катап бу солунды јӱрӱмде бӱдерин энчикпей сакыйт. Эҥ ле ыраак деген аймактардаҥ бир-эки ле сааттыҥ туркунына калага келип, ончо керектериҥди бӱдӱрип, эртелей јана берзеҥ, кандый јакшы. Анчада ла эмчиликке келген улуска айдары јок јеҥил. Улаган јуртта аэропорттыҥ телкем јалаҥын да таап салган, удабастаҥ ла тудум иштер башталар деп ижемјилеген эрмек-куучын јаантайын угулатан.

Эл-јонныҥ сакыганы јӱрӱмде бӱтпеди. Кош-Агаш ла Кӧксуу-Оозы аймактарла учуп турган учактар токтодылган. Оныҥ шылтагы — учарга кӱӱнзегендер ас болгоны. Улаган аймак керегинде куучын да јок. Эл-јон јоруктайтан автобус јӱрбей јат. Јаҥыс ла таксист улустыҥ шылтузыла јоруктайдыс. Је олор до бир кезикте јок турар. Кӧп улустыҥ шӱӱлтезиле, аэропорт иштеген болзо, кӧп сурактар чечиле берер эди. Анчада ла ӱредӱ башталза, балдарды аткарарга. Аймактардыҥ ыраак јурттарынаҥ тӧс јуртка келип конуп, калага једерге кӱчке келижет. Кемге де оноҥ ары ӧскӧ талаларга барар керек. Је эмди эжикте 21 чак. Ӧйгӧ келиштире качан бирде јоруктап јӱргейис не?

Хамида ТАДИНА