Алтайдын Чолмоны

Кандыйлары келбейт деер…

Тоолу кӱндер кайра нӧкӧримле кожо Барнаулдаҥ кӧлӱктӱ келип јатсабыс, јолдыҥ кырында ӱч эр кижи турган. Олор ӧдӱп јаткан кажы ла кӧлӱкти токтодорго колдорын јаҥыйт. Тискинчи нӧкӧрим кӧлӱгин јолдыҥ кырына токтодып, байа улусты отургызып алды.

Ол кӱн кар јаап, шуурган баштала берген. Соок то болгон деп айдар керек. Тыҥ ла тоҥгон улус биске сӱӱнип, озо баштап «Бийскке јетире апарзар» деп суранган. Јол-јоругыс Горно-Алтайскка јетире болгонын угала, олор там сӱӱнген. Не дезе, ӱч најыга Платового једер керек болгон эмтир.

Бу ӱчӱ Платоводоҥ ыраак јоктогы турбазада иштеп турганыс деп куучындады. Бирӱзи туку Белоруссиядаҥ келген. Экинчизи Ыраак Кӱнчыгыштаҥ, Владивостоктыҥ јанында јаткан. Ӱчинчизи Казахстаннаҥ келген болтыр. Ончозы ла Алтай олорго тыҥ јараганын, мындагы эл-јон кижи кӱӱндӱ, кӱндӱзек болгонын темдектейт.

Казахстаннаҥ келгени: «Мениҥ анда јаткан јерим Алтайдыҥ гран-кыйузынаҥ ыраак эмес болгон, оныҥ да учун ар-бӱткенис те мындагызына тӱҥей» — деп айдып турды.

Белоруссиядаҥ келгениниҥ айткан куучынынаҥ ол тоолу јыл кайра анда Лукашенкого удура ӧткӧн митингте турушкан деп оҥдоп калдыс. Ыраак Кӱнчыгыштаҥ келген эр кижиниҥ айтканыла болзо, ол кандый ла иш бӱдӱрген. Эки најызына кӧрӧ, јажы јаан учун, јӱрӱмдик ченемели де бай деп иле билдирип турды. Јопон јеринде чыгарып турган кӧлӱктер керегинде билбези јок. «Бу јӱрӱмимде коркышту кӧп кӧлӱктер солыгам» — деди. Ӱчӱлези «биске Алтай јарайт, Алтай — экинчи тӧрӧлис, бис Алтайды сӱӱйдис» деп айдарын ундыбай ла турды. Алтай кайла, кожоҥдорло, чӱм-јаҥдарысла, јаҥжыгуларысла јилбиркеп тургандарын айдарга база ундыбагандар. Керек дезе, јарлу артисттеристиҥ кезигин јакшы билгилейтен, олорло таныш эмтир. Не дезе, бу артисттер олор иштеп турган турбазага барып, анда амырап тургандарга кожоҥдойт.

Анда ла танышкылаган болтыр.

Мен бу учурал керегинде не бичип тургам дезе, Алтайыска кайдаҥ ла, кандый ла улус келгилейт. Бу ла ӱчӱдеҥ Белоруссиядаҥ келгенин алактар. Ол анда јаҥга удура ӧткӧн митингте туружып, эмди качып јӱргени айтпаза да јарт. Казахстаннаҥ келгени, байла, ондо ӧс калыкка кыйыктаткан болор. Ыраак Кӱнчыгыштаҥ келгени кандый шылтактардаҥ улам Алтайда иштеп турганы јарт эмес. Алтайыс, ар-бӱткени јараган болзын, олордыҥ айтканыла, эл-јоныс та јарайт. Ондый болзо, эмдиге јетире алтайлап тоолу сӧс не ӱренип албаган?

Бу ӱчӱни јолдыҥ кырында кӧлӱктер тозып турарда, отургысканысты ӧрӧ бичигем. Олор бойлоры кӧлӱктиҥ јанында турган, је ол кӧлӱк сынган эмтир. Ол ӱчӱни јетирип јаткан најызы сына берген кӧлӱгиле анда ла артып калган. Бистиҥ кӧлӱкке отургылаган соҥында: «Ол сынган кӧлӱкте арткан најыгар эмди канайдар?» — деп сураарымда, бирӱзи, маказыраган чылап, «бойы ла кӧрзин» деген эди. Мынайда айтканы чек јарабаган.

Мынаҥ кӧргӧндӧ, Алтайыска кайдаҥ ла, кандый ла улус келет. Олордыҥ ортозында ачык-јарык санаалу, јербойыныҥ албатызын, чӱм-јаҥдарын, јаҥжыгуларын тооп тургандары ас эмес. Је анайда ок качкын- јошкындар да бар. Керек дезе, оору да улус келгилейт. Алтайда турган јарлу турбазалардыҥ бирӱзинде эки эр кижи окшожып јатканын кӧргӧн балазына адазы ол экӱниҥ кылык-јаҥын јартап айдып болбогонын таныжыма куучындаган эди.

Ондый болордо, «Алтайым амыр, ару турзын» деп алканары артат.

Кырчын ЯШЕВ