Алтайдын Чолмоны

Мынаҥ ары не болор?

2022-2023 јылдарда бистиҥ билениҥ мал-ажы 13 таар комбикормло, эки кӧлӱк ӧлӧҥлӧ кышты чыгып ийетен болгон. Је быјыл айалга эмеш кӱчке келишкен. Јирмеге јуук оок ло эки јоон малдыҥ аш-курсагы эки катапка кӧптӧгӧн. Кар јаан бололо, мал чыгымдап, јетпестегени де бар. «Бистеҥ кӧп мал-ашту малчы-койчы улус кышты канай чыгат? Уур-кӱч айалгада болушты кем эдет?» деп сурактар келди. Ол јанынаҥ малчы-койчы јерлештеримнеҥ сурадым. Каруузы мынайда јандырылды.

Мерген Анатольевич Баданов, Кӧкӧрӱ јурттаҥ: «Эре-Чуйда кар 2023 јылдыҥ јаҥар айыныҥ бажында калыҥ јаап салган, 10-чы кӱнинеҥ ала башталган
соокторло кожо мал-аштыҥ јадыны кенетийин тыҥ тоҥо берген. Бу ӧйдӧ малчы-койчылар јаска белетеп салган кургак ӧтӧктӧрин јадынга тӧккӧн.

Јаҥар айдыҥ 20-чи кӱндеринде коркышту тыҥ шуургандар болгон. Бу тушта бастыра одорды салкын кадыра согордо, мал отоор јер јок болуп калган. Комбикорм, ӧлӧҥ алдыртар дезе — јол јок. Кезик улус турлуларына јетире тракторло јолын арчыдарга, јурт ээлемниҥ бӧлӱгинеҥ болуш сурап угузу бичиирде, болуш болбогон.

Јаҥар айдыҥ учынаҥ ала Кӧкӧрӱниҥ кӧп саба турлуларында малчы-койчы улузы јоон до, оок то малын тургуза азырап баштаган. Бӱгӱнги кӱнге јетире мал азыралда. Кар эки катап калыҥ јаап, ӱстинеҥ салкын кӱртеде шуурып салган учун, бир де кайылар кирези јок. Мал-ашка ӧлӧҥ-чӧп лӧ комбикорм алары малчы улустыҥ кармандарына тыҥ согулта болды.

Кыштыҥ ӱч айыныҥ соогына бастыра улустыҥ айылда одыны база эки катапка кӧп одырылган. Оныҥ учун улус одынды калганчы акчазыла башка аймактардаҥ алдыртып баштаган. Онойып, ӧткӧн кыш кажы ла билениҥ карманына сӱреен тыҥ табарган. Болуш кайдаҥ да јок».

Ольга Васильевна Каланакова: «Быјылгы кыш Курай јуртта кӱч айалгада ӧткӧн. Тайгадагы турлулардӧӧн эки ай јол јок болгон, кар јаан. Бир рулон ӧлӧҥ 5,5-6 муҥга чыккан. Комбикормныҥ бир таары — 350 салковой. Крайдаҥ ӧлӧҥ экелип садар. Ол рулон ӧлӧҥниҥ чыҥдыйы јабыс, јыдып калган, тоҥ болор. Оны биске экелип садып турган улус кӧрӱп не экелбес? Айса бистий улуска «ол до болзо, болор» дежетен бе, кандый?! Бир јанынаҥ, башка талдап алар јер бар эмес. Мал куру…»

Светлана Анчиновна Семендеева, Кӧкӧрӱ јурттаҥ: «Кышты чыгарга кӱч ле болгон. Садып алган ӧлӧҥлӧ, комбикормло чыгадыс. Оныҥ акчазын чоттозо, тен малды да тудар кӱӱниҥ келбес».

Бу бир ле аймакта мындый айалга болуп јат. Тергеебисти алзабыс, башказы јок. Јаҥжыкканы аайынча алтай эл-јон мал-ажын кӱјӱренип азырап ла јат. Је кыш кату болгондо, мал-ажын корулап алатаны шыралу боло берет деп айтса, јастыра болбос.

Ӧлӧҥниҥ, комбикормныҥ бийик бааларыныҥ курч сурагы аайынча таҥынаҥ улустыҥ башка-башка шӱӱлтелерин угуп, оныҥ јартына чыгарга, нениҥ учун тергеебисте баалар эҥ ле бийик болгоныныҥ шылтактарын чокум оҥдоорго кӱч.

Мал-аш туткан улуска болуш болбой турганда, мынаҥ ары не болор? Алтайда јаткан улустыҥ айалгазына ајару этпезе, олор мал-ажын оноҥ ары канайда азыраар деген курч сурактар јаҥыс ла меге амыр бербей турган эмес болбой.

Сурактарга карууны јурт ээлем аайынча минис-терство јандырды

– Быјыл Алтай Республикада јаан кар, сооктордоҥ улам, мал-ашка белетеген аш-курсак јетпей турган учун кышты чыгарга кӱчке келишкен. Бастыра аймактарда кар кышкы турлуларга јолды бӧктӧгӧн. Кандык айда кар кайыла берзе, јеҥил болор.

Кажы ла јыл Алтай Республиканыҥ јурт ээлем аайынча министерствозы ла јурт јеезелер эл-јонго мал-аштыҥ аш-курсагын кӧптӧдӧ белетеери аайынча јаан иштер ӧткӱрет.

Аймактарда кар арчыыр 600 кире техника бар. Оныҥ учун јол арчыырга болуш болор учурлу.

Малчы-койчы улус одынды бойлорыныҥ кӱчиле белетеген.

Алтай Республиканыҥ јурт ээлем аайынча министерствозы курч сурактарды јаантайын ајаруда тудат. Тергеебистиҥ аймактарында аҥылу штабтар кышты чыгар айалганы кӧрӧт. Олор кандый ла ӧйдӧ бойыныҥ болужын јетирерге белен.

2023 јылда мал-ашка ӧлӧҥ-чӧп, комбикорм аларына 20,7 млн салковой государственный болуш тӧлӧлгӧн.

Ајару! Јайгыда ӧлӧҥ-чӧп јазап бӱтпезе, кӱскиде рулон ӧлӧҥ баазыла јеҥил тушта кӧптӧдӧ садып алала, кышкы турлуларга белетеп салза, малчы-койчы улуска эмеш јеҥилге келижер.

Айару ЧЕКОНОВА