Алтайдын Чолмоны

Келер ӱйебис бек болзын

Кажы ла ада-эне балдарына эҥ артыгын берерге, олор јакшы јӱрӱм јӱрзин, салымы ырысту болзын деп амадайт.

Анчада ла бӱгӱнги ӧйдӧ, качан магазин-садуларда алама-шикир, јӱзӱн-јӱӱр кийим-тудум, ойынчыктар толтыра тушта, кӧп сабабыс ончозын балдарыска алып берер кӱӱндӱ ле алып та турадыс.

Јаантайын мал-ашта, айыл-јуртта кату-кабыр иш эткен ада-энелерис бисти де ишке јаштаҥ ала ӱредип салган. Бис бойыс дезе, 80-90 јылдарда чыккандар, текши ишке ууламјылаган совет јаҥ туку качан ӧдӱп калган, байагы алама-шикирдиҥ ӧйинде јадала, балдарысты јажыдып, «мен оогошто чылап иштенбезин», «амыразын», «јӱк ле ӱрензин» деп кичееп, эмезе «мыны кӧргӧнчӧ, сакыганча, бойым эдип салзам торт» деп сананып, иш эттиртпейдис.

Эмди ол јажу балдарыс јаанап, је деген эрлер, кижиге барарга јеткен кыстар болуп калган. Је андый да болзо, айры колына маска тудуп билбес, кедери-турлуга јаҥыскан барып малдабас, кой сойып, уй саап билбес, тӧрӧл тилин јектеп, каргандарыла орустажар, санаазында — јаҥыс ла јараш јӱрӱм, баалу кийим, айфон, акча.

Бу ок ӧйдӧ орооныс јуучыл операция ӧткӱрет, чындык эрлер орооныстыҥ јилбӱлерин, албатыныҥ амырын корулап јуулажат. 2000 јылдарда чыккан уулдардыҥ (бистиҥ балдарыстыҥ) черӱге, керек дезе јуучыл операцияга да барар ӧйи једип калган. Је олордыҥ кезиктериниҥ черӱге барган бӱдӱштерин кӧрзӧӧр дӧ: шнурок буулап билбес, механический частаҥ ӧй аайлап болбос, нојо, боду, јажу. Олор керегинде алаатыган офицерлер интернет телкемине таштаган видеолор до камык. Оны кӧрӧлӧ, каткырар да, ыйлаар да кӱӱниҥ келер.

Бу айалга текши ороон ичинде тӱҥей деп кӧрӱп јадыс, черӱге барган башка-башка укту уулдар командирлерине каруу берип болбой, јаш баладый мыжылдагылап турар. Оныҥ да учун совет јаҥ туштагы ишмекчи таскамалды, балдарды садиктеҥ, школдоҥ ала ишке, каруулу болорына ӱредӱни эмди, оройтып та болзо, орныктырып јаткан ине.

Текши айалганы оҥдолторго ончобыска мыны оҥдоор керек. Анчада ла энелерге баштанадым. Бу ла јуукта таныш келинниҥ 2-чи класска барган уулчагын тоҥ ӧткӱре экчеп-кичееп јатканын кӧрӧлӧ, кайкадым: «ой, балям, штаныҥды кийек», «кайда, балям, болужып берейин» ле оноҥ до ӧскӧ «ӧткӱре тату, јарамзык» куучындар. Јакшы ла баланы не ӱреп јаткан эне, је? Уулдарды кату тудар, ишке ӱредер керек. Эмезе кийнинде олорло кожо мылтыгын јӱктенип алган энелери черӱде јӱрер бе?

Јаш ӱйени ишке таскадар деген оҥдомол келген кийнинде, уулдарга айыл-јуртында, јадын-јӱрӱмде керектӱ билгирлер берер, бойыныҥ колыла не-немени эдип ӱредер кружоктор кӧптӧӧр деп иженери артат. Анчада ла кала јерде андый ӱредӱлик-таскамалду кружок ӧткӱргени тузалу да, быйанду да, акча-манатту да иш болор эди (ол аайынча грант болушты да тузаланарга јараар болбой).

Ончо ишти эдер баатыр уулдар, не-немениҥ кемин билер, јаанды-јашты тоор, тилин јектебес кыстар чыдадып салган ада-энелер, карын, база ас эмес. Андый ада-энелер — эмдиги ӧйдиҥ чындык геройлоры, орооныс слерге тайанып, слерле оморкоор керек.

Бу Билениҥ јылында анчада ла балдарыска, олордыҥ таскамалына јаан ајару салып, озогызыныҥ ла эмдигизиниҥ эҥ артыгын алып, келер ӱйебисти чын ӧскӱрели.

Элчин КУРГАРИНОВА