Адамныҥ керегин улалтадым

23.12.2022

Јурт ээлемде иштеп тургандардыҥ алдында бӱгӱнги кӱнде эҥ учурлу сурак — кышкы корон сооктордо мал-ашты кичееп алары. Кыштуныҥ айалгаларыла таныжып, јиит фермер Аржан Тодошевтиҥ ээлемине јӱрдибис. Бойыныҥ ээлеми, ижи-тожы, једимдери керегинде ол мынайда куучындайт.

— Бистиҥ ээлем 2005 јылда тӧзӧлгӧн. Азырап јаткан малыс — эттеҥир укту ийнектер ле алтай укту јылкы. Алтай укту јылкыныҥ угын чеберлеери, јарандырары аайынча эрчимдӱ иштейдис. Ийнектер герефорд ло абердин-ангус укту. Тургуза ӧйдӧ 227 тын беелер ле 225 кунајын бар. Ээлем эки турлуда турат: Тегерик ле Куйуктанар ӧзӧктӧрдӧ. Кышка белетелген азырал керегинде айдар болзо, быјылгы јайда ӧлӧҥ-чӧп јеткилинче белетелген. Ӧткӧн кыштаҥ база бир эмеш азырал арткан. Айдарда, кышты јакшы чыгарыс деп иженип турум. Мынаҥ озо јылдарда сенаж белетеп туратаныс. Калганчы јылдарда јӱк ле ар-бӱткендик ӧлӧҥ белетейдис. Тӧрт јыл кайра итальян јепсел алганыс. Ӧлӧҥ кезилип, јуунадылып, аҥылу бӱркелле оролот. Айдарда, бир канча ӧйдӧҥ бӱркелле оролгон ӧлӧҥди ачып ийзегер, оныҥ чыҥдыйы јуунадылган ӧйиндеги ле бойы артат. Ӧлӧҥ јажыл ӧҥдӱ, чыгы ол ло бойы артар, ӱрелбес, кӱнге какшабас. Мал андый азыралды кӱӱнзеп јийт.
Азыралды ончо бар техникала белетейдис. Келер јайгыда азыралды итальян эп-аргала белетеерге амадайдыс. Јаҥы трактор алып, ӧлӧҥди кезип, пресстеп белетеери. Чыҥдыйы јакшы азырал болзо, мал-аш кӱчтӱ болор, кышты, јасты јакшы чыгар. Оныҥ учун кажы ла катап малдыҥ азыралыныҥ чыҥдыйын јакшы эп-аргаларла белетеерге чырмайадыс.
— Малдыҥ эдин кайда табыштырадыгар?
— Этке мал табыштырары јанынаҥ айдар болзо, сурак курч ла бойы артканча. Быјылгы кӱсте эттиҥ, тирӱ малдыҥ баазы сӱрекей јабыс болгон. Тижи торбоктор садылбай артып калган. Кӱскиде табыштырылган эттеҥ бир јылдыҥ туркунына чыккан ончо чыгымдарды тӧлӧйдис. Мында азырал белетешке алган бензин-сӱркӱш, техника-јепселдерге керектӱ темир-терс, мал-аштыҥ эмдери, прививкалары ла оноҥ до ӧскӧзи. Ээлемниҥ кирелтези ончо ло рыноктоҥ камаанду. Айдарда, келер јылда не болорын ажындыра айдып болбозыҥ.
— Јаан ээлемде, байла, болушчылар бар болбой?
— 2017 јылдаҥ ала болушчы болуп Кош-Агаш аймактагы Белтир јурттаҥ Менибей Айылчынович Чильчинов деп кижи иштеп јат. Бойыныҥ ижине каруулу, иштеҥкей, шулмус кижи. Оныҥ фотојуругы 2016 јылда тергеелик Кӱндӱниҥ доскозында тургузылган эди. Мал-ашты сӱӱр, кичеер ишчи кижиге, аргалу болзо, орден тагар керек. Мал-ашта иштеери јеҥил иш эмес. Тууразынаҥ ла кӧргӧндӧ оныҥ ижи билдирбес. Мында акту јӱрегинеҥ малды кичеери јаан учурлу. Оноҥ башка база ӱч кижи иштеп јат.
— Слердиҥ ээлемди билелик деп айдарга јараар ба?
— Адам Петр Александрович тӧзӧгӧн ээлем болор. Тургуза ӧйдӧ мен башкарып, адамныҥ керегин улалтадым. Мениҥ чыккан-ӧскӧн јерим Кичӱ-Чаргы јурт. Ӱредӱм аайынча агроном болорым. Барнаулдагы јурт ээлем институтты ӱренип божотком. Ӱредӱниҥ кийнинеҥ ишмекчи јолымды «Семинский» СПК-да баш агроном болуп баштагам. Бир канча јылдаҥ Јекјийек јурттагы «Јаҥы јол» деп јаан ээлемге директордыҥ ордынчызы болуп иштеерге кычырылгам. Калганчы иштеген јерим БТИ (бюро технической инвентаризации). Ээлемде адам иштеп, амыралтага барарда, акту кӱӱнимнеҥ иштеп келдим. Эки эрке баланыҥ адазы болорым. Јаан уулым 22 јашту, билезиле калада јадат, кичинек кызычагым 12 јашту. Эш-барааным Екатерина Викторовна ичбойындагы керектер аайынча министерстводо иштеп, амыралтага чыккан.
— Кышты јакшы чыгып, мал-ажыгар ӧҥжип ӧссин деп кӱӱнзейдим.

Хамида ТАДИНА
Евгений Бутушевтиҥ фотојуругы

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина