Алтайдын Чолмоны

Jӱрӱмистиҥ айалгазы иженчилӱ колдордо

31.10.2017

Россияныҥ государственный санитарно-эпидемиологиялык службазыныҥ 95 јылдыгына учурлалган кӧдӱрӱҥилӱ јуун ӱлӱрген айдыҥ 26-чы кӱнинде П. В. Кучияктыҥ адыла адалган эл театрда ӧтти. Jуунга Туулу Алтайда тӧзӧлгӧн бу службаныҥ ветерандарын, бӱгӱнги ишчилерин уткыырга республиканыҥ госјаҥыныҥ бӱдӱреечи ле јасакчы органдарыныҥ, ӧскӧ дӧ ведомстволордыҥ, јондык биригӱлердиҥ чыгартулу улузы келдилер.

Роспотребшиҥжӱниҥ Алтай Республикада башкартузыныҥ јааны Леонид Щучинов јуунды ачып, санитарно-эпидемиологиялык службаныҥ ӧзӱминиҥ тӱӱкиде јолы, республикада башкартуныҥ бӱгӱнги ижи-тожы керегинде јетирӱ этти. 1922 јылдыҥ сыгын айыныҥ 15-чи кӱнинде Албаты Комиссарлардыҥ Соведи «Республиканыҥ санитарный органдары керегинде» деп декрет чыгарган. Ӧзӱмниҥ јолында кандый ла уур-кӱчтерди ӧдӱп, ол бӱгӱн бӱдӱреечи јаҥныҥ таҥынаҥ федерал органы болуп јат. Бу служба јаҥыс ла санитарно-эпидемиологиялык шиҥжӱ ӧткӱрип турган эмес, је анайда ок тузаланаачылардыҥ тап-эриктерин корып, эл-јонныҥ эпидемиология јанынаҥ јарамыкту айалгазын јеткилдейт, товарлардыҥ, иштердиҥ, јеткилдештердиҥ јеткер јок болорын, олордыҥ чыҥдыйын шиҥжӱде тудат.
Тергеениҥ баш санитарный врачы Леонид Щучинов оноҥ ары кайралдаштарга кӧчти. «Россияныҥ Госсанэпидслужбазына 95 јыл» деп кереес медальла Роспотребшиҥжӱниҥ АР-дагы башкартузыныҥ баш специализи С. Ю. Елсуков кайралдатты. Кош-Агаш аймактыҥ јеринде чумала тартыжар иштерде эрчимдӱ турушканы учун башкартуныҥ Кӱндӱлӱ грамоталарыла А. В. Денисов, Е. Н. Рождественский, В. А. Шестаков, Г. Х. Базарова кайралдаткан. АР-дыҥ Башчызыныҥ, Башкарузыныҥ адынаҥ уткуулду сӧсти Алтай Республиканыҥ Башкарузыныҥ Председателиниҥ ордынчызы, јурт ээлемниҥ министри Александр Манзыров айтты. Роспотребшиҥжӱниҥ ишчилериниҥ билгириниҥ, ченемелиниҥ ле каруулу ижиниҥ шылтузында тергеебисте санитарно-эпидемиологиялык јарамыкту айалга болорын јеткилдеер кӱнӱҥги иш те, јаан учурлу керектер де эдилет деп, ол темдектеди. «Ӱренчиктердиҥ, балдардыҥ ӱредӱзиниҥ, амыралтазыныҥ айалгаларын, јурттардыҥ тыш бӱдӱмин јарандырары, эл-јонныҥ вакцинациязын ӧйинде бӱдӱрери јанынаҥ ла ӧскӧ дӧ иштер ӧткӱрилет—деп, ол айтты.—Санитарный врачтар эҥ баалу байлык—кижиниҥ су-кадыгын—корыырында ат-нерелӱ иштейт. Оныҥ турултазында тергееде јеткерлӱ оорулардыҥ эпидемиязы болбогон».
«Алтай Республиканыҥ су-кадыкты корыырыныҥ нерелӱ ишчизи» деп кӱндӱлӱ атла Н. А. Казакова, «Алтай Республикада ак-чек ижи учун» деген темдекле Н. А. Матвеева кайралдаттылар. Алтай Республиканыҥ Кӱндӱлӱ грамотазыла Роспотребшиҥжӱниҥ ак-чек иштӱ, бийик билгирлерлӱ профессионал алты ишчизи кайралдатты.
Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ Председателиниҥ ордынчызы Михаил Терехов парламенттиҥ, депутаттардыҥ адынаҥ юбилейле уткыды. Государственный санэпидслужба ороондо, тергееде эпидемияларла, југуш ооруларла тартыжар, јуу-чактыҥ салтарын јоголторы јанынаҥ элбек иштер ӧткӱрген. Республикада бу службаныҥ ишчилериниҥ профессионал бийик кеми, ак-чек ле каруулу ижи тергееде јарамыкту айалга болорын бастыра јанынаҥ јеткилдейт. Роспотребшиҥжӱниҥ специалисттери јасактардыҥ ӱлекерлерин тургузарында туружадылар. Уткуулдыҥ кийнинеҥ АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ Кӱндӱлӱ грамоталарын Роспотребшиҥжӱниҥ ле оныҥ тергеениҥ аймактарындагы бӧлӱктериниҥ јети ишчизине табыштырды.
Уткуулду сӧзин Горно-Алтайск каланыҥ мэри Юрий Нечаев айдып, Кӱндӱлӱ грамотала, Быйанду самарала база улусты кайралдады. Уткуулын онойдо ок республиканыҥ прокуроры Николай Мылицын айдып, Уткуулду адрес табыштырды.
Уткуулдар ортозында ойын-концерт болды. Ойын-концертти Роспотребшиҥжӱниҥ јиит ишчилери де, ишчилердиҥ бала-баркалары да база кӧргӱстилер. Ол тоодо Роспотребшиҥжӱде узак јылдарга иштеп келген специалист, јарлу поэтесса Лилия Юсупова ӱлгерлерин кычырды.

***

Россияныҥ государственный санитарный службазыныҥ органдары тӧзӧлгӧнинеҥ ала олордо кӧп реформалар, јаҥыртулар болгон. Jе оныҥ тӧс керектери бирлик арткан: эл-јонныҥ су-кадыгын корыыры, санитарно-эпидемиология јанынаҥ јарамыкту айалга болорын кичеери. Туулу Алтайда тургун эл-јонныҥ јадын-јӱрӱминиҥ санитарный айалгазына, ол ӧйдӧ эл-јон ортодо таркаган бир канча ооруларла тартыжарына ајару 1918 јылда эдилип баштаганын темдектеер керек.
Алтай Республикада канча јылдарга улай бу иштерди бойыныҥ керегине беринген улус бӱдӱрет. Олорго јерлештериниҥ су-кадыгын, эҥке-тоҥко јадынын корулаары јӱк ижи эмес, је јӱрген јӱрӱми, бӱдӱрген молјузы. Кажы ла кижиниҥ чыгардаҥ ала бастыра јӱрӱминиҥ айалгазы, су-кадыгы санитарный врачтардыҥ ајарузында, кичеемелинде деп айдар керек.
Юбилейлӱ јылда санитарный службаныҥ канча уур-кӱчтерди ӧткӧн, ол тоодо муҥдар тоолу улустыҥ тынына јеткен инфекция ооруларды таркатпай јоголткон, јеткерлӱ эпидемияларла тартышкан ветерандарга быйан айдар керек. Олор бастыра буудактарды турумкай ӧткӧндӧр, санитарный врачтардыҥ јиит ӱйезине байлык ченемелин берип, бӱгӱнги иштиҥ бек, иженчилӱ тӧзӧгӧзин салгандар.
Бӱгӱнги кӱнде государственный санитарно-эпидемиологиялык службаныҥ ижин улалтып келген Роспотребшиҥжӱниҥ специалисттери ӧйдиҥ јаҥы инфекцияларыла тартыжып, эл-јонныҥ јадын-јӱрӱмине, су-кадыгына эдилип турган јаҥы јеткерлерди илелеп, олорды јоголторыла турумкай иштейдилер.
Ӧйлӧ кожо јаҥы некелтелер, ууламјы иштер табылат. Оныла колбой Роспотребшиҥжӱниҥ ижи база чӱмдӱ болуп, јаҥы јетирӱлик технологияларла, техникала јепселип, тыҥ кубулат. Алтай Республикада «Гигиенаныҥ ла эпидемиологияныҥ тӧс јериниҥ» 65 специалист иштеп турган ченелтелӱ лабораториялык тӧс јери 2017 јылда беш ууламјыла аккредитацияны јеҥӱлӱ ӧдӱп, оны база катап быжулаган. Тӧс јерде кемјиир иштердиҥ—507, болушту ла ченелтелӱ иштердиҥ 252 јепселдери бар.
Республиканыҥ санитарный службазыныҥ кӧп ууламјылу лабораторный тӧзӧгӧзиниҥ тӧс кереги—ол айландыра јаткан, улус јӱрген јерлерди, ар-бӱткенди чокым ла тереҥ шиҥдеп, эл-јонныҥ ооруларыныҥ шылтагын табары. Технический ээжи-некелтелер аайынча шиҥжӱлерде јаҥы методикалар, эп-аргалар тузаланылат. Ченелтелӱ лабораторный тӧс јер шиҥжӱлер эдерин 734 методикала ӧткӱрер аккредитациялу. Онойып, тӧс јер былтыр 173276 шиҥжӱ ӧткӱрген.
Роспотребшиҥжӱниҥ чумала тартыжар Алтайский станциязы санитарно-эпидемиологиялык јарамыкту айалга болорына билдирлӱ јӧмӧлтӧ-ӱлӱзин јетирет. 2012 јылда Кош-Агаш аймакта чуманыҥ микробыныҥ јаҥыс ла аҥ-кушка эмес, је кижиге де јеткерлӱ штаммы табыларда, специалисттердиҥ ижиниҥ јаан учуры тыҥыган. Jербойыныҥ улузыныҥ јип јӱрген тарбаганнаҥ југужып, 2014-2016 јылдарда улус чумала оорыган учуралдар болгон. Роспотребшиҥжӱниҥ, медицинский ишчилердиҥ, аймактыҥ ле республиканыҥ бӱдӱреечи органдарыныҥ јуук колбуда ла бир чук ижиниҥ шылтузында 2017 јылда улус оорыган учурал болбогон.
2017 јылда Саратовтыҥ, Ставропольениҥ, Иркутсктыҥ ла Горно-Алтайсктыҥ билимчи-чумологторы 9 муҥ кв. километрдеҥ эмеш ас јерди шиҥжӱлеген ле профилактикалу иштер ӧткӱрген. Онойдо ок Россияныҥ ла Монголияныҥ јаба тӧзӧгӧн эпидотрядыныҥ кӱчиле гран-кыйула коштойындагы монгол јеринде 2 муҥ кв. километрдеҥ кӧп јер шиҥжӱлелген. Гран-кыйудагы «Ташанта» пунктта санитарно-карантинный шиҥжӱ тыҥыдылып, службаныҥ специалисттери кӱнӱҥ сайын 100-теҥ ажыра улусты инфекцияга шиҥжӱлеп кӧрӧт. Республиканыҥ специалисттериниҥ улустыҥ чумала оорыырын таркатпазы јанынаҥ ченемели чуманыҥ профилактиказыныҥ быјыл ак-јарыкка чыккан јаҥы санитарный ээжилерине кирген.
Санитарный врач болоры тегин керек эмес. Медицинский вузты божотконыла коштой, юридический билгирлерлӱ, эл-јонныҥ су-кадыгын корулаары аайынча нормативный документтерди билер, јакшы психолог болор, је эҥ учурлузы улусты сӱӱр, олордыҥ су-кадыгын кичеер кӱӱндӱ болор керек.
Роспотребшиҥжӱниҥ ишчилериниҥ тӧртинчи ӱлӱзи эки бийик ӱредӱлӱ улус, 17 кижи экинчи бийик ӱредӱ алып јат. Jылдыҥ ла санитарный службаныҥ ишчилерине медицинский вузтар божоткондор кожулат. Тургуза ӧйдӧ медико-профилактикалык факультеттерде Алтай Республикадаҥ 70 студент ӱренет, олордоҥ 55 кижи адылу јерлерде ӱренет. Jакшы кадрлардыҥ шылтузында Роспотребшиҥжӱ республикада шиҥжӱлӱ ишти тыҥыдып, санитарно-эпидемиологиялык айалганы јарандырар, инфекционный ла ӧскӧ дӧ оорулардыҥ таркаарын токтодор арга берилген.
Тоолор ло керектер
Калганчы он јылда службаныҥ специалисттери мындый иштер бӱдӱрген:
Санитарный ла тузаланаачылардыҥ тап-эриктерин корыыры керегинде јасактарды бускан 112699 учурал јарталган ла токтодылган.
52234 партия чыҥдыйы коомой 46 тонна аш-курсак садудаҥ јайладылган.
Эл-јонныҥ су-кадыгына јеткерлӱ 480 объекттиҥ ижи токтодылган.
Тузаланаачылардыҥ тап-эриктерин корыырга 445 иск јаргыга берилген.
Jасактарды бусканы учун административный каруузына 24803 бузаачы тургузылган.
Санитарно-эпидемиологиялык јарамыкту айалга болорын јеткилдеериниҥ 11991 сурагы јаҥныҥ органдарына кӧрӧрине чыгарылган.
Организациялардыҥ, учреждениелердиҥ, предприятиелердиҥ башкараачыларыла 1240 јуун ӧткӱрилген.
СМИ-лерге 15723 материал белетелген.
24431 кижиге јартамал-консультация берилген.
Эл-јонныҥ 5230 бичик-баштанузы кӧрӱлген.
1849202 лабораторный шиҥдештер, кемјӱлер, ченелтелер ӧткӱрилген.
Службаныҥ ижиниҥ шылтузында сӱрее-чӧптиҥ 23314 јери јоголтылган, школдордыҥ 80% ле шиҥжӱ болгон 10642 объекттиҥ сантехникалык айалгазы јаранган, тергееде инфекцияла, ӧскӧ дӧ ооруларла оорыыры астаган.
Тузаланаачыларга чыҥдыйы коомой товар садылганы учун 36224115 салковой јандырылган.
Роспотребшиҥжӱниҥ ишчилери су-кадык јӱрӱм јӱреринде јозок болуп, башка-башка спорт маргаандарда, акцияларда улайын туружат.
Онойдо ок бу службаныҥ ишчилери јылында канча катап кан табыштырадылар. Тергеениҥ баш санитарный врачы Л. В. Щучиновко баштаткан 56 специалист—РФ-тыҥ кӱндӱлӱ донорлоры.

Н. БЕЛЬЧЕКОВА белетеген