Алтайдын Чолмоны

Эҥ артыгы — тӱҥей ле Люда!

02.04.2018

НТВ телеканал ӧткӱрген «Ты — супер» деген берилтеде бистиҥ тергеенеҥ Кош-Агаш аймактыҥ Курай јуртынаҥ 12 јашту кызычак Люда Кудачина туружып јӱрген. Бу кӧрӱниҥ туружаачыларыныҥ тоозына кызычактыҥ киргени — јаан сӱӱнчи, једим туру, нениҥ учун дезе угузу бичик ийген 3000 баладаҥ јӱк ле 82 бала талдалган. Ӧкпӧӧриштӱ баштапкы турдыҥ кийнинеҥ 53 туружаачы арткан. Оныҥ кийнинде 20 бала артар. Учында тогус финалист маргыжары темдектелген болгон.

Люданы јол-јорыкка Курайдыҥ школыныҥ педагог-психологы Баян Артуровна Чилбаева апарып јӱрген. Бӱткӱл республика Люда учун ӧкпӧӧрип, НТВ телеканалдыҥ берилтелерин энчикпей сакыганын билерис. Оныҥ учун кӧрӱге барып јӱргени керегинде куучындап берзин деп, Баян Артуровнаны сурадыс.
—Школдыҥ электронный почтазын бир кӱн ачып ийзем, анда НТВ телекомпания эне-адазы јок арткан ла кожоҥдоор јайалталу балдарга «Ты — супер» деп адалган кӧрӱ ӧткӱрип јатканы керегинде јетирӱ јӱрди. Бу јетирӱ мени тургуза ла тыҥ јилбиркеткен. Санаама эҥ ле озо Люда Кудачина кирген. Люда јаштаҥ ла ала кожоҥдоорын сӱӱр бала, бойыныҥ алдына јаантайын кожоҥдоп јӱрер. Бис ӧмӧлӧжип, Люданыҥ визитказын телефонло видеого соголо, аткарып ийгенис. Оноҥ кожоҥдор кожоҥдоп, скайп-собеседование ӧткӧнис. Бир канча ӧйдӧҥ кастингти ӧдӧ бергени керегинде јетирӱ келди.

Чикпееринип, чаган айдыҥ 11-чи кӱнинде самолетко отурып ийеле, Москва јаар учканыс. Эки кижиниҥ јол-јорыгыныҥ баазын, јадар јер, ажанары учун ончо ло НТВ телеканал тӧлӧп салган. Эрте таҥнаҥ ла ала конкурсанттарда бош ӧй јок, кажы ла минутта нени эдери озолодо режимге кийдирилип калган. Кӧп ӧй вокалла репетицияга барган. Ого ӱзеери хореографияла база тазыктырыныш болгон. Баштапкы турда Люда Л. Гурченконыҥ «Хорошее настроение» деп кожоҥыла чыкканын кӧрӧӧчилер билер. Бу кожоҥ жюриге де, залдагы да улуска сӱрекей јараган. Jе Люданыҥ бойыныҥ айтканыла, ол эмеш кирелӱ кожоҥдогон, оны јаҥыс артистизм аргадаган. Андый да болзо, экинчи турда сценага «Проснись и пой» деп кожоҥло база катап чыкты. Бу тур согулып калган, је телеканал оны биске јӱк ле кандык айда кӧргӱзер.

Репетициядаҥ ла съемкалардаҥ башка ӧйлӧрдӧ конкурстыҥ туружаачылары кожоҥчы јылдыстарла, спортчыларла, Россияныҥ јӱрӱминде эрчимдӱ туружаачыларла тушташкан. Ол тоодо «Премьер-министр» ӧмӧлик, боксер Константин Дзю. Балдарга конкурстыҥ ӧткӱреечилери Кызыл тепсеҥде, Москваныҥ эҥ јаан циркында, Москва-ситиде ле оноҥ до ӧскӧ јерлерде экскурсиялар ӧткӱрген.

Бистиҥ школдо мындый јайалталу бала бар болгоныла оморкоп јадым. Люданы кожоҥдоорына оны эки айлудаҥ ала азырап алган энези Светлана Михайловна Кудачина ӱреткен. Балдардыҥ садында јӱрген ӧйинде таскадаачылар Т. С. Ридель ле Э. А. Медведева кожоҥдодып баштаган.

Курайдыҥ школында јылдыҥ ла сайын ӱренчиктер ортодо «Сургал» деп кӱӱлик кӧрӱ ӧткӱрер јаҥжыгу бар. Оныҥ бирӱзи де Люда јогынаҥ ӧтпӧгӧн — деп, Баян Артуровна куучындаган.

—Люданыҥ тили чыгып, куучынданып баштаарда ла «На горе колхоз…» деп кожоҥды кожоҥдоп ӱренген. Оны узак ла кожоҥдоп туратан. Тӧрт јаш киреде болордо, та кем де ол јаман кожоҥ деп айдып берерде, «Напилася я до пьяна…» деп кожоҥго кӧчкӧн. Алты јаштуда бу база балдардыҥ кожоҥы эмес деп айдыжарда, кӧп ӧскӧ кожоҥдор ӱренип баштаган. Оогош тушта та кандый да туштажу-эҥирде «Мамонтеноктыҥ кожоҥын» кожоҥдоордо, оны уккан ончо улус ыйлажып туратан. Люда кӱӱни укса ла эске-бажына салып ийер бала, оноҥ кимиректенип, кожоҥдоп јӱрер. Оныҥ бу аҥылу кылык-јаҥын сезип, јайалтазын илеге чыгарган, бойыныҥ балдарын артырала, эки айдыҥ туркунына мениҥ баламла кожо јӱрген ӱредӱчизи Баян Артуровнага энениҥ јаан быйанын айдып јадым — деп, энези айдат.

—Москва јаар атанар алдында, алтай кеп-кийим кӧктӧдип алганыс. Керде-марда бойыныҥ тилиле кожоҥдоп ийзин дезе, белен болорго, Р. Саланхановтыҥ «Адамныҥ ады» деп кожоҥын ӱренип алгам. Репетиция ӧйинде араайынаҥ оны кожоҥдоп баштаарымда, ончо балдар соныркап, курчай тургылап ийген. Бу кандый тил, не керегинде кожоҥ деп сурагылап, ээлгир ле јараш алтай тил бар болгонын олор ол тушта билгилеген. Кезик улус ондый тил јок деп айдышкан. Jе бис тӱҥей ле туура калбай, бисте бойыста республика да, тил де бар деп тартыжып чыкканыс. Ол тушта бис Алтайдаҥ, бис алтай деп оморкогоныс не аайлу болды!

База бир сакыбаган јанынаҥ болгон сӱӱнчи — жюриниҥ турчызы Караулова кожоҥымныҥ чике ле тал-ортозында кнопкага эҥ озо јапазып ийгени болгон. Кезик балдар кожоҥдоп баштаза ла жюриниҥ улузы кнопкаларына јапазып јат, а мениҥ учуралымда, олор кнопкага колын салала, узак ӧйгӧ туруп калгандый билдирген. Олор Караулованыҥ кийнинеҥ табыш јогынаҥ отургылаарда, је, канайдар, бойсын деп сананып ийгем. Оноҥ ло кенетийин И. Крутой кнопкага јапаскан. Эҥ ле учында Дробыш ла Лазарев база ӱндерин берген — деп, Люда куучындады.

Ады-јолы јарлу јылдыстардыҥ ортозында болгон, солун јол-јорыкка барып келген кызычак чӱмеркеп те турбас, мактанып та сӧс айтпас эмтир. Кӱӱк айда ӧдӧтӧн финалга энези јогынаҥ барбас кӱӱндӱ. Jе бу јол-јорыкты эмди НТВ тӧлӧбӧс, кажы ла кижи бойыныҥ арга-кӱчиле барар. Оныҥ учун финал јанынаҥ сурак бу биледе ачыгынча артып јат.

Кӧрӧӧчилердиҥ кӱӱн-симпатиязыныҥ сыйы учун тургуза ӧйдӧги тартыжуда Люда база туружат. Кӱӱнзеген улус Люданы јӧмӧӧргӧ, ол ло конкурстыҥ сайтына кирип, «Люда Кудачинаны» табала, анда јурап салган сабарга јапазып ийер керек.

Jеҥӱчилдиҥ бийик ады ого бу јорукта келишпеген де болзо, кызычакты келер ӧйдӧ јаан јеҥӱлер сакып јат деп иженип, Люданы ӱндерисле нак јӧмӧп ийген болзоос, јакшы болор эди. Кичинек бойыла ол бистиҥ тергеениҥ јылдызы болуп, ады-јолы ыраактаҥ угулып келгени тегиндӱ эмес болбой.

Курай јуртта јайалталу балдардыҥ тоозы кӧп тӧ болзо, мында кӱӱлик школ јок эмтир. Jайалталу ӱренчиктерге бу айалга туйук јол бодолдузы јарт. Нениҥ учун дезе орто ӱредӱлӱ школдордо башка-башка ууламјыларла тереҥжиде иштеер ӧй дӧ, аргалар да кезикте јок болот. Узак барбастаҥ ла Курайдыҥ школын алза, мында кӱӱлик јайалталу балдардыҥ бу јилбӱзине јӧмӧлтӧ-болуш болгодый бир де айалга тӧзӧлбӧгӧн. Эмдиги ӧйдӧ кажы ла кыймык, керек — акча-јӧӧжӧдӧҥ чике камаанду. Москвага барып, јаан сценага чыккан ӱренчиктиҥ школында оныҥ јайалтазын кичееп ӧскӱрер аргалар јок. «Баланыҥ кӱӱни ӧчпӧзин деп, каланыҥ кӱӱлик школдорына ӱренип келер санаалар кайда барзын, је бу да суракта бойыныҥ «аҥтара» јаны бар» — деп, Светлана Михайловна айдат.

Кӧрӱде турушкандардыҥ ортозында кандый ла салымду балдар бар. Jе бу кӧрӱ олорды бириктирип, таныштырып, јайалтазын ачып салды. Финалга ӧтпӧгӧн балдарды продюсерлер, режиссерлор аҥылап темдектеп, бойыныҥ программаларында туружарга кычырган. Темдектезе, Томск каладаҥ келген Дима Яковлев деп уулчак «Ералашта» туружар кычырту-сертификат алган. Жюриниҥ турчызы Юлианна Караулова Люданы репертуарын солыбастаҥ бу ла кожоҥдоп турган совет ӧйиниҥ кожоҥдорыла альбом чыгарзын деп сӱме айткан.

—Текши республиканыҥ аймактарыныҥ Люда учун смс-ӱнбериште турушкан улузына, јерлештериске газет ажыра быйан айдадыс. Анайда ок ыраак јол-јорыкка барарга шыйдыган, акча-манатла јӧмӧгӧн Кош-Агаш аймактыҥ администрациязыныҥ јааны А. О. Муктасыровко, депутат В. Н. Саблашевке, Курайдыҥ јурт администрациязыныҥ ишчилерине ле школдыҥ ӱредӱчилерине, таҥынаҥ аргачылар О. Азыковага, О. Болтоковко, А, Багоюловко, Курай јурттыҥ эл-јонына ла тӧрӧӧн-туугандарга быйанду сӧзис јетиредис. Москвада јӱрерде јол баштап, солун јерлер кӧргӱскен Айгуль Толегеновага, Эмилия Дмитриевага, съемка ӧйинде јаан болужын јетирген студенттерге Алтайынаҥ эзен ле јаан кижилик быйан ийедис — деп, Люда ла Баян Артуровна јол-јорык керегинде куучынын тӱгести.

Тулаан айдыҥ 22-чи кӱнинде таҥ эртен кожоҥчы кызычак ӱредӱчизиле экӱ Туулу Алтайыныҥ аэропортында Москвадаҥ учуп келген самолеттоҥ тӱшти. Олорды уткыырга, иштиҥ, јонјӱрӱмдик ӧзӱмниҥ ле эл-јонды ишле јеткилдеериниҥ министерствозыныҥ, ӱредӱликтиҥ ле билимниҥ министерствозыныҥ, Jондык палатаныҥ ла јашӧскӱрим политиканыҥ тӧс јериниҥ ишчилери, Россияныҥ ӱренчиктериниҥ кыймыгузыныҥ Алтай Республикадагы бӧлӱгиниҥ ле волонтерлордыҥ чыгартулу улузы уткыды.

М. ЯБЫКОВА