Алтайдын Чолмоны

Алтай—телекейде танылу

03.11.2017

Бистиҥ республикадаҥ Jашӧскӱримниҥ ле студенттердиҥ XIX бастырателекейлик фестивалинде турушкан делегацияныҥ туружаачыларыла пресс-конференция тергеениҥ Башкарузыныҥ кичӱ залында ӧтти.

Пресс-конференцияда Алтай Республиканыҥ Башчызы, Башкарузыныҥ Председатели Александр Бердников, делегацияныҥ туружаачылары, волонтерлор ло ӧскӧ дӧ улус турушты.
Бу фестиваль Сочиде ӱлӱрген айдыҥ 14-22 кӱндеринде ӧткӧн. Ондо телекейдиҥ 188 ороонынаҥ 25 муҥнаҥ ажыра јииттер турушты. Олордыҥ 12 муҥы бистиҥ ороонныҥ. Бистиҥ таланыҥ адынаҥ 39 туружаачы ла 7 волонтер турушкан. Фестивальдыҥ туружаачылары 18 јаштаҥ ала 35 јашка јетире јииттер.
Россия јашӧскӱримниҥ ле јииттердиҥ фестивалин ӱчинчи катап ӧткӱрди. Баштапкы катап ол Москвада 1957 јылда ла экинчи катап 1985 јылда база ла мында ӧткӧн. 1985 јылда ӧткӧн фестивальда јерлештерис Олег Агеев, Виктор Ромашкин ле Геннадий Сумин турушкандар. 1962 јылда Хельсинкиде (Финляндия) бистиҥ тергеедеҥ делегат Фридрих Таушканов болгон. 1978 јылда Гаванада (Куба) ӧткӧн XI фестивальга Укмет Альпимов барып јӱрген.
Бу фестивальдыҥ амадузы—телекейдиҥ јашӧскӱримин бириктирери, калыктар ортодогы колбуларды тыҥыдары, онойдо ок культуралар ортодо најылык колбуларды ӧскӱрери. Тӧс амадулардыҥ, иштиҥ бирӱзи ороондордыҥ јииттери келер ӧйдиҥ бӱдӱмин, аайын ӧмӧ-јӧмӧ чокымдаары, јаҥы ӱйениҥ алдында турган курч сурактарга тӧзӧмӧлдӱ карууларды берери јанынаҥ ченежӱ болгон деп айдарга јараар.
Александр Бердников таланыҥ адынаҥ учурыла, кемиле сӱрекей јаан фестивальда једимдӱ-турулталу туружып келген делегацияныҥ турчыларын уткыды. Ол таланыҥ ичкери ӧзӱмдӱ јолы, башка-башка ууламјыларда јеткен једимдери јанынаҥ элбеде айтты.
Jашӧскӱримниҥ ле јииттердиҥ фестивали керегинде јетирӱни модератор Анжелика Хабарова айтты. Оныҥ айтканыла, Алтайдыҥ ады-чуузы јарлу, мында јуртап јаткан эл-јонныҥ культуразына, јаҥжыккан чӱм-јаҥжыгуларына јилбӱ јаан. Jашӧскӱрим Алтайыныҥ ар-бӱткенин, байлыгын, једимдерин башка-башка ууламјылар аайынча тыҥытту кӧргӱсти.
Фестивальга белетеништӱ иш аайынча талалык комитеттиҥ јааны, делегацияныҥ башкараачызы Игорь Ачкасов фестивальга белетеништӱ иштиҥ ӧткӧн аайы керегинде јетирӱ этти.
«Фестивальдыҥ туружаачыларын ӱзеери акча-манатла јеткилдеер амадула биске ӱзеери эп-арганы бедиреерге келишкен. Кезик субъекттер делегацияларыныҥ туружаачыларыныҥ тоозын астаткан. Темдектезе, Тува, Хакасия, Алтайский край. Олордыҥ делегаттарыныҥ тоозы, биске кӧрӧ, ас болгон. Таланыҥ белетеништӱ иш аайынча комитеди онойдо ок кӧрӱ-маргаанныҥ камызын тӧзӧгӧн. Камыстыҥ турчылары фестивальда туружарына эҥ ле талдама, эрчимдӱ јииттерди ак-чек талдаган»—деп, И. Ачкасов айтты.
Фестивальдыҥ программазы сӱреен байлык болгон. Фестивальдыҥ уч-турултазы аайынча ӧткӧн јуунда РФ-тыҥ Президенти Владимир Путин турушкан.
Игорь Ачкасов таланыҥ Башкарузында тӧзӧлгӧн лӧ иштеген тӧзӧмӧл кӱреениҥ ижин аҥылап темдектеди, кӱреени АР-дыҥ Башкарузыныҥ Председателиниҥ Баштапкы ордынчызы Н. Екеева башкарган. Ол белетеништӱ комитеттиҥ турчыларыныҥ, делегацияныҥ турчыларыныҥ адынаҥ А. В. Бердниковко, Башкаруга мындый тӱӱкилик учурлу керекте туружар арга берип, јӧмӧп-болушканы учун быйанын айтты. Делегацияныҥ адынаҥ А. Бердниковко кереес сыйлар табыштырылды. Оныҥ кийнинде пресс-конференцияныҥ туружаачылары фестивальдыҥ сӱреен солун видеоролигин кӧрди.
Фестивальдыҥ туружаачызы, Майма аймактыҥ јашӧскӱримниҥ политиказы, физический культура ла спорт аайынча бӧлӱгиниҥ јааны Илья Дмитриев спорт ууламјыныҥ программазыла таныштырды. Спорттыҥ јӱзӱн-башка площадкалары иштеген: мини-футбол, бијениҥ, спорттыҥ национальный бӱдӱмдери, онойдо ок спорттыҥ бӱгӱнги кӱндеги бӱдӱмдери. Эҥ учурлу керектердиҥ ортозында 2017 метрге јӱгӱриш сӱреен тыҥ болды деп айтты. Алтай Республиканыҥ делегациязыныҥ 9 турчызы шак бу јӱгӱриште эрчимдӱ турушты. Онойдо ок спорттыҥ ады јарлу улузы, шоу-бизнестиҥ јылдыстары јилбиркеп, јӱгӱриште база турушты. Оныҥ айтканыла, байрамдык айалга, кӧдӱриҥилӱ кӱӱн-санаа ончо туружаачыларды бириктирген.
Арга-чыдалы кирелӱ, коляскалу јӱрер улус маргыжуда турушканы улустыҥ кӱӱнин эҥ ле тыҥ кӧдӱрген деп айдар керек. Jӱгӱриштиҥ 3500 туружаачызы олордыҥ коляскаларын бир ле уунда чек ле чебер ийдип, дистанцияны ӧдӧргӧ болушканы сӱреен тыҥ болды деп, Илья Игоревич айтты.
База бир площадкада ГТО-ныҥ нормазын табыштырар јарамыкту арга болгон. Бистиҥ делегацияныҥ турчылары мында сӱреен эрчимдӱ турушкан, олордыҥ кӧп сабазы фестивальдыҥ значокторыла кайралдаткан.
Фестиваль ӧйинде оныҥ туружаачылары 4 ууламјыда: байлык дискуссионный программада, јӱзӱн-башка культурный программаларда, спорттыҥ программазында ла билим-ӱредӱлӱ программада акту кӱӱндеринеҥ соныркап турушкан.
Бистиҥ делегацияныҥ фестивальдыҥ культуралык программазында једимдери-јеҥӱлериле, јайаан ижиниҥ турултазыла балдардыҥ ӱзеери ӱредӱзиниҥ республикан тӧс јериниҥ јааныныҥ ордынчызы Родион Винокуров таныштырды. Оныҥ айтканыла, культуралык программа сӱреен байлык болгон, ол шоу-концерттеҥ башталган.
Фестивальдыҥ јабылтазы «Большой» деген Тош ӧргӧӧдӧ ӧткӧн. Оноҥ ары Олимпий парктыҥ «Медалз Плаза» деген тӧс сценазында «Россия» деген шоуда РФ-тыҥ Президенти Владимир Путин куучын айткан. Бу јаан шоуда ороонныҥ кажы ла федерал округы јайаан номерлерин кӧргӱскен. Алтайдыҥ кайчыларыныҥ «Сказители Алтая» (Добрыня Сатин, Энчи Малчинов, Тӧжлӧй Алчинов) деген ансамблин фестивальды белетеп ӧткӱреечилер туружарга кычырган. Бу ӧмӧлик Сибирьдеги федерал округтыҥ адынаҥ турушкан. Оморкоду тыҥ болгон! Мында Россияныҥ калыктарыныҥ кеп-кийимдериниҥ сӱреен солун кӧрӱ-дефилези болгон. Бистиҥ делегацияныҥ туружаачылары Айсулу Такинаныҥ кийистеҥ эткен «Пазырыктыҥ кӱӱлери» деп адалган јуунтызыныҥ кеп-кийимин кӧргӱскен.
Родион Викторовичтиҥ темдектегениле, јиит улус Алтайский крайды ла Алтай Республиканы ылгаштырып болбой турган эмтир. Россияныҥ да, ӧскӧ дӧ ороондордыҥ јииттерине ол јанынаҥ бир јирме катап јартаарга келишкен. Онойып, Россияныҥ делегацияларыныҥ јарымызы бу эки башка тала деп, бойлорына чокымдап алган. Алтай керегинде киноныҥ таныштырузы бийик кеминде ӧткӧнин ол аҥылап айтты.
«Радио Сибирьдиҥ» ведущийи Сергей Рогов медиа ууламјы аайынча јетирӱ этти. Ол видеотелекейдеги кижиликке, оныҥ јӱрӱмине јарамыкту ачылталар, једимдер јанынаҥ элбеде айтты. Фестивальда «Jашӧскӱримниҥ медиа тӧс јеринде» јер-телекейдиҥ кӧп тоолу јииттери эрчимдӱ турушкан. Бу площадкада олор бир ле уунда иштеген, ӱренген. Шак бу улустыҥ шылтузында телекей фестивальда ӧдӱп јаткан керектерди кӧргӧн, танышкан. Олор башка-башка сайттарга, блогторго јетирӱлерди салган.
Алтайды билерис, качан бирде Алтайга барарыс, бистиҥ тазыл-тамырыс Алтайдаҥ деген сӧстӧрди бистиҥ делегаттар кӧп катап уккан.
Ӱлӱрген айдыҥ 20-чи кӱнинде Алтай тилдиҥ кӱни темдектелген. Шак ла бу кӱнде таланыҥ делегациязы фестивальдыҥ туружаачыларына Туулу Алтайдыҥ тӱӱкизи, чӱм-јаҥы керегинде куучындаган деп, ГАГУ-ныҥ преподаватели Аяпбек Куттубаев айтты. Бистиҥ делегация бу кӱнде «Мен алтайлап айдадым» деп солун акцияны ӧткӱрген. Ондо Россияныҥ ла ӧскӧ дӧ ороондордыҥ јииттери јилбиркеп турушты. Александр Бердников тилге учурлалган јетирӱни угуп, тил барда, калык та бар деп, бойыныҥ тӱп-шӱӱлтезин айтты. Ол талада алтай тилди корып, оныҥ ичкери ӧзӱми јанынаҥ ӧткӱрилип турган иш керегинде айткан.
Кажы ла команда бойыныҥ национальный ӱлекерин белетеген ле корыган. Советтиҥ турчыларыныҥ алдына чыгып, ӱлекериле таныштырган. Алтайдаҥ барган јииттер Удмуртияныҥ делегациязыныҥ чыгартулу улузыла кожо «Кырлар јуук» деген ӱлекерди белетеп, корыганын А. Куттубаев айтты. Эксперттер олордыҥ ижин бийик баалаган.
Пресс-конференцияда талада «Россияныҥ ӱренчиктериниҥ кыймыгузы» деген јондык организацияныҥ координаторы Яна Алмадакова бойыныҥ јетирӱзин јондык-граждан ууламјы аайынча этти. Ол ундылбас, јилбилӱ туштажулардыҥ бирӱзи керегинде куучындады. Австралийский бичиичи, оратор Ник Вуйчичтиҥ ады-јолы јер-телекейде јарлу. Бу кижиниҥ куучын-эрмегин угарга, 2,5 сааттыҥ туркунына очередьте турган. Туштажуныҥ кийнинде јӱрӱмде кӧп немени ӧскӧ кӧрӱмле кӧрӱп баалаганы керегинде база айтты.
Оныҥ айтканыла, Россияда јадын-јӱрӱм кӱч, иш јок дегени јастыра шӱӱлте. Бистиҥ ороондо јадын-јӱрӱм бир де коомой эмес. Ичкери, ӧрӧ ӧзӧр аргалар јеткилинче. Фестивальдыҥ кӧдӱриҥилӱ ачылтазында, јабылтазында Президент Владимир Путин куучын айдарда, эбире ыҥ-шыҥ болгон, јииттер оныҥ кажы ла сӧзин кӧксине алган.

К.ПИЯНТИНОВА