Алтайдын Чолмоны

Кокыр кокыр ла, а Тузик тиштезе?..

06.02.2018

Роспотребшиҥжӱниҥ Алтай Республикадагы башкартузыныҥ јааны Леонид Щучинов пресс-конференция ӧткӱрип, элбек-јетирӱлер эдер эп-аргалардыҥ журналисттерине 2017 јылда Алтай Республикада санитар-эпидемиологиялык айалганы шиҥжӱде тударын јеткилдегени ле 2018 јылда бӱдӱретен иштер керегинде куучындаган. Бӱгӱн бу пресс-конференциядаҥ белетелген бичимелди јарлап турубыс.

Республиканыҥ государственный баш санитар врачыныҥ айтканыла, Роспотребшиҥжӱде иш 2016-2021 јылдарга јетире тургузылган план аайынча ӧдӱп јат. Олор анайда ок ороонныҥ Президенти В. В. Путинниҥ Россия Федерацияныҥ Федерал Jуунына јылдыҥ сайын ийип турган Баштанузындагы јакылталарла башкарынып иштейт. Такаа јылда Россияныҥ санитар-эпидемиологиялык службазы тӧзӧлгӧнинеҥ ала 95 јылдыгын темдектеген. Роспотребшиҥжӱниҥ Алтай Республикадагы бӧлӱги олордыҥ службазыныҥ юбилейи темдектелген јылда билим ижин једимдӱ ӧткӱрген деп айдар керек. Ого учурлай тергеелик билим-практикалык конференция ӧткӧн. Конференцияныҥ ижиниҥ турултазыла аҥылу јуунты кепке базылган. Анда 68 статья јарлалган.
Кош-Агаш аймакта тарбагандардаҥ таркаган чумала, шалјалардыҥ тоозы кӧптӧгӧниле, туляремияныҥ болотон чочыдузыла колбой кызалаҥдар база болгон, је службаныҥ ишчилери эрчимдӱ иштеп, республикада текши санитар-эпидемиологиялык айалганы корып алгандар. Оны Роспотребшиҥжӱниҥ јааны пресс-конференцияда аҥылап темдектеген. ²ткӧн јылда Роспотребшиҥжӱге башка-башка сурактарла 3784 кижи баштанган. Тергеелик бӧлӱктиҥ ишчилери эл-јонныҥ комыдалдарыныҥ бастыразына шыдарына чыгарга болушкан. 222 угузу аайынча шиҥжӱлӱ иштер ӧткӧн. Оныҥ турулталарыла 85 протокол тургузылган. 17 керек јаргыга табыштырылган. Л. В. Щучинов олордыҥ службазына республиканыҥ Башчызы, Башкарузыныҥ Председатели А. В. Бердников јаан јӧмӧлтӧзин јетирип турганы керегинде айткан.
2017 јылда Роспотребшиҥжӱниҥ ишчилери эчимдӱ иштеп, грипптеҥ прививкаларды улуска сооктор тыҥ башталгалакта, Сибирьде эҥ баштапкылардыҥ тоозында тургусканын база темдектеер керек. Прививканы текши тооло 91369 кижи алган. Национальный календарь деген программа бисте база једимдӱ иштеп јат. Ол аайынча дезе прививка 86100 кижиге эдилген. Олордыҥ тоозына прививка алган 36000 бала база кирип јат. Иш береечилердиҥ аргаларыла, улустыҥ таҥынаҥ бойлорыныҥ кӱӱнзегениле дезе прививканы 5269 кижи алган. Тургузылган бу ончо прививкалар улустыҥ су-кадыгына салтарын јетирген учуралдар бистиҥ тергееде темдектелбеген. Эпидемиологиялык кӧргӱзӱлер аайынча Национальный дейтен программала чумага, туляремияга, сибирский язвага, шалјаныҥ энцефалидине ле бешенствого удура вакцинациялар республикада јылдыҥ сайын база ӧткӱрилип јат.
Бар ооруларды флюорография ажыра кӧрӱп, олорды болдыртпазы јанынаҥ тургузылган план ӧткӧн јылда баштапкы ла катап 101% бӱткен. Чемет ооруны табып, оны ӧйинде эмдейтени јаан учурлу болуп јат. Эмчилерге мында јаан болушты флюрографияныҥ эмдиги ӧйдиҥ аҥылу јазалдарыла јепселген кабинеттери јетирет. Оныҥ ӧдӧтӧн аайын муниципал тӧзӧлмӧлӧрдиҥ јаандары ла Алтай Республиканыҥ су-кадыкты корыыр министерствозы бойыныҥ ајарузында тудат.
Шалјала тартыжары аайынча сурактардыҥ учуры республикада јабызабаган. 2017 јылда эмчиликтерге шалјага тиштеткен 3929 кижи баштанган. Олорды рекордсмендер деп айдарга јараар. Мынаҥ озо болуш сурап, эмчиликтерге мынча кире улус баштанбаган деп айдар керек. Бу темдек республикада јеткерлӱ шалјалардыҥ тоозы кӧптӧгӧнин керелейт. Бир јанынаҥ эл-јонныҥ билгири база бийиктеген. Улус эмди су-кадыкка шалјадаҥ улам болуп турган каршула јакшы таныш. Бисте Алтай Республиканыҥ Башкарузыныҥ јӧптӧгӧн шалјала тартыжарыныҥ 2011-2016 јылдарга јетире программазы бар. Анайда ок јеткерлӱ бу шалјала 2017-2021 јылдарга јетире тартыжарыныҥ комплексный планы иштеп јат. Бу программалардыҥ шылтузында калганчы беш јылдыҥ туркунына шалјага тиштеткендердиҥ тоозы республикада беш катапка астаган деп, баш санитар врач темдектеген.
Jе бир кезек ооруларды эртедеҥ табып, олорды ӧйинде јоголторы јанынаҥ иштеер некелтелер эмчилердиҥ алдында база туруп јат деп айдар керек. Олордыҥ тоозына элдеҥ озо југуш оорулар кирет. Мында темдек эдип пневмонияла болуп турган учуралдарды айдарга јараар. Бюллетень алып, ӧйинде эмденердиҥ ордына, кезик улус бу ооруныҥ аайына бойлоры ла чыгарга ченежет. Тамакта ангина кӧгӱске «тӱжӱп», бронхитке кӧчӧт. Бронхиттеҥ дезе пневмония табылат. ²йинде эмделбеген бу оорулар јаанап, учы-учында ӧлӱмге де экелип турган учуралдар бар. 2017 јылдыҥ он эки айыныҥ туркунына байа внебольничная пневмония деген оорула бисте 637 кижи оорыган. Бу тоо 2016 јылга кӧрӧ, эмеш ас та болзо, је бистиҥ оныла болорзынар аргабыс јок деп, Л. В. Шучинов айткан.
Пресс-конференцияда баш санитар врач бу суракты база кӧдӱрген. Анайып, 2017 јылда внебольничная пневмонияныҥ салтарына эҥ кӧп алдырткан ла кӧргӱзӱлери республикан кеминеҥ чик јок ашкан «чочыдулу јерлер» деп, Кош-Агаш, Майма, Улаган, Кан-Оозы ла Шабалн аймактар јарлалган болуптыр. 2017 јылдыҥ башталганынаҥ ала бистиҥ тергееде бу оорудаҥ улам одус кижи божогон. Олордыҥ тоозынаҥ эмчиликке јаҥыс ла он алты кижи баштанганы јарталган. Пневмония деген диагноз бу улуска јӱк ле олор божогон кийнинде тургузылган. Арткан он тӧрт учуралда оорыган улус эмчиликке 5-7, кезик учуралдарда 20 кӱн ӧткӧн кийнинде баштангандар.
2017 јыл Россияда Экологияныҥ јылы деп јарлалганын республиканыҥ эл-јоны јакшы билер. Оныла колбой бистиҥ тергееде кӧп иштер ӧткӱрилген. Роспотребжиҥжӱ ӧткӧн јылда санитар-эпидемиологиялык айалгаларга ајаруны база эткен. Оныҥ шылтузында улус јаткан јерлерин ару тударына, сӱрее-чӧпти ӧйинде чыгара тартарына кичеенген. Анчада ла јаан ајару байа бытовой таштанчылардыҥ ар-бӱткенге ле кижиниҥ су-кадыгына коомой салтарын јетирбезине эдилген. Кезик југуш оорулар кижиге кир-тордоҥ ло таштанчылардаҥ келип турганы јажыт эмес ине. Анайып, јыл туркунына јӧп лӧ јараду јогынаҥ сӱрее-чӧп тӧккӧн 12829 јердиҥ ижи токтодылган. Бу јерлердеҥ санитар ла эпидемиологиялык айалгаларга келишпес 39355,8 тонна таштанчылар чыгара тартылган. Ээзи јок 3542 јошкын ийт тудулган. 1732 кижи административный кезедӱ алган. Jе аайына чыгатан сурактар јурт јерлерде эмди де кӧп. Кезик јеезелерде сӱрее-чӧп тӧгӧтӧн контейнерлер једишпей јат. Аҥылу кӧлӱктер база керек. Сӱрее-чӧпти јаҥыс катап чыгара тартып ийгенинеҥ керек-јарактар оҥдолбос. Мында быжу ла чокым ууламјылу планду иш керек.
Jошкын ийттер јанынаҥ айтпаганча база болбос. Баскын-тоскын ийттер улусты тиштеп турган учуралдар бисте алдындагы ла бойынча чочыдулу болуп артканча. Оны пресс-конференцияда айдылган тоолор јарт керелейт. 2016 јылда республикада јошкын ийттерге 671 кижи тиштеткен болзо, 2017 јылда дезе эмчиликке 727 кижи баштанган. Jошкын ийттерге тиштедип, тырмадып ла јара тартырып, оноҥ улам шырка-бычык алган улустыҥ тоозы 1,1 катапка ӧзӱп калганы кӧрӱнет. Олордыҥ јарымызынаҥ кӧбизи — балдар. Бисте ӧткӧн јылда ийттерге 14 јашка јетпеген 326 бала тиштеткен. Айылда туткан тындунаҥ мындый «сый» алган јаан да, јаш та улус бастыра јӱрӱмине кенек те болуп артып турган учуралдар ас эмес.
Ийтти кижиниҥ нӧкӧри деп айдатан бедис? Ол јылдык тоого до кирип, јарланган јок по. Jе кижиниҥ нӧкӧри болгон тындула јӱрӱмде јарабас та кылыктар болуп турганын ӧрӧлӧй айдылган темдектер јарт кӧргӱзет. Айдарда, бу Ийт јылда биске ончобыска ајарулу јӱрер керек. Азу тиштерин тарсылдадып, најызы болгон кижиге удура чурап, су-кадыгына каршу јетирип турган јошкын «кӱлӱктерле» карам-кайрал јок тартышпаганча болбос, байла. Айса кижиниҥ најызы болгон таҥманыҥ балдарга кӱчӱркегенин не деп оҥдоор? Роспотребшиҥжӱниҥ бу ууламјыдагы ижи ӧдӱп јаткан Ийт јылда кылыгы коомой Шариктерле, Тузиктерле, Тайгылдарла, Тырмактарла оноҥ једимдӱ болзын деп, кӱӱнзеердеҥ башка. Кокыр кокыр ла. Jе бу сӱрекей учурлу сурак. Кандый бир јошкын ийттеҥ улам бастыра јӱрӱмиҥе кенек болуп артып кӧр. Оныла кем јӧпсинетен эди. Бу тартыжуда Роспотребшиҥжӱниҥ ӧмӧлигиниҥ јаҥыскандыра кӱчи јетпези јарт, бого текши эл-јонныҥ јӧмӧлтӧ-ајарузы керек.
Роспотребшиҥжӱ аргачылардыҥ тап-эриктерин корулаар чыдулу органыла, кичӱ ле орто аргачылыктыҥ «Опора России» деген јондык организациязыныҥ тергеелик бӧлӱгиле, саду-промышленный палатала, промышленниктердиҥ ле аргачылардыҥ текшироссиялык бирлигиниҥ тергеелик бӧлӱгиле јуук колбуда иштеп јат. Башкартуныҥ бойында ӧмӧликтиҥ Jондык соведи база једимдӱ иштейт. Роспотребшиҥжӱ анайда ок «Албаты фронттыҥ «Россия учун» деген текшироссиялык кыймыгузыла, Алтай Республиканыҥ Jондык палатазыла, Единая Россия партияныҥ «Jиит гвардиязыла» ӧмӧ-јӧмӧ иштейт.
Роспотребшиҥжӱниҥ Алтай Республикадагы башкартузыныҥ јааны, республиканыҥ государственный баш санитарный врачы Л. В. Шучиновтыҥ айтканыла, ӧмӧликтиҥ темдектеп алган иштери 2018 јылда оноҥ ары улалар. Иштердиҥ тӧс учуры база азыйгы ла бойы артып јат: республикада санитар ла эпидемиологиялык айалгаларды буспазын јеткилдеери ле эл-јонныҥ јадын-јӱрӱмин јарандырары.

П. КАБАР