Алтайдын Чолмоны

Ороон до, телекей де ичине јарлалган јыргалыс

03.07.2018

Алтай калыктыҥ тергеелер ортодогы «Эл Ойын-2018» деген юбилейлик, 30-чы јыргалы кичӱ изӱ айдыҥ 28-30 кӱндеринде Улаган аймактыҥ Межелик ӧзӧгинде ӧдӱп калды. Тергеелер ортодогы јаан байрам болуп ӧскӧн бу јыргалыс эки кӱнге јӱзӱн калыктыҥ кожоҥ-јаҥарыла, кӱӱзиле, ал-камык спорт маргаандарла, байлык кӧрӱлерле јыҥырап, Эл Ойындардыҥ тӱӱкизинде артты.

Jаан байрамга јаҥыс ла республиканыҥ эл-јоны эмес, анайда ок Россияныҥ да тергеелеринеҥ, ӧскӧ дӧ ороондордоҥ айылчылар, туристтер јилбиркеп келген.
Таҥ эртен тура тергеениҥ кӱндӱлӱ улузы Алтайдаҥ, Улаган јеринеҥ алкыш-быйан сурап, мӱргӱӱл ӧткӱрген.
Байрамныҥ кӧдӱриҥилӱ ачылтазы республиканыҥ муниципал тӧзӧлмӧлӧриниҥ делегацияларыныҥ парад-базыштарынаҥ башталган. Алтай Республиканыҥ башчызыныҥ, башкарузыныҥ председателиниҥ адынаҥ туружаачыларды ла айылчыларды Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ председателиниҥ баштапкы ордынчызы Наталья Екеева уткыган. Оныҥ темдектегениле, одус јыл кайра областьтыҥ национальный байрамы болуп башталган бу керек јылдаҥ јылга элбеп, учуры јаандап, эмди тергеелер ортодогы јыргал боло берген. Баштап аймактарла кӧчӱп јӱрер байрам Оҥдой аймактыҥ Jоло јуртында Кабайлу-Межеликте 2006 јылдаҥ ала бир канча јылга улай ӧткӱрилген. Jе 2014 јылда эл-јонныҥ сурагыла, баштануларыла Эл Ойын ойто кӧчӱп јӱрер статус алынган. Онойып, 2016 јылда ол Горно-Алтайскта ӧткӧн.

«Эки јыл ӧткӧн кийнинде, јыргал республиканыҥ эҥ јараш, культурада ла тӱӱкиде байлык энчилерлӱ јери Улаганда ӧткӱрилет. Баштапкы Эл Ойында 18 муҥ кижи болгон болзо, Горно-Алтайсктагы Эл Ойында 50 муҥнаҥ ажыра кижи болгон. Бӱгӱнги кӱнде Эл Ойын байрамыс Россияныҥ эҥ јилбилӱ, элбек ӧткӱрилип турган национальный 200 байрамыныҥ тоозына кирген» — деп, Н. М. Екеева айткан.
Оноҥ ары сценага аймактыҥ тоомјылу аксагалдары, Улаган аймактыҥ јааны Никита Санин ле эки јыл кайра Эл Ойын ӧткӱрген Горно-Алтайсктыҥ мэри Юрий Нечаев кычырылган.
Н. М. Екеева уткуулду сӧстиҥ кийнинде государственный кайралдар табыштырган. «За заслуги перед Отечеством» орденниҥ II-чи степеньдӱ медалиле «Алтайдыҥ Чолмоны» республикан газеттиҥ корреспонденти Нина Бельчекова кайралдаткан.

«Россия Федерацияныҥ культуразыныҥ нерелӱ ишчизи» деген кӱндӱлӱ атла «Алтайдыҥ Чолмоны» республикан газеттиҥ баш редакторыныҥ ордынчызы болгон Арутай Адаров адаткан.
РФ-тыҥ колбу ла элбек коммуникациялар аайынча министерствозыныҥ тӧшкӧ тагынар «Кӱндӱлӱ радист» знагыла «Эл Алтай» ГТРК-да радионыҥ программаларын ӧткӱреечи Зинаида Торбокова кайралдаткан.
«Алтай Республиканыҥ кӱндӱлӱ кижизи» деп атла Тува Республиканыҥ албаты кеендигиниҥ узы Сергей Кочаа адаткан. Кайрал ус кижиниҥ эш-нӧкӧри Лидия Кочаага табыштырылган.

Алтай Республиканыҥ башчызыныҥ Алексей Калкинниҥ адыла адалган сый-акчазын (40 муҥ салковойдоҥ) культураныҥ ла кеендиктиҥ колледжиниҥ преподаватели Виктор Молчинов ло балдардыҥ Улагандагы кеендик школыныҥ преподаватели Алан Темеев алган.
Алтай Республиканыҥ Кӱндӱлӱ грамоталарыла кайралдаткандар — Албаты јайаандыктыҥ государственный российский туразыныҥ директорыныҥ ордынчызы Андрей Беляев ле Саратандагы орто ӱредӱлӱ школдо математиканыҥ ӱредӱчизи Валентина Орсулова.

Уткуулду сӧстӧрин онойдо ок Улаган аймактыҥ јааны Никита Санин, Горно-Алтайск каланыҥ мэри Юрий Нечаев, Эл Ойынды тӧзӧгӧндӧрдиҥ бирӱзи, Оҥдой аймактыҥ алдындагы јааны Семен Тузачинов, Улаган аймактыҥ аксагалдарыныҥ совединиҥ јааны Виталий Адыкаев айткандар. Олор байрамга келгендерге јаркынду кӧрӱлер, туружаачыларына једимдер кӱӱнзегендер.

Кӧдӱриҥилӱ ачылтаныҥ кийнинде театрализованный кӧрӱ-ойын ӧткӧн. Сценада јаан экрандарда Эл Ойынныҥ тӱӱкизи кӧргӱзилген. Алтайдыҥ 16 сӧӧгиниҥ мааныларын тудунган атту улус эки јанынаҥ чыккан. Ол тоодо эки Тастаракай чыгып, ойынды баштаган. Коо, јараш кыстар телеҥит чайдыҥ бијезин кӧргӱскендер. Мында ок баатырлар, камчыныҥ бијези экпинделген. Тастаракайлар ок-јаада, шатрада, ат јарышта ла Эл Ойында ӧдӧтӧн ӧскӧ дӧ маргаандарда маргышкан. Jаҥар кожоҥ јайылган…

***
Ӱч кӱнге улалган байрамныҥ калганчы кӱниниҥ учында «Эл Ойын-2018» јыргалдыҥ кӧдӱриҥилӱ јабылтазы ӧткӧн.
Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ председателиниҥ баштапкы ордынчызы Наталья Екееваныҥ айтканыла, бастыра керектерде 15 муҥнаҥ ажыра улус турушкан, спорттыҥ 13 бӱдӱминде 700-теҥ ажыра спортчы, культураныҥ программазында 1,5 муҥ артист турушкан. Ол текши командалар ортодо јеҥӱчилдерге кайралдар табыштырган. Онойып, баштапкы јерди Улаган аймак, экинчизин Кош-Агаш аймак ла ӱчинчи јерди Горно-Алтайск алып соккон. Наталья Михайловна элбек бу јыргалды тӧзӧп ӧткӱрген, акча-манатла јӧмӧгӧн, ӧткӱрерине ӧскӧ дӧ јӧмӧлтӧ-камаанын јетиргендерге быйанду сӧстӧрин айткан. «Эл Ойын-2018» јыргалдыҥ генеральный спонсоры — «Солнечная энергия+» ООО-ныҥ генеральный директоры Андрей Николаевич Ялбаковко, Эл Ойын ӧткӧн алтайдыҥ ээлерине, Улаган аймактыҥ јааны Никита Алексеевич Санинге, оныҥ командазына, аймактыҥ јурт јеезелериниҥ јаандарына, ончо эл-јонына айылчыларга, туружаачыларга кӱндӱзек, ајарулу болгондоры учун јаан быйанын угускан. Ол онойдо ок республиканыҥ бӱдӱреечи јаҥыныҥ органдарыныҥ јаандарына, Эл Ойынды тӧзӧп ӧткӱреечилерге — культураныҥ министри Ольга Юрьевна Антарадоновага, иштиҥ ле јонјӱрӱмдик ӧзӱмниҥ, эл-јонды ишле јеткилдеериниҥ министри Адар Геннадьевич Суминге, Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ председателиниҥ ордынчызы, јурт ээлемниҥ министри Александр Поликарпович Манзыровко, физкультура ла спорт аайынча комитеттиҥ јааны Заур Геннадьевич Казакпаевке ле байрамды тӧзӧп ӧткӱреринде турушкан кӧп ӧскӧ дӧ улуска быйан айткан.

«Бӱгӱнги јаан јыргал Алтай Республиканыҥ башчызы, Эл Ойынныҥ тӧзӧмӧл комитединиҥ башкараачызы Александр Васильевич Бердниковтыҥ акту бойыныҥ турушканыла, оныҥ кичеемел-ајарузыла бийик кеминде ӧдӱп калды — деп, Наталья Михайловна айткан. — Ол јыргал ӧдӧтӧн јерге бойы келип, белетеништӱ, тудум ла ӧскӧ дӧ иштер кандый ӧдӱп турганын шиҥжӱлеген. Республиканыҥ казназынаҥ бу јыргалга, алдындазына кӧрӧ, арбынду јӧмӧлтӧ болгон. Мында тудулган ончо тудумдар башчыныҥ турушканыла эдилген. Бу ончо чынык тудумдар аймактыҥ эл-јонына артып јат».
Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ председатели Владимир Тюлентин јабылтада куучынын алтай тилле баштаган. Ол республиканыҥ јасакчы органыныҥ депутаттарыныҥ адынаҥ јуулган эл-јонды, айылчыларды Эл Ойын јакшы кеминде ӧдӱп тӱгенгениле уткыган. Спикер Эл Ойынды јаҥыс ла Россияныҥ тергеелеринде эмес, анайда ок јаан государстволордо до билерин темдектеп, алтай калык кӧп нацияларлу Россияныҥ айрылбас бӧлӱги деген. «Алтай Республикада телекейге ачык јӱректӱ калык јуртайт, оныҥ кайкамчылу ар-бӱткени айылчыларды узакка бактырат. Байрамныҥ бу кӱндеринде слер јаҥыс ла ар-бӱткенниҥ јаражыла эмес, је анайда ок мындагы калык-јонныҥ кӱндӱзегиле, јалакайыла танышкан болороор» — деп, Владимир Николаевич айткан. Ол онойдо ок Улаган аймактыҥ эл-јонына, байрамды тӧзӧп ӧткӱргендерге калыктыҥ тергеелер ортодогы јыргалын бийик кеминде ӧткӱргендери учун быйанын айткан. Мындый јакшынак, јаркынду байрам келген, турушкан улустыҥ санаазында узакка артар деп куучынын тӱгескен.

Уткуулду сӧстӧрин онойдо ок Бастырароссиялык хоровой биригӱниҥ бӱдӱреечи директоры, Алтай Республиканыҥ кӱндӱлӱ кижизи Павел Пожигайло айткан ла РФ-тыҥ башкарузыныҥ председателиниҥ ордынчызы Ольга Голодецтиҥ уткуулын кычырган. «Национальный культураны корыыры ла ӧскӱрери Россияныҥ государственный политиказыныҥ учурлу кереги — деп, уткуулда айдылат. — Эл Ойын одус јылдыҥ туркунына нациялар ортодо најылыкты, ӧмӧликти тыҥыдат, албатыныҥ јайаандыгын ӧскӱрерине, јаҥы јайалталу ӱйе таскадарына јаан камаанын јетирет. Слердиҥ байрамды Россияда ла ыраак ӧскӧ дӧ ороондордо билер. Алтайдыҥ кеен јери јалакай кӱӱнле толтырат, јакшы улусла таныштырат ла јаҥы једимдӱ керектерге ийде-кӱч берет». Кӱндӱлӱ айылчы онойдо ок кайралдар база табыштырган.

Н. БЕЛЬЧЕКОВА