Алтайдын Чолмоны

Узун јолду Jаан Jаламан

24.07.2018

Jайылып чыккан ӧзӧктӱ
Jаан Jаламан Алтайыс.
Jажыл арчын агашту
Кабай болгон Jаламан.

Jаламазы јайылган
Кару јерим Jаламан.
Jӱрӱм ӧткӧн јолдоры
Кайран јерим Jаламан.

Озо-озо чактарда, отурган улус јок тушта, 1626 јылда, кобы сайын чачыҥы јаткан албаты биригип, Jаан-Jаламан деп јурт тӧзӧгӧн.

Албаты ак малын азырап, кыра сӱрӱп, аш салган, бала-барказын чыдадып, јӱрӱмди улалткан. 1930-чы јылдарда Jаламан ичинде эки ӧмӧлик тӧзӧлгӧн: Ӱстиги-Айрыдагы Тоҥмок сууда ТОЗ-тыҥ (товарищество по обработке земли) председатели Энмей Бабитов, Алтыгы-Айрыдагы Мӧштӧр-Оозында сельхозартельдиҥ председатели Чымдай Елдошев болгон.

Ӧйлӧр ӧдӱп, 1933 јылда бу эки ээлем биригип, «Кызыл Мечин» деп колхоз тӧзӧгӧн. Председатели Эртечи Баинов болгон. Jуртта туралар тудулып, колхозтыҥ ижи кӧндӱгип, јылкылар, такаалар, кара тӱлкӱлер, койлор, эчкилер, јылкы мал, уйлар азыраган, арба-буудай отургызып, албатыныҥ јадын-јӱрӱми јаранып ӧскӧн. 1931 јылда оогош болчомдор ӱренер школ иштеп баштаган. 1957 јылда «Кызыл Мечин» колхоз «Путь к коммунизму» деп колхозко кирген, 1965 јылда Кӱпчегенниҥ совхозына кирерде, ээлемниҥ јааны Бокулдай Эртечинович Баинов болгон.

Бу ончо ӧткӧн јолдорды эзедип, Кӱпчегенниҥ јурт јеезезиниҥ администрациязы ончо јерлештериле кожо быјыл кичӱ изӱ айдыҥ 14-чи кӱнинде Оҥдой аймакта Jаан-Jаламан јурттыҥ 392 јылдыгына учурлай «Узун јолду Jаламан» деп кӧдӱриҥилӱ байрам ӧткӱрди.

Jаан-Jаламанда он эки сӧӧктӱ албаты јуртап јат. Байрамныҥ ачылтазында кажы ла сӧӧктиҥ улузы бойыныҥ маанызын тудунып, аттарга минип, јерлештериле кожо эки айрынаҥ тӱжӱп, албаты-јон бириккени керегинде театрализованный кӧрӱ кӧргӱсти.

Байрамга тазыл-тамыры бу јурттаҥ таркаган ончо јерлештери ӧскӧ деремнелердеҥ келип, акту кӱӱнинеҥ уткуулду сӧстӧрин айттылар. Уткуулду сӧстӧрди Государственный Думаныҥ депутады Р. Б. Букачаков, Эл Курултайдыҥ депутады В. Н. Уханов, Россия ичинде ады-јолы јарлу спортчы, тазыктыраачы С. Ю. Аткунов, Оҥдой амактыҥ јааныныҥ ордынчызы М. М. Тебеков, Кӱпчегенниҥ јурт јеезезиниҥ администрациязыныҥ јааны В. П. Мандаев база айттылар.
Озогызын ойгортып, «Бис мында ӧскӧнис, бистиҥ јӱрӱмис јозокту» деп фотовыставка болды.

Оогош болчомдор, школдыҥ балдары јараш кожоҥыла, бијезиле байрамныҥ туружаачыларын сӱӱндирди ле кайкатты. Ады-јолы, јайалта-узы јаҥыс ла бистиҥ тергееде эмес, је анайда ок ороон до ичинде јарлу Айсула Такинаныҥ кийистеҥ эткен эдимдерин кыстар ла уулдар кӧргӱстилер.

Jуу ӧйиниҥ балдарына, 90 јашту ӧрӧкӧнгӧ — Болчокыс Бабаевага, ӱредӱниҥ, медицинаныҥ, иштиҥ, культураныҥ ишчилерине ле ветерандарга грамоталар ла кайралдар табыштырылды.
Байрам ӧйинде спорттыҥ бӱдӱмдери аайынча маргаандар ӧткӧн, јеӱчилдердиҥ ады-јолы јарталган. Ат јарышта јеҥӱчилдер: 1-кы јерде — Эркин Езрин, 2-чи јерде — Айсудур Адарин, 3-чи јерде — Арунат Алмашев.

Алтай кӱреш:
1. Рустам Манатов
2. Эзен Езрин
3. Юрий Тарбаев.

Камчы:
1. Амыр Адуев
2. Айсудур Адарин
3. Ренат Темеев.

Телеҥит кӱреш:
1. Эркин Езрин
2. Рустам Манатов
3. Ренат Темеев.

Кулурлу таар кӧдӱреринде Ӧлӧтӱ јурттаҥ Чингис Садрашев, сахарлу таар кӧдӱреринде Сурая Бабаева бойыныҥ бӧкӧзин кӧргӱстилер.
Байрамга айылдаш јаткан Кош-Агаш аймактыҥ Jаҥы-Белтир деп јуртынаҥ айылчылар келип, бойыныҥ аш-курсагыла, кеп-кийимиле, башка-башка аймактардыҥ јаҥар кожоҥдорыла оморкотты.

Бистиҥ байрамга келген јерлештерис бой-бойына јолугып, окылу куучындашкылады, кожоҥдошкылады. ²скӧ дӧ укту албатылардаҥ амырап јӱргендер байрамда болуп, јакшы амырап, быйанын айдып бардылар.
Байрамныҥ учында албатыныҥ ӧзӱмине, бирлигине учурлай «Бирликтиҥ оды» кӱйдӱрилди.

Ак кыйралу Jаламан
Аржан-кутук сууларлу,
Кӧк кыйралу Jаламан
Ак мӧҥкӱ бӧрӱктӱ.

Айландыра тайгалу
Амыр турзын Jаламан.
Алды-кийни мӧҥкӱлӱ
Ада болгон Jаламан.

К. КУХАЕВА,
библиотеканыҥ јааны