Алтайдын Чолмоны

Эмчиликтерде — балдар ойнойтон кыптар

17.08.2018

Алтай Республиканыҥ реабилитационный учреждениелеринде ле эмчиликтеринде балдардыҥ ойнойтон кыптары кӧдӱриҥилӱ айалгада ачылды. Талада килемјиниҥ «Система» ла «Детский мир» фонды мындый кыптарды мынаҥ озо јылдарда база ӧмӧ-јӧмӧ ачкан.

Килемјиниҥ АФК «Система» фонды талада ӱчинчи јыл једимдӱ иштеп келди. Бу иш 2016 јылдыҥ кичӱ изӱ айында Санкт-Петербургта ӧткӧн экономический форумда Алтай Республиканыҥ башчызы А. В. Бердниковтыҥ ло бу фондтыҥ попечительский совединиҥ јааны В. П. Евтушенковтыҥ ортодо ӧмӧ-јӧмӧ иштеериниҥ јӧбине кол салган кийнинде кӧнӱ башталган. Быјыл килемјиниҥ «Система» ла «Детский мир» фондторыныҥ јаандары Анна Янчевская ла Эльмира Морозова Алтай Республикага ӱчинчи катап келип јӱрдилер.

Быјыл балдар ойнойтон тӧрт кыпты каладагы эмчиликте балдардыҥ психиатрия бӧлӱгинде, аргалары кирелӱ балдардыҥ ла болчомдордыҥ реабилитационный республикан тӧс јеринде, онойдо ок Чой ло Чамал аймактардыҥ эмчиликтеринде ачары темдектелген. Бу ӱлекер-проекттиҥ баазы 700 муҥ салковой.

Кӧдӱриҥиде Алтай Республиканыҥ су-кадыкты корыырыныҥ министриниҥ молјузын бӱдӱреечи Павел Решетов, Алтай Республикада баланыҥ тап-эриктери аайынча чыдулу кижи Надежда Манзырова, килемјиниҥ «Система» фондыныҥ президенти Анна Янчевская, килемјиниҥ «Детский мир» фондыныҥ бӱдӱреечи директоры Эльмира Морозова, «Детский мир» компанияныҥ бӧлӱктериниҥ тыш ла ич коммуникация аайынча башкартузыныҥ јааны Надежда Кисел¸ва, онойдо ок су-кадыкты корыырыныҥ учреждениелериниҥ ӧмӧликтери ле балдар эрчимдӱ туруштылар.

Кажы ла кыпка јаҥы мебель тургузылды, онойдо ок наадайлар, коляскалар, конструкторлор, ойынчык кӧлӱктер, таскамал учурлу ойынчыктар, класста эмес кычырар бичиктер, јӱзӱн-башка чӧрчӧктӧрлӱ бичиктер, јуранар ла бичинер тетрадьтар алылды. Медиктер ле ӱредӱчилер ойнойтон кыптарды балдардыҥ ӧрӧ ӧзӧӧрине, јазыларына јарамыкту, тузалу ойындарла јеткилдеерге амадаган.

Бистиҥ республика «Детский мир» компанияларыныҥ аҥылу ајарузында. Ӱч јылдыҥ туркунына талага 22 миллион салковойго турар јӧмӧлтӧ-болуш эдилген. Темдектезе, он медициналык учреждениеде балдар ойнойтон он јети кып ачылган. Аргалары ла айалгалары кирелӱ балдарлу билерерге гуманитар болуш база јетирилген.
Мынаҥ ары килемјиниҥ фондторы республикада балдардыҥ кеендик ле спорт ууламјылу амыралтазы бийик кеминде ӧтсин деп, мындый эдимдер табыштырарын темдектейт:

• балдар амырайтан јайгы ӱч лагерьге тышкары јууйтан јаан конструкторлор ло тышкары ойнойтон шахмат, столдо ойнойтон теннис;
• Горно-Алтайск каланыҥ ла јурт јердиҥ эки библиотеказыныҥ кажызына ла балдарга 140 чӱмдемел бичик;
• калада јуранарыныҥ школына 30 мольберт;
• јурт јерлердеги кӱӱниҥ ле кеендиктиҥ санаттарына цифровой пианино, баян, домра, гитара ла оноҥ до ӧскӧ кӱӱлик ойноткылар;
• Шабалин, Кан-Оозы, Кӧксуу-Оозы аймактардыҥ беш јуртыныҥ школдорында сӱӱнчилӱ старттардыҥ площадкаларын ла наадайлардыҥ театрын тӧзӧӧр.

Килемјиниҥ фондторыныҥ ӧткӱрип турган байрамдарында 5 муҥнаҥ ажыра улус туружары темдектелет. АФК «Системаныҥ» ӱлекер-проектиниҥ партн¸рлоры Алтай Республиканыҥ башкарузы, килемјиниҥ «Детский мир» фонды, ПАО «МТС», «Государственный Русский музей».

Балдар амыраар кыптыҥ кӧдӱриҥилӱ ачылтазыныҥ байрамында фондтыҥ јааны Эльмира Морозова јуулгандарды јакшынак байрамла уткып: «Jакшылыктӱ кӱнле, балдар! Jакшылыктӱ кӱнле, балдарла кожо иштеп турган ишчилер ле партн¸рлор! Слердиҥ Алтай Республикага катап келгениске тыҥ сӱӱнип јадыбыс. Килемјиниҥ «Система» ла «Детский мир» фонды быјыл ӱчинчи јыл слердиҥ талага кӱӱнзеп ле амадап келип јат. Бис слердиҥ талада ӧдӱп турган культуралык ла јонјӱрӱмдик ууламјылу иштерде јилбиркеп туружадыс.

Балдардыҥ јаш тужы ајаруда, килемјиде, јылу, јакшы айалгада ӧдӧр учурлу. Олордыҥ су-кадыгы бистеҥ, јаан улустаҥ, кӧнӱ камаанду. Бӱгӱн Россияда балдардыҥ эмчиликтерине ле олордыҥ су-кадыгын орныктыратан тӧс јерлерге балдардыҥ ойнойтон ло амырайтан 330-таҥ ажыра кыптары табыштырылган. Ороонныҥ ла килемјиниҥ фондторыныҥ алдында мынаҥ да ӧскӧ јаан учурлу ӱлекерлер аайынча ӧдӧтӧн кӧп тоолу иштер бар.
Кару балдар, слерге ойнойтон куулгазын кептӱ кыптыҥ тӱлкӱӱрин табыштырадыс. Су-кадыгарды чеберлегер, качан да оорыбай, ойногон ло каткырган јӱрӱгер» — деп, јылу кӱӱнземелин айткан.

Кӧдӱриҥиниҥ, балдарга учурлалган байрамныҥ туружаачыларын, «Система» фондтыҥ президенти Анна Янчевская уткып, «Алтай Республиканыҥ башкарузы эмчиликте эмденип, су-кадыгын тыҥыдып турган балдардыҥ айалгалары бастыра јанынаҥ јарамыкту болзын деген амадула јаан иш ӧткӱрет. Слер, балдар, бойоорды су-кадык, турумкай, бӧкӧ деп айдып, јаҥыс ла ичкери једимдерге јӱткӱгер. Оору-јоболды ундып, сӱӱнип јӱрӱгер! Сыйлап јаткан ойынчыктарыс слерге, балдар, болужар деп иженедим» деп, темдектеген.

«Бис килемјиниҥ ӱлекерлерин јӱрӱмде бӱдӱрип турганыстыҥ бӱгӱн јарамыкту турултазын кӧрӧдис, оныҥ учун Алтай Республиканыҥ башкарузыла једимдӱ ӧмӧ-јӧмӧ ижис мынаҥ да ары улаларына иженедим ле бӱдедим» — деп, «Детский мир» компанияныҥ бӧлӱктериниҥ тыш ла ич коммуникация аайынча башкартузыныҥ јааны Надежда Киселева айткан.
Байрамдар ӧткӱрип турган «Сюрприз» агентство јуулган оогош болчомдорго ол кӱн ойын-јыргалын база сыйлаган.
Психиатрия аайынча эмчиликтиҥ баш врачы Ирина Карпова «Алтай Республиканыҥ башкарузы эмчиликтерде эмденип турган балдарга амыраар кыптарды ончо јанынаҥ чыҥдый, чынык јазаары јанынаҥ иштеп јатканын темдектеер керек. Шак ондый тӧзӧмӧлдӱ иштиҥ шылтузында бӱгӱн јылу, јараш, јаркынду ойынчыктарла јык толо кыптыҥ байрамдык ачылтазы ӧдӧт. Килемјиниҥ фондыныҥ ӧйгӧ келиштире јазаган кыбы мында эмденип турган балдарга ла иштеп тургандарга тыҥ јарады. Бу фондторго, «Сюрприз» агентствого балдардыҥ эмчилигинде иштеп турган ӧмӧликтиҥ ишчилериниҥ адынаҥ алкыш-быйанысты» — айдып турум деп кӱӱнзеди.

Кӧдӱриҥиниҥ туружаачызы баш медсестра Марина Майдурова психиатрия аайынча эмчиликте балдардыҥ бӧлӱги 2006 јылда ачылган. Алтай Республиканыҥ башкарузы эмчиликке келип эмденген балдардыҥ ӧйи јылу ла сӱӱнчилӱ айалгада ӧдӱп турзын деп кичеенедилер. Бӱ ӧдӱп јаткан байрамдык кӱнди балдар, байла, узакка ундыбас деп айткан.
Алтай Республиканыҥ су-кадыгы кирелӱ балдардыҥ ла болчомдордыҥ реабилитациязыныҥ тӧс јериниҥ јааны Неля Езенова: «Балдардыҥ бойлорына, балазы оору ла јаш балалу энелерге су-кадыкты орныктыратан тӧс јерге келип, эмденери аайынча ишти јыл туркунына токтотпой, озолондыра тургузылып јӧптӧлгӧн график аайынча ӧткӱредис. Тӧс јерде балдар су-кадыгын орныктырат. Балдардыҥ кыбын јӱзӱн-башка ӧҥдӱ ойынчыктарла кееркеткени сӱреен јакшы. Мында балдар амыраган айас бойлорыныҥ кӱӱнине јараган ойынчыктарла ойноп, кӧп тузалу ӱредӱ, таскамал ла билгирлер алат. Нениҥ учун дезе, мында ойынчыктардыҥ кажызында ла бойыныҥ аҥылу учуры бар. Мындый јараш кыпты кӧрӱп, балдардыҥ кӧстӧри јаркынду чоктолот. Ижиске кандый јаан јӧмӧлтӧ-болуш эдилген, оны кемјип айдар арга јок! Килемјиниҥ «Система» ла «Детский мир» фондторына, солоҥыдый јараш ӧҥдӧрлӱ тудунар-кабынар шкафтарды, јымжак отургуштады биске јазаган Сергей Кухтуековко, балдарга јаркынду шоу сыйлаган «Сюрприз» агентствого олордыҥ алдынаҥ јаан быйанысты айдадыс» — деп сӱӱнген.

Алтай Республикада баланыҥ тап-эриктерин корыыр чыдулу кижи Надежда Манзырова кӧдӱриҥилӱ ачылтада бойыныҥ сӱӱнчизиле база ӱлешкен: «Бу сӱрекей јаан тӱӱкилик учурлу керек эҥ ле озо Кош-Агаш аймактыҥ тӧс эмчилигинеҥ башталган. ¯ч јыл кайра ондо балдардыҥ бӧлӱгинде ойнойтон аҥылу кып ачылган. Ол кӱн эмчиликте јазылала, айлына јанып јаткан болчомдор јаҥы ачылган ойнойтон кыпта кере тӱжине ойногонын чек ундыбай јӱредим. Балдарга ол кып чӧрчӧк јериндий билдирген. Байрамдык ла ырысту бу кӱнди балдар качан да ундыбас. Ондый ок сӱӱнчилӱ байрам бӱгӱн каланыҥ республикан эмчилигиниҥ психиатрия аайынча бӧлӱгинде ле су-кадыгы кирелӱ балдардыҥ республикан реабилитационный тӧс јеринде ӧдӧт. Бу эмдиги ӧйдиҥ некелтелериле кееркеде јазалган амыраар кыптар балдарга сӱреен јаан сый. Оогош балдардыҥ су-кадыгы јӱзӱн-башка ойындар ажыра орныгып, тӱрген оҥдолып јат деп, билимчилер, байла, тегиндӱ айтпаган».

Республиканыҥ психиатрия аайынча эмчилигиниҥ баш врачы Ирина Карпова бойыныҥ ижин тергеениҥ башкарузыла јуук колбуда бӱдӱрет. Тоолу кӱндер кайра Алтай Республиканыҥ башкарузында Сибирь федерал округта балдардыҥ тап-эриктерин корыыры аайынча иштеп турган координационный Советтиҥ јууны ӧткӧн. И. Карпова бу јуунда эткен јетирӱзинде бӱгӱнги айалганы чокым тоолор ажыра кӧргӱзип, бисте оору ла кенек балдар кӧп деп айткан.
Бу айалга кажы ла кижини санандырар учурлу. Айдарда, ада-энелер ортодо, биледе јартамалду ишти ӧткӱрери сӱреен керектӱ болуп јат. Биледе оору ла кенек балдар чыгып турганыныҥ баштапкы шылтактарыныҥ бирӱзи — ада-энелер ачу ашты кӧп амзап турганы. Мындый учуралдарды астадып, айалганы тӱзедер амадула чокым ууламјылу јаан ӱлекерлер тургузылат. Башкаруда ӧткӧн јуунда анайда ок јӱрӱмдик учурлу ӧскӧ дӧ курч сурактар кӧдӱрилип шӱӱжилген. Ачу-ашты ичип турган ада-энелер ортодо јонјӱрӱмдик ууламјылу ишти база ӧткӱрер керек. Оору балдар ортобыста астазын. Болчомдордыҥ бала тужы ырысту, токыналу айалгада, ада-энениҥ эрке колында, олордыҥ сӱӱжинде ӧдӧр учурлу.

Билениҥ институдын ӧзӱмдӱ јолло апарары — бӱткӱл ороонды тыҥыдып ла корулап јатканы деп айдарга јараар. Бу ууламјы аайынча президент Владимир Путин 2017-2027 јылдарды «Бала тужыныҥ онјылдыгы» деп јарлаганын ончобыс билерис. Балдар — бӱткӱл ороонныҥ келер ӧйи. Оогош болчомдордыҥ јаш тужы ырысту ла нак биледе чыдаза, кийнинде бала буурзак, јалакай кӧгӱстӱ, јымжак кылык-јаҥду болор. Jаҥыс ла ырысту биледе ада-энелер балазына бийик кӱӱндӱ ийде берип јат. Jӱрӱмде билениҥ институдыныҥ учурын кӧдӱрип, ичкери ӧскӱрери јанынаҥ эл-тергеелик политиканы орныктырып, иштедип јатканы калганчы јылдарда тала кеминде иле кӧрӱнет. Килемјиниҥ «Система» фондыныҥ јетирип турган болужы, ороондо ло бистиҥ республикада билениҥ иститудыныҥ учуры кӧдӱрилип ле ӧзӱп јатканын недеҥ де артык керелейт.

Л. Куртугашева