Алтайдын Чолмоны

Студентке – ӱренер јер

21.08.2018

Вузтарга студенттер алар иштиҥ турулталары кандый, баштапкы курстарга киргендер ӱредӱ учун канайда тӧлӧӧр? Россияныҥ акча-манадыныҥ ары-бери «калыжы» бийик ӱредӱ аларга салтарын јетирер бе? Бӱгӱнги кӱнде кандый специальностьтор эҥ баалу ла эҥ јарлу? Нениҥ учун абитуриенттер вузтардаҥ чокым профессияны эмес, јӱрӱмниҥ аайын бедиреп јат?
Ороонныҥ эҥ јарлу университеттериниҥ ректорлоры «Российский газетада» ӧткӧн пресс-конференцияда туружып, ӱредӱге студенттер алатан иштиҥ турулталарын кӧргӧндӧр.

Быјылгы јылда Россияныҥ вузтары бакалавриатта ла специалитетте 390 муҥ бюджет јер алгандар. Ого ӱзеери магистратурада эки јӱс муҥнаҥ ажыра јер берилген. Jе бастыра ла јарлу вузтарда бир јаҥжыгу табылып келди: абитуриенттерди бюджетке ӱренерге алары турумкай боло берерде, тӧлӧп ӱренерге тургандардыҥ тоозы сӱрекей тӱрген кӧптӧп баштаган. Мында баалар бийик те болзо, олордыҥ тоозы астабайт. Темдектезе, экономиканыҥ ла акча-манаттыҥ албатылар ортодогы институдыныҥ программазы аайынча ӱренерге студентке тӧлӧйтӧн акчаныҥ кеми јылына 600 муҥ салковойго једе берет. Jе, чын, ЕГЭ-ни бийик баллдарла табыштырган абитуриенттерге 70 процентке јеҥилте эдилет.
Россия Федерацияныҥ башкарузындагы акча-манат аайынча университетте ӱренери јылына орто тооло 220-420 муҥ салковойго једе берет, мында акча-манаттыҥ албатылар ортодогы факультединде баалар эҥ бийик. Москваныҥ педуниверситединде ӱренерге 160-260 муҥ салковой акча керек. Jе ректорлор бу јуук ӧйдӧ баалар кубулбас деп токынадат.

Бойыныҥ ӱредӱзи учун тӧлӧп турган студенттерге валютаныҥ ары-бери «калыжы» салтарын јетирбес: ажындыра јарлалып калган бааларды кубултарга јарабас.
«Jе вузтарда эмди бар албатылар ортодогы ӱлекерлерде ӧскӧ ороондордогы партнерлорго тӧлӧӧриле колбулу керекте курч сурактар тура берер аргалу — деп, МГПУ-ныҥ ректоры Игорь Реморенко куучындайт. — Jе бу «калыштар» андый ла јаан эмес, олор вузтардыҥ ижине салтарын јетирбес». Ого ӱзеери бюджетке ӧскӧ јерлердеҥ акча-манат база келип јат ине.

Тургузылган бааларды кем де кубултарга сананбай јат деп, акча-манаттыҥ университединиҥ ректоры Михаил Эскиндаров айдат: «Бис бааларды инфляцияныҥ кемине келиштире кӧптӧдип јадыс. Онызы былтыр тӧрт проценттеҥ ас болордо, бис ӱредӱ учун тӧлӧмирди ол ло кемине јетире кӧптӧткӧнис».

Мында НИУ ВШЭ-ниҥ баштапкы проректоры Вадим Радаевтиҥ темдектегениле, кӧп улуска ӱредӱликтиҥ кредидиниҥ сайламазы болужын јетирер аргалу болгон. Госпрограмма аайынча студент јеҥилтилген заемди јылына 7,5 процентке алар аргалу, оны тӧлӧӧри база јеҥилтелӱ. Jе программа бӱдӱн-јарым јылдыҥ туркунына иштебей јат.
База бир текши јаҥжыгу табылып келди — калганчы эки јылдыҥ туркунына коммуникацияларла колбулу ӱредӱлик программалар сӱрекей тыҥ јарлана берген: PR, культурада кожо иштеери, журналистика… Анайда ок јетирӱлик технологияларла, компьютер билимле, прикладной математикала колбулу дисциплиналар там ла јарлу болуп браадыры. Нениҥ учун? Ректорлордыҥ айтканыла, јашӧскӱрим вузтардаҥ чокым профессияны эмес, јӱрӱмниҥ аайын бедиреп јат. Олор озо баштап кандый бир ууламјыны талдайдылар, чокым специализацияга дезе кийнинде калганчы курстарда келедилер.

Студенттерди ӱредӱге алатан иштиҥ быјылгы аҥылулары незинде дезе, ороонныҥ эҥ јарлу вузтары (олордыҥ тоозы 50-ге јуук) эҥ тыҥ ӱредӱлӱ абитуриенттерди јууп алгандар. Анайып, Санкт-Петербургта Петр Великийдиҥ адыла адалган политехнический университединде эҥ ле баалу ууламјы рекламага ла јондыкла колбулу иштеерине ӱредери — мында јылына 250 муҥ салковой тӧлӧӧр керек. Бу университетте ӧткӧн конкурста бир ле јерге 117 кижи турушкан. Инженер ууламјылу ӱредӱликте ӱренерге 123 муҥ салковой тӧлӧӧр керек, мындагы конкурста бир јерге 40 кижи туружат. Олордо бюджетный јерлер эҥ кӧп болгон.

«Государствого эҥ керектӱ ууламјылар ол туралар тудары (200-теҥ кӧп јер), электротехника, физика, энергетический машиностроение, IT-технологиялар, информатика и чоттоор техника, программаларлу инженерия… Олордыҥ кажызына ла, орто тооло, бюджет јакылта аайынча 80 јер берилген — деп, Питердиҥ политехиниҥ ректоры Андрей Рудской куучындаган. — Ӱредӱге кирер балл керегинде айдар болзо, ол бийиктеген: былтыр оныҥ кеми 79,6 болгон болзо, быјыл 80,6 балл. Орто ӱредӱлӱ школдорды божоткондорго бистиҥ инженерный вузка кирерге ӱч предмет аайынча 250 балл керек. Бу сӱреен јаан тоо эмей».

ВШЭ-де керек дезе тӧлӧӧр ууламјыларда орто балл 80-неҥ кӧп болгон.
— МГПУ-да быјыл база кайкамчылу ла кӧргӱзӱлӱ болды — деп, ректор Игорь Реморенко куучындайт. — Тӧрт јыл кайра ЕГЭ-ниҥ орто баллы 69,5 болгон болзо, бӱгӱн ол 80 баллды ажа берди. Ол не керегинде айдат? Онызы педагогикага чын ла тыҥ балдар келгенин керелейт. Анчада ла гуманитар ууламјы аайынча ӧзӱм билдирлӱ: орус тилде ӧзӱм 3,4 баллга бийиктеген, литературада дезе 8 баллга.

Ӧскӧ ороондордыҥ тилдери аайынча программалар база јарлу боло берди, английский, француз, немецкий, итальян тилдерге ӱренерге кирери аайынча конкурста бир јерге 41 кижи туружат. Jаҥы программалардыҥ тоозында — спорт, журналистика аайынча ла спорттогы коммуникациялар аайынча программалар, таҥынаҥ магистерский программа.
Чындап, МГПУ-га абитуриенттердиҥ угузу бичиктерин тӱнде де алган учуралдар болгон. Игорь Реморенконыҥ сӧстӧриле, бу ченелте сӱреен јилбилӱ болды.

Россия Федерацияныҥ башкарузындагы акча-манат аайынча университетте бастыра кӧргӱзӱлер аайынча ичкери ӧзӱм темдектелди, мында абитуриенттердиҥ тоозы 12 процентке кӧптӧгӧн.
Эки диплом аларыныҥ программазы (английский тилле кожо) там ла элбеп баштады.
— Jашӧскӱрим экономикалык вузтарга кӱӱнзеп киргилейт. Былтыр университетке кирер текши балл 85,2 болгон болзо, быјыл бу тоо-86,8. Мында «экономика» деп ууламјыны алар болзо, орто балл 90-го јууктап келди — деп, Михаил Эскиндаров куучындайт. — Быјыл студенттер јаан ајаруны юриспруденцияга эткендер. Мында бир бюджет јерге 12 кижидеҥ келишкен. Орто балл 90-ды ажа берген. Айла, ол јаҥыс ла ару юриспруденция эмес, экономикадагы юриспруденция: акча-манаттыҥ тап-эриги, калан јууры, бюджетле иштеери.

Ӧскӧ ороондордыҥ абитуриенттери Россияныҥ вузтарында там ла кӧптӧп туру деп, ӱредӱликте ле билимде шиҥдеш ӧткӱрери аайынча федерал службаныҥ специалисттери темдектегилейт. Jаҥыс ла 2018 јылдыҥ јаан изӱ айыныҥ туркунына угузулардыҥ тоозы, ӧткӧн јылдыҥ бу ӧйине кӧрӧ, 17 процентке ӧскӧн, олордыҥ текши тоозы 3 муҥнаҥ кӧптӧгӧн.

Ӧскӧ ороонныҥ ӱредӱзин эмезе квалификациязын алганын Россияда ӱренерге ле иштеерге турган кажы ла кижи керелеер учурлу.

«Ӧскӧ ороонныҥ ӱредӱзин алганын керелеерге керек дезе бистиҥ ороонло кандый да колбу јок ороондордыҥ абитуриенттери баштангылайт. Бисле јӧптӧжӱ тургускан ороондордыҥ улузы кӧндӱре ле ӱредӱлик организацияларга баргылайт, олорды мында албатылар ортодогы службалардыҥ эмезе ӱредӱге алар комиссиялардыҥ специалисттери уткып јат. Олор ӧскӧ ороондордыҥ дипломдорын шиҥдеп јадылар» — деп, Башэкспертцентрдиҥ директоры Вера Скоробогатова јартайт.

Эҥ ле кӧп угузулар Узбекистаннаҥ, Ираннаҥ, Египеттеҥ, Ирактаҥ, Мароккодоҥ, Саудовская Аравиядаҥ, Тунистеҥ келген.
СНГ-ныҥ кӧп саба ороондорыла ӱредӱлик аайынча јӧптӧжӱлер тургузылып калган. Бӱгӱн Россияда андый 70 кире јӧптӧжӱ бар. Олордыҥ тоозы кажы ла јыл ӧзӧт: јаҥыс ла Европаныҥ ороондорыла калганчы эки јылдыҥ туркунына јаҥы 5 јӧптӧжӱ тургузылган. 2018 јылдыҥ кӱӱк айыныҥ 4-чи кӱнинеҥ ала андый јӧптӧжӱ Тӱштӱк Осетияла тургузылган.
ЕГЭ-де эксперттерди искусственный интеллект солып болор бо?

ЕГЭ-ниҥ карууларын автомат аргаларла шиҥдеерине толо кӧчӧри керегинде кандый да јӧп јарадылбаган деп, ӱредӱликте ле билимде шиҥдеш ӧткӱрери аайынча федерал службада айдыштылар. Jе андый алтамды келер ӧйдӧ эдип ийер аргалар бар.

Куучын кандый алтамдар керегинде ӧдӧт? Темдектезе, информатика аайынча экзаменде эксперттердиҥ шиҥдежи керек те јок, аҥылу программный јеткилдеш туружаачылардыҥ компьютерде бӱдӱрген иштерин баалап ийер аргалу. Росӱредӱлик шиҥжӱде јартаганыла болзо, информатика аайынча ЕГЭ-ниҥ компьютер ажыра модельдерин белетеери эки-ӱч јылдыҥ туркунына белен болор. Ого ӱзеери албатылар ортодо тилдиҥ экзамендерин ӧткӱрип турган бир кезек компанияларда оосло айдып ла бичип табыштырган карууларды шиҥдеер технологиялар бар.

Бирлик государстволык экзамендерди баалаар сайлама ченелген, оныҥ тузазы јарталган. Jе ол оноҥ ары ӧспӧй токтоп калар деп кем де айтпай јат деп, Рособршиҥжӱде темдектегендер. Анайдарда, 2030 јыл кирезинде ЕГЭ, чындап та, компьютердиҥ технологиязына кӧчӧ берер аргалу. Андый учуралда каруулардыҥ кандый ла бӱдӱмин автомат ажыра баалап турар аргалар табыла берер. Jе андый кубулталар эдерге кем де меҥдебей јат. Олорды јӱрӱмде тузаланардаҥ озо ол элбек јондык-профессионал шиҥжӱ ӧдӧр учурлу деп, Рособршиҥжӱде айткандар.

Интернеттиҥ сайтынаҥ