Алтайдын Чолмоны

Россияныҥ эл-јонына Президент В. Путинниҥ баштанузы

05.09.2018

Россияныҥ Президенти Владимир Путин быјыл куран айдыҥ 29-чы кӱнинде Россия Федерацияныҥ албаты-јонына пенсионный реформа, ол тоодоулустыҥ пенсияга чыгар јаштарын бийиктедери, јажы јаан улуска јонјӱрӱмдик јӧмӧлтӧ-болуштыҥ тӧс ууламјылары аайынча баштану эткен болгон.

В. Путин: Россияныҥ тоомјылу эл-јоны! Кару најылар!

2018 јылдыҥ кичӱ изӱ айыныҥ 16-чы кӱнинде Башкару Государстволык Думага пенсион сайламада тӱзедӱлер эдери керегинде јасактыҥ ӱлекерин табыштырган. Јаан изӱ айдыҥ 19-чы кӱнинде оны ороонныҥ парламенти баштапкы кычырышла јарадып салды. Оныҥ тӧс учуры ла амадузы – пенсион сайламаныҥ аргазын ла акча-манат јанынаҥ турумкайын кӧп јылдарга ичкери јеткилдеп салары болуп јат. Анайдарда, эмдиги де, келер ӧйдиҥ де пенсионерлериниҥ пенсияларын јаҥыс ла чеберлеп алар эмес, је оныҥ кирелтезин оноҥ ары ӧскӱрер керек.

Шак ла бу амадуларга једерге јасактыҥ ӱлекеринде ӧскӧ дӧ иштерле коштой, улустыҥ пенсияга чыгар јажын араайынаҥ бийиктедери темдектелген. Оҥдоп јадым, бу сурактардыҥ учуры миллиондор тоолу улуска, кажы ла кижиге сӱреен јаан учурлу. Оныҥ учун Башкаруныҥ темдектеген ончо кубулталары керегинде чокым куучындап берерге, бойымныҥ кӧрӱм-шӱӱлтелеримле ӱлежип, слерге чыгара айдарга чикезинче баштанып јадым.

Эҥ ле озо эске алындырып ийейин, улустыҥ пенсияга чыгар јажын бийиктедери керегинде куучын кенете, бӱгӱн ле табылган эмес. Ол керегинде куучын совет те ӧйинде, оноҥ 90-чы јылдарда кӧп лӧ болгон. Је јӧптӧр чыгарылбаган, башка-башка шылтактардаҥ улам кӧчӱрилип ле келген.

Эки муҥынчы јылдардыҥ бажында Россияныҥ Башкарузыныҥ турчылары ла шиҥжӱ ӧткӱрер јондыктардыҥ чыгартылу улузы катап ла пенсияныҥ сайламазында реформа ӧткӱрери ле пенсияга чыгар јашты бийиктедери керегинде суракты турумкай тургузып баштагандар.

Андый шӱӱлтелердиҥ тӧзӧлгӧзи болгон эмей. 2020 јылдар кирезинде биске демографияныҥ курч сурактары кыйалтазы јогынаҥ табару эдери билдирип турган. Ол кайдаҥ табылган?

25-27 јашка јеткен улус јаан јӱрӱмге кирип, биле тӧзӧйт, бала-барка чыдадат, эмди андый улустыҥ тоозын алза, онызы бисте чын ла болгодыйынаҥ чик јок јабыс. Ол ло Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ ӧйин алалы, мында демографиялык јылыйтулардыҥ кеми сӱреен јаан ине. Ого ӱзеери јууныҥ јылдарында миллиондор тоолу балдар анайып ла чыкпаган эмей.

Ӧткӧн чактыҥ 90-чы јылдарыныҥ ортозы кирезинде јаан јӱрӱмге киргендердиҥ тоозы база ас болгон. Шак ла бу ӧйдӧ ороондо сӱреен кӱч экономикалык, јондык кызалаҥ болгонын эске алынып ийели. Мынайып, бис экинчи јаан демографиялык табаруга алдырганыс. Балдар чыгарары сакыганыстаҥ да ас болуп калган. 90-чы јылдардыҥ учында болгон демографиялык јылыйтулар јуу-чакту 1943 ле 1944 јылдарга тӱҥей болгон.

Эмди тургуза ӧйдӧ 90-чы јылдарда чыккан сӱреен ас ӱйениҥ иштеп баштаар ӧйи келди. Онызы пенсион сайламага база јаан кош боло берди. Бисте иштеп турган улустыҥ пенсион взносторы пенсионерлерге барып јат. Ол јаҥжыгып калган ине…

Мындый керек јарталат: иштеер аргалу эл-јонныҥ тоозы астаганы пенсия тӧлӧӧр аргаларды астадып јат. Анайдарда, кыйалтазы јогынаҥ кандый да кубулталарды эдер керек.

Је туку 2000 јылдарда мен бу керекти јаратпагам. Ол керегинде албатыга да айткам, јабылу јуундарда да угускам. Темдектезе, 2005 јылда «Чике линия» ӧдӧр тужында чикезинче айткам-мениҥ президент чыдуларым божобогончо, андый кубулталар болбос деп.

2008 јылда мен Россияныҥ Президентиниҥ јамызынаҥ барар тужымда пенсион сайламаныҥ тӧс ээжилеринде бир де кубулта болбогон. Ол ӧйдӧ андый керек экономикалык јанынаҥ кӧрзӧ, тӧзӧлгӧлӱ, јондык јанынаҥ сананза, сӱреен чындык ла керектӱ болгон-деп, мен эмди де бодойдым. 2000 јылдардыҥ бажында ла ортозында пенсияга чыгар јашты кӧдӱрерге јарабас болгон.

Ол ӧйдӧ ороон канайда јаткан эди, эске алындырып ийейин. Ороонныҥ экономиказы тыҥыгалак, ишјалдыҥ кеми сӱреен јабыс, ишјоктордыҥ ла инфляцияныҥ кеми сӱреен бийик. Јоксыраган улустыҥ тоозы кӧп, јӱрӱмниҥ узуны 65 јашты эмеш ле ажып турган.

Бис шак ла андый јондык-экономикалык айалгада пенсияга чыгар јашты бийиктеткен болзобыс, ол тушта неге келер эдибис? Ол тушта кӧп билелер, анчада ла кичинек калаларда ла јурт јерлерде јаткандар кирелте алар тӧс лӧ кӧп учуралдарда сок јаҥыс аргаларын јылыйтып салар эди. Ишјоктордыҥ тоозыныҥ кеми бийик болгоны учун иш табар арга јок болор, пенсияга иженер арга јоголор. А пенсия алып јаткандардыҥ пенсиязына ӱзеери кошкон акчаны инфляция јип салар эди.

Озо баштап, экономикалык ӧзӱмди јеткилдеп, оноҥ курч јондык сурактардыҥ аайына чыгып салар керек болгон.

Бу калганчы јылдарда не кубулган? Бис ӧйди тегин јылыйтпаганыс. Бис ончобыс-эл-јон, јаҥ, ороон- иштегенибис.

Бис керектӱ акча-манат байлыктарды тӧзӧп, олорды јондык ӧзӱмге, бистиҥ албатыныҥ јилбӱлерин јеткилдеерге ууландырганыбыс. Узак ӧйгӧ иштеер демографиялык программаларды бӱдӱрип баштаганыс, ол тоодо энениҥ капиталыныҥ программазын. Онызы јакшы турулталарга экелген. Бис экономикадагы уур-кӱчтерди јеҥип чыкканыс ла 2016 јылдаҥ ала турумкай экономикалык ӧзӱмге келдибис. Эмди Россияда ишјоктордыҥ тоозыныҥ кеми 1991 јылдаҥ бери эҥ ле јабыс.

Чын, биске эмди де кӧпти эдер керек. Ол тоодо су-кадыкты корыырында, кижиниҥ јӱрӱмин узадар ӧскӧ дӧ иштерди бӱдӱреринде. Бисте эдилген кӧп тоолу иштердиҥ шылтузында Россияда кижиниҥ јӱрӱминиҥ узап турганыныҥ кеми телекейде эҥ бийик. Калганчы 15 јылдыҥ туркунына кижиниҥ јӱрӱминиҥ узуны 8 јылга јуук-7,8 јылга- кӧптӧгӧн…

Келер онјылдыктыҥ учына јетире кижиниҥ јӱрӱминиҥ узуны 80 јаштаҥ кӧп болзын деп бис амаду тургузып алганыс. Бистиҥ ороондо улус узак ла су-кадык јӱрзин деп бис албаданып иштеерис.

Кару најылар!

Бу мениҥ јаҥыла айтканым-ол ончозы бӱгӱнги айалганы тоолор ажыра шиҥдегениниҥ шылтузы. Је бу айдылган кубулталардыҥ ары јанында јӱс муҥдар, миллиондор тоолу улустыҥ јилбӱлери, олордыҥ темдектеген пландары болгонын база ундыбас керек. Кем де амыралтага барып, билезине, балдарына, баркаларына јаан ајару эдерге јат. Кем де оноҥ ары иште артып, пенсиязын ӱзеери кирелте эдер кӱӱндӱ. Олор андый тап-эриктӱ. Је кенетийин мындый керек ырап јатса, ачынчылу эмей. Мен оны оҥдоп ло билип јадырым. Анайдарда, эмди биске нени эдер аргалар бар?

Пенсионерлердиҥ ас кирелтелериле јӧпсинип, качан пенсион сайлама јайрадылып, коскорыларын сакыыр ба? Эмезе ороонды 15-20 јылдаҥ не сакып јатканын оҥдоп, керектӱ јӱкти келер ӱйелерге артырып салар ба? Эмезе айалганы оҥдоп, керекти эмдигештеҥ ала тӱзедерге албаданар ба?

База катап айдадым – пенсион сайламада кубулталар, ол тоодо пенсияга чыгарыныҥ јажын кӧптӧткӧниле колбулу кубулталар улусты јӱрексиредет, чочыдат. Анайдарда, бу керекти тузаланып, политикалык ийде-кӱчтер, эҥ ле озо оппозицион партиялар ла улус бойлорын кӧргӱзерге, реклама эдерге албаданар. Онызы кажа ла демократикалык обществодо кыйалтазы јогынаҥ болотон керек ине. Је андый да болзо, мен Башкаруны бастыра учурлу шӱӱлтелерди, ол тоодо оппозициядаҥ келгенин, лаптап шиҥдеп, керектӱзин тузаланзын деп сурагам.

Эмдиги јаҥ керегинде айдар болзо, ол бӱгӱн нени де кубултпас учурлу. Бӱгӱн кандый да кӱч айалга болзо, Россияныҥ экономиказы ичкери турумкай ӧзӱмде. Бюджетте пенсион кӧмзӧни толтырар акча-манат бар. Келер јуук 7-10 јыл бис пенсияларга кожулта-акчаны табып, бойыныҥ ӧйинде кӧчӱрерге белен.

Је бис билерис, мынайып ла барза, ороондо пенсияга кожулта акчаны берер арга једишпей барар. Оныҥ кийнинеҥ пенсияны ай сайын берери база курч сурак боло берер, 90-чы јылдарда чылап.

Кӧрзӧӧр дӧ, 2005 јылда иштеп, пенсион кӧмзӧгӧ взнос тӧлӧп турган улустыҥ тоозы пенсия алып тургандарга кӧрӧ, 1,7:1 болгон. Је 2019 јылда бу тоо 1,2:1 боло берер. Айдарда, иштеп турган бир кижиге бир пенсионер келижер. Оныҥ учун бу кубулталарды эдер керек. Пенсиялардыҥ кемин јабызадып болбозыҥ. Бӱгӱн пенсиялар тегин де јабыс…

Пенсион сайламада эдилип јаткан кубулталар пенсионерлердиҥ кирелтезин јаҥыс ла ол ло кеминде артырып турган эмес, олордыҥ кемин јаантайын турумкай бийиктедер.

2019 јылда карыйла алып турган пенсиялардыҥ индексациязы 7 процентке једер, онызы 2018 јылдыҥ учында болотон (ажындыра чотолгоны аайынча) инфляциядаҥ эки катапка кӧп. Келер алты јылдыҥ туркунына кажы ла јыл иштебей турган пенсионерлерге карыйла алып турган пенсияларын орто тооло 1 муҥ салковойго кожорыс. Анайдарда, мынайда эткени 2024 јылда иштебей турган пенсионерлердиҥ пенсиязын ай сайын 20 муҥ салковойго јетире кӧдӱрер арга берер, бӱгӱн дезе оныҥ кеми 14144 салковой…

Пенсияларды кажы ла јыл кӧптӧдӧриниҥ эп-сӱмези пенсион сайламада кубулталар эдери аайынча јасак-ӱлекерде темдектелип калар учурлу. Ол тӱзедӱлерди Государстволык Думада экинчи кычырышка јетире эдип салар керек.

Кару најылар!

Мында база бир сурак чыгып келет: Башкару пенсияга чыгар јашты бийиктетпезинеҥ пенсион сайламаны турумкай јеткилдеери јанынаҥ ӧскӧ јолдорды, ӧскӧ аргаларды кӧргӧн бӧ? Эйе, кӧрбӧй база. Тереҥжиде шиҥдеген.

Мениҥ јакылтамла Башкару бу ишти бу ла калганчы ӧйгӧ јетире бӱдӱрген. Бастыра бар-јок аргалар канча катап кӧрӱлген. Кӧрӧр болзо, олор тыҥ ла болушту эмес болгон. Јыртыктарды ла бӧктӧп койор аргалу деп айдарга јараар. Эмезе, керек дезе, ороонныҥ экономиказына каршузын јетирер аргалу болгоны бар.

Кӧрзӧӧр дӧ, мындый аргалардыҥ бирӱзи-подоходный каланныҥ прогрессивный шкалазын кийдирери. Минфинниҥ чотогоныла, каланныҥ бийиктедилген ставказын тузаланганы, темдектезе, бийик кирелтениҥ 20 процентин алганы, јылына кайда да 75-120 миллион салковой экелер. Бу акча-манат алты ла кӱнге једер аргалу. Нениҥ учун дезе Россияда кажы ла кӱн, база катап темдектеейин, кажы ла кӱн, пенсия-тӧлӧмирлер эдерине 20 миллиард салковой керек болуп јат.

База бир шӱӱлте-госјӧӧжӧниҥ бир бӧлӱгин садары, темдектезе, кезик улустыҥ айтканыла, Пенсион кӧмзӧниҥ, оныҥ талалардагы бӧлӱктериниҥ тураларын садар керек. Је, чын, олор бойлорына сӱреен јаан апартаменттер тудуп алгандар. Улуска онызы јарабай јат. Оны да мен јӧмӧп јадым. Бу бастыра туралардыҥ текши баазы кайда да 120 миллиард салковой. Је бис олорды ончозын садып ийзебис, алган акчаны пенсияларга ууландырзабыс, бис олорло алты ла кӱнниҥ тӧлӧмирлерин јабарыс. Анайдарда, бу база да алаҥзылу јол.

Эмезе нефтегазовый компанияларга, одыру энергетический комплекске ӱзеери каландар салар деп кезик улус айдат. Мениҥ айдарга турганым мындый: бис мындый аргалардыҥ болужыла јуунадып алганыс тыҥ ла болзо, эки айдыҥ тӧлӧмирлерин тӧлӧӧргӧ једер. Ого ӱзеери бис ороонныҥ бастыра пенсион сайламазын углеводородтордыҥ телекейлик бааларыныҥ калыганынаҥ камаанду эдип саларыс.

Айса болзо, нефтьтиҥ ле газтыҥ кирелтелериниҥ шылтузында толтырылып турган резерв кӧмзӧлӧрдиҥ акча-манадын эрчимдӱ тузаланарыс? Је, чын, кандый да ӧйгӧ оны тузаланарга јараар. Је эртен бу товарлардыҥ баазы кенете тӱже берзе, не болор? Андый болор аргазы бар, андый айалга бир катап эмес болгон. Резервтиҥ акчазы сӱрекей тӱрген, бир ле канча айга кайыла берер. Улустыҥ јӱрӱми, олордыҥ пенсиялары, алып турган кирелтелери нефтьтиҥ кӱниҥ ле кубулып турган бааларынаҥ камаанду болбос учурлу.

Айса болзо, Пенсион кӧмзӧгӧ акча-манат чыгарарын кӧптӧдӧр керек? Оныҥ керексигенин федерал бюджеттеҥ бӧктӧӧр? Мен айткам, эм тура бисте андый акча-манат јеткил бар, Је кӧрӱгер, мында кандый јурук јуралып келет.

Быјылгы јылда шак бу амадуларга бис бюджеттеҥ 3,3 триллион салковой чыгарганыс, олордоҥ 1,8 триллион салковой страховой пенсияларды тӧлӧӧрин јеткилдеерине барган. Мында бис тургускан амадубыска једерге, нени де кублтпай орто пенсияныҥ кемин 20 муҥга јетирерге сананзабыс, Пенсион кӧмзӧниҥ дефициди бир-јарым катапка кӧптӧӧр, ол 5 триллион боло берер. Тӱҥдештирзебис, ол кире чыгым национальный коруланышка ла ороонныҥ јеткер јок болорын јеткилдеерине јаба чыгарып турган чыгымдардаҥ кӧп боло берет.

Бис андый јолло барзабыс, тыҥ ла удабай, акча-манадысты тӱгезип койорыс, оноҥ тӧлӱге тӱжип, неле де јеткилделбеген чаазын акча чыгарып, јоксырап баштаарыс… Анайып, ӧскӧ ороондордоҥ экономикалык, технологиялар јанынаҥ соҥдоп баштаарыс.

Оныҥ учун бистиҥ тегин отурганыс, эмезе удурум «косметикалык» аргалар тузаланганыс бойыстыҥ орооныска, бойыстыҥ бала-баркага качалаҥын јетирер аргалу.

Мен кӧп јылдардыҥ туркунына пенсион сайламага кубулталар эдер деген кандый ла шӱӱлтени чочыдулу кӧргӧм лӧ јаратпагам. Кезикте керек дезе кезем болгом. Је бӱгӱн демографиялык ӧзӱмде, иштиҥ рыногында тура берген айалгадаҥ кӧргӧндӧ, бу суракты оноҥ ары чӧйӧргӧ, узадарга јарабас боло берди. Је бистиҥ јӧптӧр чындык, бастыра јанынаҥ шиҥделген ле улустыҥ јилбӱлери кыйалтазы јогынаҥ чотко алынган болор учурлу.

Шак оныҥ учун бу керекти канайып та болзо, јымжадарга болуп, мен бир канча шӱӱлтелер айдарга турум.

Баштапкызы. Јасактыҥ ӱлекеринде ӱй улустыҥ пенсияга чыгар јажын 8 јылга-63 јашка јетире кӧптӧдӧри керегинде айдылган, ол ок ӧйдӧ эр улуска беш јылга бийиктедилген. Анайда эдерге јарабас. Бистиҥ ороондо ӱй улуска аҥылу, чебер ајару эдери јаҥжыгып калган. Бис оҥдоп јадыс, олор тӧс ижин бӱдӱрип, оноҥ айылына келип, билезин кичеери, балдарын таскадары, баркалары керегинде сананары олордыҥ јӱги болуп калган. Ӱй улустыҥ пенсияга чыгар јажын андый тыҥ кӧптӧтпӧс керек. Оныҥ учун јасак-ӱлекерде ӱй улуска 8 јылга кӧптӧдӧр дегенин 5 јылга деп тӱзедер керек деп бодойдым.

Оноҥ ары: кӧп балдарлу энелерге пенсияга ӧйинеҥ озо чыгар тап-эрикти јӧптӧп салар керек. Темдектезе, ӱй кижиде ӱч бала болзо, ол пенсияга ӱч јыл озо барар учурлу. Тӧрт бала болзо, тӧрт јылга озо. Беш ле оноҥ кӧп балдарлу энелер, бӱгӱн ле чилеп, пенсияга 50 јаштуда чыксын.

Экинчизи: ӧрӧ айдылганыла, пенсияга чыгар јашты араайынаҥ кӧдӱрери темдектелет. Улус јаҥы јӱрӱмдик айалгага темиксин, бойыныҥ келер ӧйгӧ пландарын бу айалгага келиштирзин деп. Анчада ла пенсияга чыгар јажын эҥ озо кӧдӱрткендерге кӱчке келижер деп јакшы оҥдоп турум. Ол ӧй једип келди. Бис оны ајаруга алар учурлу.

Оныла колбой, пенсияга бу ла баштапкы эки јылда чыгатан улуска аҥылу јеҥилте этсин деп шӱӱлте айдадым, олор пенсияга јаҥы јасактарла чыгатан ӧйдӧҥ алты ай озо чыксын деп. Темдектезе, кижи јаҥыртылган пенсион сайламала пенсияга 2020 јылдыҥ чаган айында чыгатан болзо, оны 2019 јылдыҥ јаан изӱ айында чыгарып ийер. База катап айдадым-6 айга озо чыгарар.

Ӱчинчизи: пенсияга чыгар јажы јууктап келген улусты не чочыдат? Олор ижин јылыйтып койорынаҥ коркып јат, пенсия да јок, ишјал да јок артарынаҥ. Нениҥ учун дезе бежен јаштыҥ кийнинеҥ ишти табары сӱреен кӱч керек.

Оныла колбой бис иштиҥ рыногында јаан јашту улустыҥ јилбӱлерин корыыр ӱзеери быжулаштар темдектеп салар учурлу. Оныҥ учун пенсияга чыгар јажы јууктап келген ӧй деп пенсияга чыгарына јетире арткан беш јылды чотоор деп шӱӱлте эдедим. База катап айдадым, мында база бир канча јеҥилтелер эдер керек. Темдектезе, ишбереечилерге пенсияга чыгар јажы јууктап келген улусты иштеҥ јайымдаганы, анайда ок, олордыҥ јаан јажына шылтактанып, ишке албай турганы учун кату административный, керек дезе уголовный каруузына тургузар керек. Јасакка андый кубулталарды пенсияга чыгар јашты кӧдӱрери керегинде јасак-ӱлекерди јӧптӧӧриле кожо бир ӧйдӧ јарадар керек.

Мында јаҥыс ла административный керектерле башкарынганы јастыра. Оныҥ учун пенсияга чыгар јажы јууктап келген улусты ишке алары ла иште артырары ишбереечилерди јилбиркетсин деп бу бизнеске чындык јеҥилтелер темдектезин деп, Башкаруга јакылта эдедим.

Мында нени кожор кӱӱним бар? Јаан јашту улус јаан профессионал ченемелдӱ болуп јат. Олор иженчилӱ, дисциплиназы бийик улус. Олор бойыныҥ предприятиезине ле компаниезине јаан туза экелер аргалу. Мында эҥ учурлузы олор, јиит ишчилерле теҥ-тай, керектӱ ӱредӱни кӱӱнзеген тужында, алып, бойыныҥ квалификациязын бийиктедер аргалу болзын.

Оныла колбой, пенсияга чыгар јажы јууктап келген улуска квалификациязын бийиктедери аайынча аҥылу программа јӧптӧзин деп Башкаруга јакыйдым. Ол канча ла кире тӱрген иштеп баштаар учурлу, оны акча-манатла федерал бюджеттеҥ јеткилдеер керек.

Качан пенсияга чыгар јажы јууктап келген кижи иштеҥ бойыныҥ кӱӱниле барарга кӱӱнзеген тужында, ол бойы јаҥы иш тапканча бис оныҥ јондык быжулаштарын тыҥыдыр учурлу. Оныла колбой, пенсияга чыгар јажы јууктап келген улуска пособие акчазын эки катаптаҥ ас эмеске-эмдиги 4900 салковойдоҥ 2019 јылдыҥ чаган айыныҥ 1-кы кӱнинеҥ ала 11280 салковойго јетире кӧптӧдӧр керек. Оны бир јылдыҥ туркунына тӧлӧӧр арга берер.

Учында, пенсияга чыгар јажы јууктап келген улуска тӧлӧбӧзинеҥ диспансеризация ӧдӧргӧ кажы ла јыл ишјалын тӧлӧп, эки кӱн берерин ишбереечиниҥ молјузында темдектеп салар керек.

Тӧртинчизинде: кубулталарды бӱдӱрер тужында шаблон дегени аайынча иштебес керек. Бис улустыҥ јӱрӱминиҥ ле ижиниҥ аҥылу айалгаларын чотко алар учурлу.

Бис шахтерлорго, изӱ цехтердиҥ, химияла колбулу иштердиҥ ишчилерине, Чернобыльдыҥ улузына, бир кезек ӧскӧ дӧ категорияларга јеҥилтелерди артырарын темдектеп койгоныс.

Анайда ок, Тӱндӱктиҥ ас тоолу ӧс калыктарына пенсиялар чотоорыныҥ эмдиги ээжилерин артырар керек деп бодойдым.

Бис јурттарда јаткандарды база јӧмӧӧр учурлу. Јурт ээлемдикте 30 јылдаҥ ас эмес иштеген, эмди јурт јерде јадып, иштебей турган пенсионерлердиҥ страховой пенсиязына 25 процент кожулта эдериниҥ керектӱ болгоны керегинде јӧп канча катап шӱӱжилген ле керек дезе јӧптӧлгӧн. Је оны бӱдӱрери канча катап ӧскӧ ӧйгӧ кӧчӱрилген. Бу тӧлӧмирлерди 2019 јылдыҥ чаган айыныҥ 1-кы кӱнинеҥ ала тӧлӧп баштаар шӱӱлте эдедим.

Бежинчизи: кем эрте иштеп баштаган, ол кижиге пенсияга јаҥыс ла јажы јеткен кийнинде чыгар эмес, је иштеген стажын ајаруга алып чыгарар арга тӧзӧӧр.

Тургуза ӧйдӧ јасак-ӱлекерде ӧйинеҥ озо пенсияга чыгар тап-эрик берип турган стажтыҥ кеми ӱй улуска 40 јыл, эр улуска 45 јыл. Эмди ӧйинеҥ озо пенсияга чыгар тап-эрик берип турган стажтыҥ кемин ӱч јылга астадар керек деп шӱӱлте айдадым: ӱй улуска 37 јыл, эр улуска 42 јыл

Алтынчызы: бу переходный ӧйдиҥ туркунына, пенсион сайламадагы кубулталар тӱгенерине јетире 2018 јылдыҥ јаҥар айыныҥ 31-чи кӱнине јетире болгон бастыра федерал јеҥилтелер артып калар учурлу деп бодойдым. Куучын кыймыктатпас јӧӧжӧниҥ ле јердиҥ каландары аайынча јеҥилтелер керегинде ӧдӧт.

Чын, бу јеҥилтелер пенсияга чыккан кийнинде берилип турганы јаҥжыгып калган. Улус бу јеҥилтелерле тузаланарыс деп бодогон, анайдарда, бис пенсион сайламада кубулталар эдердеҥ озо олорды јӧмӧп, андый јеҥилтелерди пенсияга чыкканыла колбой берер эмес, алдындагы јаштарга јеткен кийнинде берер учурлу. Алдындагы ла чылап, ӱй улус 55 јашка, эр улус 60 јашка јеткен кийнинде ол јеҥилтелерле тузаланар. Анайып, олор пенсияга чыккалакта ла бойыныҥ туразы, квартиразы, сады учун каландарды тӧлӧбӧс.

Билерим, «Единая Россия» партияныҥ чыгартылу улузы ла Федерацияныҥ суъекттериниҥ јаандары талалык јасакчы јуундарда бастыра бар јеҥилтелерди артырып койор баштаҥкайлар эткендер. Онызы улуска сӱреен учурлу керек. Темдектезе, јондык транспортло тӧлӧбӧзинеҥ јорыктаары, ЖКХ-да капитальный јазамал эдеринде, газификацияда јеҥилтелер, эмдер аларында ла ӧскӧ дӧ јеҥилтелер артып јатканын јӧмӧп турум.

Талаларда керектӱ бастыра јӧптӧр пенсияларла јеткилдеери аайынча јасак ийдезин алынгалакта јарадылып калар деп иженедим.

Кару најылар!

Бӱгӱнги шӱӱжилип турган бу суракты сӱреен удадып койгоныс деп кӧп шиҥдеечилер бодогылайт. Мен онойдо сананбай јадым. Бис мынаҥ озо бого белен эмес болгоныс. Је оноҥ ары чӧйӧргӧ, чын, јарабас. Онызы экономикада ла јондык бӧлӱкте јаан кызалаҥдарга экелердеҥ айабас. Миллиондор тоолу улустыҥ салымына ол салтарын јетирер, государствого дезе андый алтамды тӱҥей ле эдерге келижер. Је онызы канча ла кире кийнинде болзо, бу јӧптӧр анча ла кире кату болор. Бӱгӱн тузаланып турган кандый да переходный ӧй, кӧп тоолу јеҥилтелер, јымжадылган айалга болбос.

Тургуза ӧйдӧ бис андый алтамды этпезебис, онызы кийнинде јондыктыҥ амыр-энчӱ јӱрӱмине, ороонныҥ јеткер јок болорын јеткилдеерине јаан табару экелер.

Бис ичкери ӧзӧр учурлу. Јоксыраштаҥ айрылып, јаан јашту улусты, бӱгӱнги ле келер ӧйдиҥ пенсионерлерин јеткил јӱрӱмле јеткилдеер учурлу.

Мениҥ бӱгӱнги айткан шӱӱлтелерим кыска ӧйдиҥ туркунына тӱзедӱлер эттире јазалып, Государстволык Думага табыштырылар.

Кару најылар!

Мен сӱреен чокым, акту јӱрегимнеҥ бӱгӱнги айалга керегинде, бистиҥ ороондо пенсион сайламаны оноҥ ары турумкай ӧскӱрери аайынча шӱӱлтелер керегинде айттым. База катап темдектейдим, биске сӱреен кӱч, тегин эмес, је сӱреен керектӱ јӧп чыгарар керек.

Бу керекти оҥдозын деп слерди сурап турум.