Алтайдын Чолмоны

«База ла черӱле колбулу болор…»

20.11.2018

Бӱгӱнги кӱнде черӱде контрактный служба ӧдӱп турган улустыҥ тоозы кӧп. Олордыҥ ортозында јерлештерис база ас эмес. Бӱгӱн бис контрактный служба ӧдӱп турган Эмиль СУРАЗОВЛО ӧткӱрген эрмек-куучынысты јарлайдыс.

–Эмиль Геннадьевич, мал киштежип, кижи куучындажып таныжар дегениле, бойыгар керегинде айдып ийзеер?

–Мен Кош-Агаш аймактыҥ Кӧкӧрӱ јуртында чыккам. Бу ок јурттыҥ школында 4-чи класска јетире ӱренгем. Ада-энем божоп каларда, 5-6 класстарда калада Г. Жуковтыҥ адыла адалган школ-интернатта ӱренгем. Кийнинде Оҥдой аймакта јадып турган эјем опекун болуп аларда, 7-9 класстарда Коркобы јурттыҥ школында ӱренгем. 9-чы класстыҥ кийнинде ПУ-28-те ӱренгем. Анда «Текши тудум иштердиҥ узы» деген ӱредӱ алгам, кийнинеҥ черӱге баргам. 2010 јылда черӱдеҥ јанып, ГАГУ-га ӱредӱге киргем. Анда «Јуртээлемдик производствоныҥ инженер-механиги» деген ӱредӱ алгам. 2016 јылдаҥ ала черӱде контрактный службада турадым, Кемеровский областьтыҥ Юрга калазында материально-технический јеткилдештиҥ таҥынаҥ бригадазында. Черӱчил јамым рядовой болуп јат.

–Службагар аайынча кандый иштер бӱдӱредер?

–Юргада ӱч јуучыл часть туруп јат. Бистиҥ частьтыҥ молјузы ол эки частьты ок-таарыла, кийим-тудумла, суула, дизодырула јеткилдеери болуп јат.

–Контрактты канча јылга тургусканар?

–Ӱч јылга, 2019 јылдыҥ чаган айында тӱгенип јат. Је мен оныҥ ӧйин база бир јылга деп узадып алдым.

–Узадып турарарда, контрактный служба јарап турган болбайзын?

–Эмдиги ӧйдӧ байа бир стабильный дейтен иш јаҥыс черӱде болбой. Анда ишјал ӧйинде тӧлӧлип, јадар јерди бергилеп јат. Мен билелӱ кижи болорым. Билелӱ улуска служебный квартиралар берилет.

–Балдарар канча?

–Эки балалу болорым, кызычагым беш, уулчагым эки јаштарлу. Кызычагым мында садикке јӱрет. Анайда Юрганыҥ бойында садиктер, школдор бастыра бар. Уулчагым эм тургуза эш-нӧкӧримле айылда артат. Олор менле кожо Юргада болуп, јол-јорыктарга атангамда, Алтайга келет.

–Ишјал ӧйинде тӧлӧлӧт деп айдарыгарда, јажыт эмес болзо, кеми канча?

–Ишјал биске једет.

–Контрактный службаныҥ јакшызы неде деп кӧрӧдӧр?

–Јакшызы – ол карьерный рост деген неме бар болгоны. Јаҥы келген уулдарда бойлорын јакшы јанынаҥ кӧргӱзип, отделениениҥ командири болор арга бар. «С», «Е», «Д» категорияларлу тискинчи уулдар јаантайын јол-јорыктарда јӱрет. Олордыҥ иштенип турган техниказы бастыра јаҥы. Бистиҥ бригада бир јылда бир катап командировкага барып келет.

–Темдектезе, кайдӧӧн барып келедер?

–Экинчи јыл улай Сириядӧӧн барып келдис.

–Анда канча кире ӧй болгонор?

–Ӱч айдаҥ болорго келишкен.

–Анда база ла мындагы молјуларарды – башка частьтарды јеткилдеери – бӱдӱредер бе?

–Анда башка-башка иштер бӱдӱрерге келижет. Кем де јуучыл полицияга болужат, кем де подкреплениеде турат, кемге де дизодыру, кемге де ок-таары јетирерге, кемге де каруулчык, кемге де складтыҥ јааны болорго келижет.

–Бригадагарда јерлеш уулдар бар ба?

–Эйе, уулдар бар. Кош-Агаш аймактаҥ ӱч-тӧрт кире уул, Оҥдой ло Улаган аймактардаҥ уулдар бар. Тургуза ӧйдӧ мен бери контрактный службага уулдар јууп келген болорым.

–Улус табылып туру ба?

–Контрактный службага барарга турган улус бар. Телефон согуп, сурактар бергилейт ле барар кӱӱндӱ болгондорын айдат.

–Канча кире кижи апарар деген амаду тургузылган?

–Канча ла кире кӧп болзо, анча ла кире јакшы туру. Округтаҥ бистиҥ бригаданы бӱткӱлинче толтырзын деген. Эм тургуза бригада 70 процентке толгон болуп јат. База одус процентти толтырар керек. Бу одус процентте прапорщиктиҥ де, офицердиҥ де, рядовой солдаттыҥ да ижи бар.

Байа контрактный службаныҥ јакшызы неде деп сурадар. Айдайын – јаҥы келген уулдарга материальный болуш, подъемный пособие-акча берилет. Квартира јалдап алган соҥында, поднаем деп акча берилип јат. Эки балалу билелерге 5600 салковой, бир балалу билелерге 3500 салковой тӧлӧлӧт. Квартираны айына 5500 салковойго јалдап алар арга бар. Уулдар келип ле јат.

Эмди срочный службазын ӧдӱп турган уулдарга, алдында јылдарга кӧрӧ, канча катапка јеҥил. Байа бир дедовщина деген неме јок. Телефондорло тузаланарга јараар. Тыҥ ла иштеп турган иштери јок.

Јылдыҥ учында премиальный-акча болуп јат. Кажы ла кижиге башка. Эҥ јабыс кеми 45 муҥ салковой. Јылда бир катап 35 кӱнге амырап аларга јараар. Амырайтан кӱндер канча јылга улай служба ӧткӧнинеҥ камаанду. Ӱренип турган уулдарды сессияга божодып јат. Отпуск-амыралта ӧйинде билениҥ база бир кижизине Россия ичиле бир јердеҥ бир јерге јетире акча тӧлӧбӧзинеҥ јорыктаар арга берилет. Балдарына дезе бежен процент јеҥилте эдилет.

Бистиҥ бригаданыҥ јарымы контрактный службаныҥ уулдары болзо, јарымызы срочный служба ӧдӱп турган уулдардаҥ турат. Контрактниктерди јаман, кыйа кӧрбӧй јат. Срочниктерде дезе бастыра ла јеҥилте-привилегиялар бар деп айдар керек. Олор кубриковый системада јаткылайт. Контрактниктер казармада эмезе квартира јалдап јадар аргалу. Бригаданыҥ ичинде горнизонный общежитие бар. Кӧп саба контрактниктер анда јадат. Олор бир ай јатканы учун 1400 салковой тӧлӧгилейт.

Срочный службазын ӧдӱп турган рядовой солдат айына эки муҥ салковой алат. Контрактниктер јирме бир муҥ салковойдоҥ ӧрӧ алгылайт. Сержанттар одус алты муҥнаҥ ӧрӧ, прапорщиктер, офицерлер тӧртӧн беш-бежен муҥнаҥ ӧрӧ алат. Контрактный служба ӧдӱп турган уулдар физкультурала нормативтерди табыштырып ийзе, 70 процент кожулта-акча алгылайт. Спорттыҥ устарыныҥ кожулта-акчазы 100 процент.

–Бойыгар спорттыҥ узы эмезер бе?

–Јок, је алдында самболо кӱрешкен болгом.

–Мынаҥ арыгы амадуларар кандый?

–Эм тургуза черӱде ле артар болорым. Соҥында, байла, кандый бир ӧскӧ ишке кирерим. Је база ла черӱле колбулу болор.

–Билегер бу талдап алган јӱрӱмдик јолорды јӧмӧп јат…

–Эйе, бастыра јанынаҥ јӧмӧп јат.

–Сирияда јуу-согуш эмеш токынайт па?

–Кезик ӧйдӧ токынай берер, кезикте ойто кӱйбӱреп чыгар. Баштапкы катап барарыста, эмеш јеҥил, экинчи катап — кӱчсимек болгон. Је ары уулдар бойыныҥ кӱӱниле барып јат. Барбаска турган кижини кем де албадабас.

–Анда бир кӱн ӱч кӱн деп чоттолот по?

–Анда бир ай ӧткӱрзеҥ, черӱде ӱч ай ӧткӱрген деп чоттолот.

–Эмиль Геннадьевич, ачык-јарык эрмек-куучын учун быйан болзын. Албатыгардаҥ алкышту, Алтайардаҥ курчулу јӱрӱгер!

–Алкыш-быйан.

К. ЯШЕВ куучындашкан