Алтайдын Чолмоны

Кӧрӧӧчилерге де, актерлорго до сӱӱнчи сыйлаган

15.03.2019

Алтай Республикага Бастырароссиялык театрал марафонныҥ сӱр-темдегин Хакас Республика кӧдӱриҥилӱ айалгада тулаан айдыҥ 9-чы кӱнинде П. Кучияктыҥ адыла адалган эл театрда табыштырды. Эл театрдыҥ художественный башкараачызы Светлана ПЕШПЕРОВА тӱӱкилик учурлу кӧдӱриҥи, онойдо ок театрдыҥ јыл туркунына бӱдӱретен јайаан ижи јанынаҥ мынайда куучындады:

—Бистиҥ республика тулаан айдыҥ 9-12 кӱндеринде театральный јӱрӱмниҥ тӧс јери болгонын кычыраачылар, байла, сескен ле болор. Текши Россия бисте Бастырароссиялык театрал марафонныҥ сӱр-темдегин табыштырып јаткан кӧдӱриҥини ајарулу, јилбиркеп кӧргӧн ине.

Туулу Алтайга солун эстафетаныҥ окылу сӱр-темдегин Хакасияныҥ культуразыныҥ министри Леонид Еремин экелип, республиканыҥ культуразыныҥ министри Ольга Антарадоновага табыштырды.

Леонид Ереминниҥ айтканыла, бу сӱр-темдек Ыраак Кӱнчыгыштагы федерал округтыҥ ончо талаларында болгон. Сибирьде дезе ол Новосибирскте, Алтай крайда, Кемеровский областьта ла Хакасияда болуп, Туулу Алтайга келди.

Ольга Антарадонова таланыҥ эл-јонын, айылчыларын Алтай Республиканыҥ башчызы Александр Бердниковтыҥ ла башкаруныҥ адынаҥ уткыды. Министрдиҥ темдектегениле, президенттиҥ јарлаган Театрдыҥ јылында кемиле, учурыла сӱреен јаан кӧдӱриҥилер ӧдӧри темдектелген. Олордыҥ ортозында эҥ ле тыҥыттузы театральный марафон. Нениҥ учун дезе ол Россияныҥ ончо талаларында ӧдӧр. Ол онойдо ок хакас делегацияны,
М. Ю. Лермонтовтыҥ адыла адалган Орус республикан драма театрдыҥ актерлорын уткыды.

Бу театр бистиҥ республикада бир де катап болбогон. Айдарда, олорго бу јайаан јол-јорык тӱӱкилик учурлу деп айдарга јараар. Олор биске ӱч ойын-кӧргӱзӱни кӧргӱстилер: «Месяц в деревне» деген комедияны (премьеразы чаган айда ӧткӧн), балдарга «Кот в сапогах» чӧрчӧкти ле театрдыҥ визитный карточказына бодолду «Детектор лжи» деген ойын-кӧргӱзӱни.

Кӧрӧӧчилер ӱч кӱнниҥ туркунына театрга јилбиркеп јӱрдилер. Кӧрӧӧчилерис келген театрдыҥ ойындарын изӱ, јылу уткыдылар. Хакас театрдыҥ актерлорына, труппазына бистиҥ кӧрӧӧчилерис јараган. Айылчы улусты уткыганы, чӧлӧӧ ӧйдӧ амыратканы бийик кеминде болгонын олор аҥылап темдектедилер. Чындап та, театральный байрам јаҥыс та кӧрӧӧчилерге эмес, је онойдо ок актерлорго до сакыбаган сӱӱнчи, сый болгон деп айдарга јараар. Олордыҥ иштеер ӧйи ныкта да болгон болзо, бис олорды Чамал аймакта, Патмос ортолыкка апарып јӱрдис. Бу јерлердиҥ јаражы текши телекейде јарлу ине. Чамал аймактыҥ культура бӧлӱгиниҥ чыгартулу улузы, аймактагы епархияныҥ јааны Адай Севостьян бойы экскурсияны ӧткӱрди.

Бастырароссиялык театральный марафонныҥ окылу ачылтазы сӱреен сӱрлӱ, јаркынду болгон. Кӧдӱриҥиниҥ режиссеры РФ-тыҥ нерелӱ артизи Айана Шинжинаныҥ јайаан ижин темдектеер керек. Кӧдӱриҥиде, темдектезе, «Маадай-Кара» деген ойын-кӧргӱзӱниҥ ӱзӱги, бијениҥ ле кожоҥныҥ «Алтам» театрыныҥ ойын-концерти тыҥытту болды.

Бистиҥ эл театр тулаан айдыҥ 12-чи кӱнинде гастрольный эстафетаны Тыва Республиканыҥ Виктор Кок-Оолдыҥ адыла адалган эл кӱӱлик-драмалык театрына јетирди.  Алтай Республиканыҥ культуразыныҥ министри Ольга Антарадонова Бастырароссиялык театральный марафонныҥ сӱр-темдегин окылу айалгада табыштырды.

Бистиҥ актерлор тыва кӧрӧӧчилерге тулаан айдыҥ 12-14 кӱндеринде Николай Гогольдыҥ «Ревизор» (режиссеры Э. Иришева), Павел Кучияктыҥ «Чейнеш» (С. Потапов) ле балдарга «Торко-Чачак» (Б. Колаев) деген ойын-кӧргӱзӱлерин кӧргӱсти. Ойын-кӧргӱзӱлердиҥ кажызын ла тыва кӧрӧӧчилер изӱ колчабыжула уткыдылар. Туулу Алтайдыҥ эл театрыныҥ ойын-кӧргӱзӱлериниҥ кажызында ла аншлаг болды. Тыва Республика бистиҥ делегацияны бийик кеминде уткыды. Пресс-конференция да, туштажулар да ӧтти. Бир сӧслӧ, бастыра јанынаҥ јарамыкту, јакшы болгон.

Тӱӱкиде мындый театральный марафон качан да болбогон. Бу мындый кӧдӱриҥини ороон кеминде белетеп ӧткӱрери РФ-тыҥ башкарузыныҥ ла культура аайынча министерствозыныҥ амадузы деп айдарга јараар. Олордыҥ јолду шӱӱлтезин федерал тӧс јер јӧмӧгӧн, бастыра јанынаҥ болушкан. Бу јаан кыймыгу Ыраак Кӱнчыгыштаҥ чаган айда јолын алынган ла јаҥар айдыҥ учкары турултазы болор.

Биске, Алтай Республиканыҥ окылу делегациязына, кочкор айдыҥ учкары Бастырароссиялык театральный марафонныҥ сӱр-темдегин Ыраак Кӱнчыгыштагы федерал округтаҥ Сибирьдеги федерал округка Новосибирскте табыштырары аайынча окылу чӱм-јаҥда туружар јарамыкту айалга келишкен. Окылу кӧдӱриҥи бийик кеминде ӧткӧн. Ондо Россияныҥ башкарузыныҥ адынаҥ вице-премьер Ольга Голодец турушкан. Шак Ольга Васильевна сӱр-темдекти Новосибирский областьтыҥ губернаторына табыштырды.

Бу кӧдӱриҥи бир де кӱнниҥ туркунына ӧткӧн болзо, је программазы сӱреен ныкта ла јилбилӱ, тузалу болды. Бистиҥ республиканыҥ адынаҥ культураныҥ министри Ольга Антарадонова, оныҥ баштапкы ордынчызы Лариса Стрельникова, мен ле баш јурукчы Валерий Тебеков туруштыс.

Бисте бӱгӱнги кӱнде театрда бойыныҥ музейин белетеп ачары јанынаҥ јаан сурак турат. Айдарда, биске Москвадаҥ келген Бахрушинский театрдыҥ музейиниҥ директоры сӱреен солун туштажу ӧткӱрди. Бу ла сурак аайынча туштажулар, кӱрее куучындар ӧткӱрди. Кажы ла театрда бойыныҥ музейи болор учурлу. Нениҥ учун дезе кажы ла музейде тӱӱкилик, кӧмзӧ учурлу сӱреен баалу кӧп байлык бар. Олорды билгир кичеери, чеберлеери база таҥынаҥ каруулу иш ине.

Бистиҥ театр ӧткӧн јылда тӧртӧнинчи театральный сезонын темдектеген. Бисте бойыстыҥ кӧрӧӧчилерис, јаҥжыккан јаҥжыгуларыс бар. Алтай Республиканыҥ башкарузы ӧткӧн јылда јӧп јараткан. Ондо республикада Театрдыҥ јылын ӧткӱрери јанынаҥ чокым иш јарадылган. Шак ол јӧптӧ театрда бойыныҥ музейин ачары јанынаҥ база чокым айдылган. Новосибирскте ӧткӧн кӱрее куучын биске сӱреен тузалу болды.

Новосибирскте ол ло кӱн бис театральный менеджмент деген суракла Москвадаҥ Большой театрдыҥ генеральный директоры В. Уринниҥ ӧткӱрген туштажузында база туруштыс. Мында бис Сибирьдеги округтыҥ талаларыныҥ театрларыныҥ башкараачыларыла туштажып, кӧп тоолу сурактар аайынча шӱӱлтелеристи угуштыс. Эҥирде бастырароссиялык театральный марафонныҥ сӱр-темдегин табыштырар чӱм-јаҥ ӧтти.

Новосибирсктиҥ опера ла балет аайынча театрыныҥ фойезинде актердыҥ Сибирьдиҥ кажы ла талазынаҥ экелген бир кеп-кийиминеҥ сӱреен солун кӧрӱ тургузылган. Бис «Маадай-Кара» деген ойын-кӧргӱзӱдеҥ Кӧгӱтей-Мерген баатырдыҥ кеп-кийимин тургустыс. Ӧҥжӱк, сӱрлӱ, јараш кепке јилбӱ сӱреен јаан болгон деп айдар керек. Баатырдыҥ кебиле коштой бӧрӱниҥ терези, топшуур, баатырдыҥ ӱлдӱзи… Бир сӧслӧ, тыҥ болгон. Кеп-кийимди Ольга Голодец сӱреен соныркап, јилбиркеп кӧргӧн лӧ аҥылап темдектеген. Баатырдыҥ кебиле јуулгандарды Ольга Антарадонова таныштырды. Кийнинде сакыбаган јанынаҥ кӧрӧр болзо, театральный марафонныҥ тӧзӧмӧл комитединде Андрей Борисов («Маадай-Караныҥ» режиссеры) болуптыр…

Театрдыҥ јылында бистиҥ эл театрдыҥ ижи чокым ууламјыла ӧдӧр. Озо ло баштап театрдыҥ музейин ачарыс деп такып айдадым. База Москвада Щепкинниҥ адыла адалган бийик театрал училищени он ӱч бала божодоло, биске иштеп келер. Олор орус укту балдар. Театрда орус труппага керектӱ балдарды белетеп алдыс. Олор ӱредӱзин кичӱ изӱ айда једимдӱ тӱгезер. Јайаан јайалталу балдар, Москвада олор кӧп тоолу јайаан иштерде, кӧрӱлерде туружат.

Быјыл ӧдӧтӧн «Родники Алтая» база ла Театрдыҥ јылына учурлалар. Бисте, театрда, быјыл таланыҥ ончо аймактарыла гастрольло јӱрери јанынаҥ чокым амаду бар. Бу ла тулаан айдыҥ 24-30 кӱндеринде театральный кӱндер ӧдӧр. Темдектезе, тулаан айдыҥ 27-чи кӱнинде, Театрдыҥ калыктар ортодо кӱнинде, бис кӧрӧӧчилерге «Маадай-Караны» кӧргӱзерис. Тулаан айдыҥ 24-чи кӱнинде «Тубаны» (Э. Иришева)  кӧргӱзерге белетенедис. Оогош болчомдорго «Лисонька-Лиса» (режиссеры В. Перчик) деп јараш чӧрчӧкти сыйлаарыс. Чӧрчӧк Шуруныҥ (М. П. Чочкинаныҥ) белетегени аайынча тургузылган.

«Большие гастроли» деген ӱлекерде талалар ортодогы гастрольдор аайынча кичӱ ӱлекер бар. Шак ол ӱлекер аайынча бистиҥ театр Удмуртия јаар гастрольго барар. Удмуртияныҥ государственный эл театры биске сыгын айда келер. Кӱӱк айда бис тӱрк тилдӱ театрлардыҥ Уфада ӧдӧтӧн калыктар ортодогы «Туганлык» деген 6-чы фестивалине «Чейнешти» (С. Потапов) апарарыс.

Бу јылдыҥ учкары биске эки режиссер — Иван Кукуев ле Татьяна Синько ӱредӱзин божодып келер. Кичӱ изӱ айда Москвадаҥ биске јиит режиссерлор, драматургтар келзе, јайаандык лаборатория иштеер. Олор ӱредӱни эмдиги ӧйдиҥ драматургиязы аайынча ӧткӱрер.

Јылдыҥ бажында бисте эки неделеге улалган јаан гастрольдор Кош-Агаш, Улаган, Шабалин аймактарла ӧткӧн. Јаан гастрольдор М. В. Карамаевтиҥ чыкканынаҥ ала 90 јылдыгына учурлалган. Шак бу  аймактарда Михаил Васильевич башка-башка јылдарда јаткан, иштеген. Јербойыныҥ улузы бисти сӱреен јылу уткыды. Нениҥ учун дезе бис ыраак аймактарга јӱрбегенис удай берген деп айдарга јараар. Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ јӧмӧлтӧ-болужыла Театрдыҥ јылын бийик кеминде баштаар јарамыкту арга болды.

Јурттарда кӧрӧӧчилер кӧп болгон. «Тубаны» алтай тилле апардыс. Оогош кӧрӧӧчилерге «Торко-Чачакты» кӧргӱстис. Шабалин аймактыҥ кӧрӧӧчилерине
А. Чеховтыҥ «Юбилей», «Предложение»  (реж. Э. Иришева) деген јаҥы ойын-кӧргӱзӱлерин кӧргӱстис. Балдарга «Красная Шапочка», «Маленький принц» деген ойындарды кӧргӱскенис. Оныҥ кийнинеҥ чалкан укту албатыныҥ «Танай» деген чӧрчӧгин режиссер Николай Паштаков тургузып, кӧрӧӧчилерге сыйлады. Ойын-кӧргӱзӱ Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ ас тоолу калыктардыҥ культуразын јӧмӧгӧниле тургузылды. Јараш чӧрчӧк, сӱр-кеберлердиҥ кептери де јаркынду. Аймактардыҥ администрациялары, культура бӧлӱктери, ӱредӱлик учреждениелер бисти акту кӱӱндеринеҥ јӧмӧгӧн, болушкан.

База ла јылдыҥ бажында Театрдыҥ јылына уткый Кан-Оозы аймакта, Шабалин аймактыҥ Акјол јуртында јерлеш актерлорыла сӱреен јылу, јакшы туштажулар ӧткӧн. Бисти, эл театрды, мындый јайаан туштажуларга кычырып тургандарына аймактардыҥ јаандарына база јаан быйанымды айдадым.

Какай јыл эл театрга учурлу јыл деп айдарга јараар. Јайаан ишле байлык јыл. Кӧрӧӧчилер бисти јӧмӧгӧн дӧ, јӧмӧӧр дӧ деп иженедим. Нениҥ учун дезе театр калыктыҥ ӧзӱминиҥ тӧзӧгӧзи, ӧзӧги, јӱреги деп айдарга јараар.

К. ПИЯНТИНОВА белетеген