Алтайдын Чолмоны

Ајарыҥкай болугар

19.03.2019

Сакылталу јылу јас келгениле колбой кар кайылып, суулар јаанап, кезикте јараттарынаҥ ажынала, улустыҥ тураларына једер, кургак кӱндерде ӧрт башталгадый чочыду јаантайын болот. Кан-Оозы аймак аайынча ӧрт болдыртпазыныҥ государстволык шиҥжӱниҥ јааны Алексей КАЗАНЦЕВ бу сурактар јанынаҥ аймакта айалгалар кандый болгоны керегинде јетирди.

Сууларда јайкан чыгарына аймак јеткилинче белетенип алган. Бу сурак аайынча Алтай Республиканыҥ ла муниципал тӧзӧлмӧниҥ кеминде КЧС-тыҥ јууны ӧткӱрилген. Ар-бӱткенниҥ ле ай-кӱнниҥ айалгаларын шиҥдеп кӧргӧниле, быјыл, ӧткӧн јылда чылап, беш кире јурт сууга алдырткадый.

«Кан-Оозы аймак» муниципал тӧзӧлмӧ тӧрт гидротехнический јазалду. Олор Кайрукун, Коргон, Кан-Оозы јурттарда Чарыш сууны јакалай дамбалар ла Ак-Јалаҥай јуртта Јалаҥай суудагы гидроузел. 2018 јылда олордыҥ экӱзи тыҥыдылган.

Суу јараттарынаҥ ажынып чыкса, ого алдырткадый јолдор, электрооттыҥ линиялары (ЛЭП) темдектелген. Ай-кӱнниҥ чочыдулу айалгалары керегинде јетирӱлер улуска ӧйинде јетирилер. Качалаҥду айалга тӧзӧлӧ берген тужында электроотло, ого керектӱ одырула јеткилденери, албатыны удурумга јаттыргызар јерлерле (840 кижи јадар аргалу 14 јер), олорды эмчилик јанынаҥ керектӱ не-немеле јеткилдеери тӧзӧлгӧн.

Аймактыҥ эки јуртына јетире барган јолдор сууга алдырардаҥ айабас. Бу јурттардагы ФАП-тар керектӱ эм-тусты, магазиндери аш-курсакты, эҥ керектӱ оок-тобыр не-немелерди ажындыра алып, белетенип алган. Аймакта мындый айалгага озолондыра темдектелип калган акча-манат, техникалык јанынаҥ ончо неме јеткилинче.

Ӧткӧн кочкор айда суу качалаҥын јетиргедий айалгаларга аймактыҥ службалары, јурт јеезелер кандый кеминде беленин шиҥдеер амадула РСЧС-тыҥ Кан-Оозы аймактагы бӧлӱги бойыныҥ кӱчиле башкартуныҥ органдарыла командно-штабной ӱредӱлер ӧткӱрген. Бу керек-јарактардыҥ турулталарыла олор «јакшы» деп темдек алган.

Текшилей алза, бастыра керектӱ иштер озолондыра темдектелип калган, олорды јӱрӱмде бӱдӱрери АР-дыҥ башкарузыныҥ ла Россияныҥ МЧС-ыныҥ бистиҥ тергее аайынча Тӧс башкартузыныҥ ајарузында тудулат.

Јаскыда кар кӧнӱ кайылганынаҥ ала кӱски јаашту кӱндерге эмезе кар тӱшкенче јетире Алтай Республика ичинде ӧрт болдыртпас аҥылу режим кийдирилет.

Кан-Оозы аймакта агаш-таш ортозында болгодый ӧрттӧрдиҥ чочыдулу айалгазы тӧзӧлгӧдий 24 јурт бар, ол тоодо— Кан-Оозы.

Бӱгӱнги кӱнде кажы ла јурт јеезениҥ јеринде јаткан албаты-јонныҥ јуундары, школдордо балдарга ар-бӱткенди ӧрт-јеткердеҥ корыыры аайынча уроктор, јартамалду иштер ӧткӱрилет. Ондо улуска ӧртти болдыртпазына нени эдери, агаш аразында јӱрериниҥ ээжилери, ӧрт чыкса, нени эдери, бойын канай тудунары керегинде јетирӱлер ле јартамалдар эдилет.

Крестьян-фермер ээлемдердиҥ јаандарыла, таҥынаҥ аргачыларла, тегин улусла аралдыҥ кырында ас ла дезе 10 метр јерди кургак ӧлӧҥнӧҥ, будак-тазылдардаҥ, јыгын агаштардаҥ, сӱрее-чӧптӧҥ арутаары јанынаҥ, јарым метрдеҥ ас эмес јерди казып эмезе ого ӧрт болдыртпас тобрак-кумак тӧгӱп, агаш аразыныҥ јанында јуртээлемдик учурлу јалаҥдарда ӧрт болдыртпазын некеген иштер ӧткӱрери аайынча јартамалду куучындар ӧткӱрилет. Ӧткӧн кӱсте «Кан-Оозы аймак» муниципал тӧзӧлмӧниҥ бастыра јурттарында бу айдылган иштер ӧткӱрилген.

Адакыда А. Казанцев јерлештерине агаш аразында, јуртээлемдик учурлу ла таҥынаҥ јерлерде от салбазын, кургак ӧлӧҥ-чӧп ӧртӧбӧзин, ајарыҥкай болзын деп, база катап баштанат.

Ӧрт болдыртпазыныҥ аҥылу режимин бусканы учун штраф-кезедӱлер (РФ-тыҥ КоАП-ыныҥ 20.4 тизиминиҥ 2-чи бӧлӱги):

—граждандарга — 2000 салковойдоҥ ала 4000 салковойго јетире;

—јамылу улуска — 15000 салковойдоҥ ала 30000 салковойго јетире;

—юридический лицолорго — 400000 салковойдоҥ ала 500000 салковойго јетире.

Э. КУДАЧИНА белетеген

Е. БУТУШЕВТИҤ фотојуругы