Алтайдын Чолмоны

«Караколдыҥ кӧлдӧри» деп кластерди тӧзӧӧрин шӱӱшкен

16.04.2019

Алтай Республиканыҥ башчызыныҥ молјуларын удурумга бӱдӱрип турган Олег Хорохордин ӧткӧн пятницада, кандык айдыҥ 12-чи кӱнинде, Ростуризмниҥ јааны Зарина Догузовала, РФ-тыҥ экономикалык ӧзӱм аайынча министриниҥ ордынчызы Сергей Галкинле, «Система» АФК-ныҥ директорлорыныҥ совединиҥ председатели Владимир Евтушенковло туштажу ӧткӱрген. Олор «Караколдыҥ кӧлдӧри» деп туристско-рекреационный кластерди тӧзӧӧриле колбулу сурактарды шӱӱшкендер.

Кырлардагы јети кӧлдӧҥ турган бу система Туулу Алтайдыҥ айылчыларыныҥ сӱӱген јерлериниҥ бирӱзи. Ол Майма, Чамал ла Шабалин аймактардыҥ јерлеринде турган кластердиҥ тӧзӧлгӧзи болот ло тергееге келип турган туристтердиҥ 60 проценти анда амырайт. Јыл туркунына тергееге келген туристтердиҥ тоозы эки миллионноҥ ашканын темдектеер керек.
Кластердиҥ јериниҥ ӧзӱмине ары баргадый јакшы јолдор јок болгоны качалаҥын јетирет. Караколдыҥ кӧлдӧрине туристтерди вертолетло эмезе кандый ла коомой јолдорло јӱрер транспортло јетиредилер. Мындый јеткилдештердиҥ баазы бийик болгоны учун кӧп туристтер ары барып болбойт деп, Олег Хорохордин туштажуда айткан.
«Инфраструктураны ӧскӱрер керек. Онызы туристский јеткилдештердиҥ чыҥдыйын бийиктедер, ӧскӧ ороондордыҥ туристтерин јилбиркедер айалгалар тӧзӧӧр. «Урлу-Аспак–Каракол» деп эки полосалу јолды тудары темдектелет. Узуны 47 километрге једетен бу јолды тударга беш миллиард салковойдоҥ кӧп акча керек. Јол федерал ла республикан бюджеттердиҥ акчазына тудулар» — деп, республиканыҥ башчызыныҥ молјуларын удурумга бӱдӱреечи айткан.
«Туризм аайынча федерал агентство тергееле баштапкы 15,6 километр јолдыҥ ӱч бӧлӱгин тударына субсидия-акча берери керегинде јӧптӧжӱге кол салган. Бу ла акчага узуны 29 километр технологический јол тудулар. Мынызы инвесторго туристический комплекстиҥ объекттерин тудар ла Караколдыҥ кӧлдӧрин кӧргӱзер зонаны јарандырар арга берер» — деп, Ростуризмниҥ јааны айткан.
Владимир Евтушенковтыҥ айтканыла, «Система» АФК республиканыҥ туристический аргаларын ӧскӱреринде туружарын бир канча ӧй кайра баштап салган. Бу ла јас ӧйинде јыл туркунына иштеер Altay Resort курортный комплексте 60 номерлӱ конор тура ачылар. Јаҥы тура тоозыла эмдигизинеҥ эки катапка кӧп айылчылар алар, оноҥ до јаан корпоративный керек-јарактар ӧткӱрер, анайда ок туристический группаларла иштеер арга берер.
«Система» АФК ла Алтай Республика – туку качаннаҥ бери најылар ла партнерлор болуп јат. Калганчы бир канча јылдардыҥ туркунына бис Туулу Алтайда культуралык ла социальный баштаҥкайларды бириктирген килемјилик ӱлекер-проекттер — балдарга јӱзӱн-јӱӱр байрамдар, экскурсиялар, театральный кӧргӱзӱлер, мастер-класстар ӧткӱргенис. Анайда ок социальный учреждениелерге, ӱредӱликтиҥ ле су-кадыкты корыырыныҥ учреждениелерине јӧмӧлтӧлӧр, килемјилик болуш эткенис. Бу иш мынаҥ да ары улалар. Бу туристический кластерди ӧмӧ-јӧмӧ ӧскӱретени тергеениҥ социально-экономикалык ӧзӱмине билдирлӱ камаанын јетирерине бӱдедим» — деп, Владимир Евтушенков айткан.
Туштажуныҥ туружаачылары анайда ок Горно-Алтайсктыҥ аэропортыныҥ ӧзӱмин база шӱӱшкен. Бу аэропорттыҥ ээлериниҥ бирӱзи «Система» АФК болуп јат. Эрмек-куучын московский ууламјыда билеттердиҥ баазын јабызадарга экинчи авиаперевозчикти јилбиркедери керегинде ӧткӧн.

РФ-тыҥ энергетиказыныҥ министриле туштажу

АР-дыҥ башчызыныҥ молјуларын удурумга бӱдӱрип турган Олег Хорохордин Москвада ижин улалтат. Јуукта ол РФ-тыҥ энергетиказыныҥ министри Александр Новакла ишмекчи туштажу ӧткӱрген.
Туштажуныҥ туружаачылары Алтай Республикада энергетиканыҥ ӧзӱмин ле тарифтердиҥ сурактарын шӱӱшкен. Республикадагы тарифтердиҥ кеми Сибирь ичинде эҥ бийиктериниҥ бирӱзи болот.
«Узак јылдардыҥ туркунына Алтай Республикада бойыныҥ генерациязы јок болгон. Је 2014 јылда мында орныктырылып турган энергетиканыҥ кластерин тӧзӧп баштагандар. Бӱгӱнги кӱнде кӱнниҥ чогыныҥ ийдезиле иштеп турган станциялар (СЭС) бар. Олордыҥ текши ийдези 55 МВт. Эмди тудулып калган станцияларда энергияны јуур јазалдар тургузылат. Анайып, бу станциялар јаҥыс ла айас кӱндерде эмес, је анайда ок бӱрӱҥкӱй де кӱндерде, керек дезе тӱнде де иштеер аргалу болор» — деп, Олег Хорохордин темдектеген.
Александр Новак јербойында энергетика јанынаҥ айалга кӱч болгоныла јӧпсинген ле сурактыҥ аайына чыгар, тарифтерди јабызадар аргалар табар болгон.
«Бу сурак аайынча јазап иштеер керек. Кӧп чоттомолдор эдер, сетевой компаниялардыҥ кирелтелери канча киреге јабызаарын, ол јылыйтуларды бу компанияларга канайда јандырар эп-аргаларды кӧрӧр керек. Тарифтерди јабызадар эп-аргаларды бис быјыл ла шӱӱжип кӧрӧрине белен» — деп, ол айткан.
Александр Новак анайда ок республиканыҥ аймактарында электросетевой ээлемди јаҥыртары аайынча иштер мынаҥ да ары улаларын айткан. Анайып, ыраак ла једерге кӱч јурттарда электројеткилдештиҥ чыҥдыйы бийиктеер.

Тергеедеги СЭС-тердиҥ сурагы

Олег Хорохордин «Ренова» компанияныҥ директорлорыныҥ совединиҥ председатели, «Сколково» фондтыҥ президенти Виктор Вексельбергле ишмекчи туштажу ӧткӱрди.
Бу экӱ Россияныҥ тергеелеринеҥ орныктырылып турган энергетиканыҥ бӧлӱги тӧзӧлгӧни јанынаҥ баштапкы тергее болуп турган Алтай Республикада кӱнниҥ чогынаҥ иштеер станциялардыҥ ла ийде-аргалары орныктырылып турар бӧлӱктердиҥ ӧзӱмин шӱӱшкен. Ӱлекер-проекттиҥ инвесторы «Хевел» ГК. Оныҥ акционерлери «Ренова» (46 процент) ла «Реам менеджмент» (54 процент) компаниялар болуп јат.
Тургуза ӧйдӧ Алтай Республикада кӱнниҥ чогыныҥ ийдезиле иштеер сегис электростанция тудулган. Текши ийдези 55 МВт-га једип турган бу электростанцияларды тударына салынган инвестициялардыҥ кеми 6,5 миллиард салковой.
Эмди Оҥдой, Чамал ла Кӧксуу-Оозы аймактарда ӱзеери текши ийдези 65 МВт станциялар тудулар. Олор 2019 јылда бирлик колбуга электроэнергияны берип баштаары темдектелет.
Анайып, Оҥдой аймактыҥ Ийин јуртында станцияныҥ ийдези 10-ноҥ 25 МВт-га јетиргизилер. Чамал аймакта 10 МВт ийделӱ станция тудулар. Кӧксуу-Оозы аймакта дезе Уралдыҥ бери јанында кӱнниҥ чогыныҥ ийдезиле иштеер эҥ јаан электростанция тудулар. Оныҥ ийдези 40 МВт болор.
Виктор Вексельберг 2019 јылдыҥ учына јетире бу станцияларды тударына керектӱ 7,8 миллиард салковой инвестиция-акча салыларын чокымдаган. Олег Хорохордин текши јериниҥ тӧртинчи ӱлӱзи заповедниктер ле ар-бӱткендик парктар болуп турган Алтай Республикага јажыл энергетиканыҥ ӧзӱми керектӱ ле учурлу болгонын темдектеген.
«Узак ӧйдиҥ туркунына Алтай Республикада бойыныҥ генерациязы јок болгон. Бастыра электроэнергия бери кейдеги линияларла јанындагы Алтайский крайдаҥ келетен. Мынызы озо ло баштап электројеткилдештиҥ чыҥдыйына салтарын јетиретен. Агаш аҥтарылып, эмиктерди ӱскен соҥында, бӱткӱл тергее электроэнергия јок артар аргалу болгон. Оноҥ до ӧскӧ јеткерлер, чочыдулар болгон. Мынаҥ улам электросетьтерге јаҥы јаан тузаланаачыларды колбоп болбойтон. Оныҥ учун бу ишти ӧткӱрер керек» — деп, Хорохордин айткан.
Туштажуныҥ туружаачылары кӱнниҥ чогыныҥ ийдезиле иштеер текши ийдези 50 МВт-ка једер база да эки электростанция тударын шӱӱшкен. Станциялардыҥ бирӱзи Шабалин аймакта, экинчизи Кӧксуу-Оозы аймакта болор. Ол тушта республиканыҥ «солнечный» деген энергетиказына эдилген инвестициялардыҥ текши кеми 20 миллиард салковойго једе берер эди.
Орныктырылып турган энергетиканыҥ ӧзӱминиҥ шылтузында Алтай Республика 2020 јылга јетире «јажыл» технологияларлу болуп, толо электројеткилдешке кӧчӧ берер аргалу.
Инвестор кӱнниҥ чогыныҥ ийдезиле иштеер электростанциялар тударыла колбой, Кош-Агашта једимдӱ иштеп турган электростанцияда база бир ӱлекер-проектти бӱдӱрерин темдектейт. Анда электроэнергияныҥ промышленный накопители тургузылар. Бу пилотный ӱлекер-проект аайынча иштер Россияныҥ ЕЭС-иниҥ системный операторыла јуук колбуда ӧткӱрилет. Ол ӱлекер једимдӱ ӧткӱрилген соҥында, Алтай Республика ороон ичинде электроийдени јууп турган јазалдарлу сетевой элекстростанцияларлу баштапкы тергее болор.
Туштажу ӧйинде Олег Хорохордин ле Виктор Вексельберг республиканыҥ туристический бӧлӱгине инвестициялар јилбиркедери керегинде эрмек-куучын база ӧткӱрген.
«Туристический инфраструктураны ӧскӱрери, туристтер јадар јаҥы объекттер тудары – јеткилдештиҥ кемин, текшилей алза, Туулу Алтайдыҥ имиджин бийиктедери болуп јат. Је оноҥ учурлузы улуска иштеер јерлер тӧзӧӧри, олорды ишјалла, кирелтеле јеткилдеери, мыныҥ шылтузында јадын-јӱрӱминиҥ чыҥдыйын бийиктедери болот. «Ренова» компанияныҥ бисле кожо иштеерге ле тергеебиске јаан акчалар саларга јилбӱзи бар» — деп, Олег Хорохордин айткан.

АР-дыҥ башкарузыныҥ пресс-службазы