«Арктика – јӧптӧжӱниҥ јери»

26.04.2019

2019 јылдыҥ кандык айыныҥ 9-11 кӱндеринде Санкт-Петербургта калыктар ортодогы «Арктика – јӧптӧжӱниҥ јери» деген 5-чи арктический форум ӧткӧн. Форумда Россияныҥ ла ӧскӧ дӧ ороондордыҥ калыктар ортодогы, политиканыҥ, билимниҥ ле аргачылыктыҥ, јондыктыҥ ла СМИ-ниҥ чыгартулу 3600 улузы турушкан. 2017 јылда ӧткӧн форумныҥ туружаачыларыныҥ тоозы быјылгызынаҥ 1,5 катапка ас болгон. Онойдо ок туружаачы-ороондордыҥ тоозы кӧптӧгӧн: 2017 јылда 31 ороон болгон болзо, 2019 јылда 52 ороон турушкан. Эҥ кӧп делегация Китайдаҥ, Норвегиядаҥ, Финляндиядаҥ, Швециядаҥ, США-даҥ, Даниядаҥ, Исландиядаҥ, Канададаҥ ла Япониядаҥ болгон.

Алтай Республиканыҥ Ас тоолу тургун калыктарыныҥ «Кӱзӱҥи мӧш» деп тергеелик јондык ассоциациязыныҥ президенти, Россияныҥ ас тоолу калыктарыныҥ јуртаган јаҥжыккан јерлеринде аргачылыкты ӧскӱрери аайынча вице-президент Любовь Пешперова бу јаан форумда турушкан. Ол бистиҥ редакцияга келип, форум керегинде куучындады:
—Форумда Россиядаҥ федерал јети министерствоныҥ, федерал 10 агентствоныҥ ла службаныҥ чыгартулу улузы, онойдо ок РФ-тыҥ 15 тергеезиниҥ јаандары турушкан. Онойдо ок Финляндияныҥ, Исландияныҥ, Норвегияныҥ, Швецияныҥ, Данияныҥ президенттери ле министрлери, калыктар ортодогы профильный организациялардыҥ чыгартулу улузы турушкан.
Форумда «Арктика. Аргалардыҥ теҥизи» деп пленарный јуун ӧткӧни учурлу. Ондо Россия Федерацияныҥ президенти Владимир Путин турушкан. Ол 2035 јылга јетире российский Арктиканы ӧскӱрериниҥ јаҥы стратегиязын быјыл ла белетеп јарадарын айткан. Программа бастыра нацӱлекерлерди, инвестициялык пландарды ла государственный программаларды, Арктиканыҥ тергеелерин ле калаларын ӧскӱрер программаларды бириктирер учурлу. Тӧс јонјӱрӱмдик-экономикалык кӧргӱзӱлерле, улустыҥ јадын-јӱрӱминиҥ чыҥдыйыла арктикалык тергеелер Россияныҥ орто кемине једерин кичеер керек».
Форумныҥ ӱч кӱнинде сессиялар, шӱӱжӱлер, питч-сессиялар, лекциялар бӱдӱмдӱ 49 керек ӧткӧн. Олордо Россияныҥ компанияларыныҥ 129 јааны ла ӧскӧ ороондордыҥ компанияларыныҥ 12 јааны турушкан.
Мен «Јашӧскӱримниҥ кӱни» деп тематикалу керектерде туруштым. Олорды Јашӧскӱримниҥ керектери аайынча федерал агентство (Росмолодежь) ло «Јашӧскӱримниҥ аргачылыгын јӧмӧӧриниҥ российский тӧс јери» ФГБУ Росконгресстиҥ фондыныҥ јӧмӧлтӧзиле тӧзӧп ӧткӱргендер. «Арктика јашӧскӱримди бириктирет: бойыныҥ јерин табарыныҥ ла ӧрӧ ӧзӧриниҥ аргалары» деп пленарный сессияда куучын айткан туружаачылардыҥ шӱӱлтезиле, Арктикада јуук ӧйдӧ элбек ӱлекерлерди јашӧскӱрим јогынаҥ јӱрӱмде бӱдӱрер арга јок. Росмолодежьтыҥ башкараачызыныҥ ордынчызы Андрей Платонов мынайда темдектеген: «Калыктар ортодогы арктический форум јашӧскӱримге бойыныҥ ӱлекерлериле таныштырар ла олорды бӱдӱреринде јӧмӧлтӧ алар јакшы аргалар берет».
Ондо шӱӱжилген сурактардыҥ тоозында јашӧскӱримниҥ Россия јанындагы Арктикада, онойдо ок Јака Тӱндӱкте, Ыраак Кӱнчыгышта ла Сибирьде иштеер ле јадар айалгалары керегинде сурактар база болгон. Бу тергеелерде јаан производственный предприятиелердиҥ јоголгоны, тӱндӱк коэффициентти тӱҥдештиргени, башка тергеелердиҥ ӧзӱминиҥ башказы, инфраструктураныҥ коомой ӧзӱми – ончозы эл-јонныҥ, анчада ла јашӧскӱримниҥ олордо токтобой турганыныҥ шылтактары. Тергеелер бойыныҥ кеминде јашӧскӱримди јадып иштедерине јилбиркедерге нени эдер керек деген сурак тургузылган. Јаан ла учурлу керектердиҥ тоозында мындыйлары адалган:
Јаан ӱлекерлер тургузып бӱдӱрер керек;
НДФЛ-ды јӱк јамылу иштеги ишчилерге салар;
Тӱндӱк стажты орныктырар;
Каланныҥ кемин астадар;
Бӱгӱнги кӱнниҥ инфраструктуразын тӧзӧӧр;
Ишке кычырарын јарандырар;
Электроийдеге тарифти астадар. Оныҥ бийик баазынаҥ улам, иштеп алган продукцияныҥ баазы бийиктейт.
Форумныҥ спорт, культура јанынаҥ программазы, кӧрӱлери сӱреен байлык болгон.

Н. БЕЛЬЧЕКОВА белетеген.

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина