Алтайдын Чолмоны

Јиит шиҥжӱчилер солун ачылталардыҥ јолында

30.04.2019

Кандык айдыҥ 8-12 кӱндеринде Москва калада шиҥжӱ иштердиҥ В. И. Вернадскийдиҥ адыла адалган 26-чы Кычырыштарыныҥ очный бӧлӱги ле 5-7 класстардыҥ ӱренчиктериниҥ шиҥжӱ иштери аайынча «В. И. Вернадскийдиҥ ачылталарыныҥ јолыла» деп текшироссиялык конференция ӧткӧн. Алтай Республикадаҥ 16 ӱренчик ле 3 ӱредӱчи бу керек-јарактарда эрчимдӱ турушкан.

Шиҥжӱ иштердиҥ В. И. Вернадскийдиҥ адыла адалган Кычырыштарына Алтай Республикадаҥ туружаачылар кычырту алган. Делегацияныҥ турчыларыныҥ тоозында билим башкараачылар, шиҥжӱ иштердиҥ авторлоры, бу ок конкурстыҥ республика кеминде ӧткӧн бӧлӱгиниҥ јеҥӱчилдери болгон. Республиканыҥ делегациязын филология билимдердиҥ кандидады, республикан гимназияныҥ ӱредӱчизи, ӱредӱчилердиҥ «Исследователь» деп јайаандык јондык кыймыгузыныҥ республикан бӧлӱгиниҥ председатели Ульяна Текенова баштап апарган.
Кычырыштарга республиканыҥ башка-башка школдорынаҥ 10 шиҥжӱ иштиҥ авторлоры барган – Айлан Демчинов (11 кл., СОШ № 12, башкараачызы Березикова Т. С.), Диана Пустогачева (8 кл., Курмач-Байгол, Сумачакова М. В.), Дарья Казанина (9 кл., РЦДО, Малкова А. Н.), Екатерина Паутова ла Валерия Чукина (10 кл., ресгимназия, Сулукова Н. Г.), Сергей Леднев (10 кл., 9-чы таҥмалу «Гармония» гимназия, Авдюшкина Е. И., Панченко Л. И.), Даниил Уванчиков (10 кл., Курай, Болтокова Т. В.), РКЛ-дыҥ беш ӱренчиги – Байару Якова (10 кл., Баграшева Ю. К.), Виктория Борисова ла Динара Кудачина (11 кл., Гонохова Л. В.), Амина Баяндинова (10 кл., Янковская К. Г.), Алина Тудашева (8 кл., Нестерович Ж. В.).
Ӧткӧн конкурс 2018-2019 јылдарда Россия Федерацияныҥ ӱредӱлик министерствозыныҥ аҥылу тизими аайынча ӧткӱрилетен керек-јарактардыҥ тоозына кирип јат. Кычырыштарды ӧткӱрерин Россияныҥ билим академиязы (РАН), јииттердиҥ билим-технический јилбӱзин јӧмӧӧр МИЛСЕТ деп албатылар ортодогы кыймыгу, Москвадагы М. В. Ломоносовтыҥ адыла адалган государственный университет (факультет глобальных процессов) јӧмӧгӧн. Бу јаан керек-јаракты бир канча организациялар баштап ӧткӱрген — ӱредӱчилердиҥ «Исследователь» деп јайаандык јондык кыймыгузы (МОД), В. И. Вернадскийдиҥ адыла адалган башкаруныҥ эмес экологический фонд, геохимияныҥ ла аналитический химияныҥ В. И. Вернадскийдиҥ адыла адалган институды, РАО-ныҥ бала ӧйин, билени ле таскадарын шиҥжӱлеер институды, В. И. Вернадскийдиҥ билим энчизин кӧрӧр РАН-ныҥ Тӧргизиниҥ комиссиязы, Москва каланыҥ В. И. Вернадскийдиҥ адыла адалган 1553 таҥмалу школы.
Кычырыштарда Алтай Республикадаҥ барган јиит шиҥжӱчилер иштерин Кычырыштардыҥ эксперттериниҥ алдына корулап, бийик једимдерлӱ јанган. Эҥ кӧп кайралды Алина Тудашева алып јанган. Ол «Албатыныҥ культуразы» деп ууламјыда туружып, лауреаттыҥ дипломыла, кӧрӧӧчилердиҥ сыйыла кайралдаткан ла јайаандык конкурстыҥ јеҥӱчили болуп чыккан. Лауреаттыҥ дипломыла РКЛ-дыҥ ӱренчиктери Виктория Борисова ла Динара Кудачина «Физика ла астрономия» ууламјыда кайралдаткан. Ӧскӧ ороондордоҥ ло талалардаҥ келген балдар бойлорыныҥ культуразын кӧргӱскени Кычырыштардыҥ туружаачыларына ӧткӱрилген бӧлӱктердиҥ база бир јилбилӱ бӧлӱги болгон. Ондо Валерия Чукина алтай кожоҥ кожоҥдоп, лауреаттыҥ дипломын алган. Даниил Уванчиковтыҥ јилбилӱ ижи В. И. Вернадскийдиҥ адыла адалган конкурстыҥ јуунтызына эҥ артык иштердиҥ бирӱзи деп кийдирилген.
Билим башкараачылардаҥ Кычырыштарга республикан гимназияныҥ ӱредӱчизи Людмила Тодошева ла Курайдыҥ орто ӱредӱлӱ школыныҥ ӱредӱчизи Тана Болтокова барып јӱрген. Тӧшкӧ тагынар «Эксперт» деп аҥылу темдекле билим башкараачы, республикан гимназияныҥ орус тилдиҥ ле литератураныҥ ӱредӱчизи Людмила Тодошева кайралдаткан. Ол кӧп јылдардыҥ туркунына балдардыҥ шиҥжӱ иштериниҥ чыҥдыйын кӧрӱп, баалап јат. Мындый темдекле кайралдатканы эксперт иштер ӧткӱрерине јол берет. Кычырыштарла колбой ӧткӱрилген билим-практический семинарда Тана Болтокова туружып, «Јурт јердиҥ школында билим-шиҥжӱ иштерди ӧткӱрери» деп тема аайынча ченемелиле ӱлешкен.
Федерацияныҥ Совединде билим, ӱредӱлик ле культура аайынча комитеттиҥ председателиниҥ ордынчызы Лилия Гумеровала ӧткӧн туштажуга 12 эҥ артык талалык бӧлӱктердиҥ председательдери ле Кычырыштардыҥ бир-эки лауреады кычырту алган. Алтай Республиканыҥ адынаҥ бу туштажуга Ульяна Текенова ла РКЛ-дыҥ ӱренчиги Алина Тудашева барып јӱрди. Сенатор куучынында Кычырыштардыҥ јаан учурын темдектеген. Оныҥ айтканыла, Кычырыштар Россияда 3 эҥ јаан билим-практикалык конференциялардыҥ тоозына кирет. Сенатордыҥ угусканыла, бу Кычырыштарды таладагы ӱредӱлик аайынча министерстволордыҥ ӧткӱрип турган конкурстарыныҥ тоозына кийдирер керек, ол тушта акча-манат јанынаҥ јӧмӧлтӧ алар арга болор. Онойдо ок ол Кычырыштардыҥ турулталарын бийик ӱредӱге кирер тушта ајаруга алар керек деп айткан.
5-7 класстардыҥ ӱренчиктериниҥ шиҥжӱ иштери аайынча «В. И. Вернадскийдиҥ ачылталарыныҥ јолыла» деп текшироссиялык конференция бу ок Кычырыштарла кожо ӱчинчи катап ӧткӱрилген. Ондо республикан гимназияныҥ ӱренчиктериниҥ ӱч доклады угузылган – Алан Согоноков (7 кл., башкараачызы Тодошева Л. В.), Анжелика Семенкина ла Айкела Модорова (6 кл., Кыныева Э. М.), Таяна Татина (7 кл, Кленова Ы. А.).
Мындый оморкодулу јеҥӱлерге јеткен балдардыҥ јол-јорыгын ла јадар јерин тӧлӧйтӧн акча-манат кӧп сабазында ада-энелердеҥ чыгып турганы јайалталу балдардыҥ ӧзӱм-јолына буудак болуп јат. Келер ӧйдӧ бу сурак, айса болзо, јӧмӧлтӧ алып, балдардыҥ шиҥжӱ иштерине тутак болбос.
Текшироссиялык Кычырыштарда ла конференцияда турушканы бу балдарга шиҥжӱ ишти ӧткӱреринде, оны корулаарында јаан ченемел болуп јат. Јиит шиҥжӱчилер јилбӱлери аайынча иштерин улалтып, оноҥ до тереҥ шиҥжӱлер ле солун ачылталар эдерине белен.
Адакыда: Алтай Республиканыҥ делегациязы РФ-тыҥ Федерал Јууныныҥ Федерация Совединиҥ турчызы Татьяна Гигельге Совет Федерацияла экскурсия ӧткӱрерине јӧмӧп, болушканы учун јаан быйанын јетирип јат.

С. АБЫСОВА