Алтайдын Чолмоны

Тергеедеги туризмниҥ ӧзӱми керегинде

17.05.2019

Јайдыҥ  туристтерге јарамыкту ӧйи удабас ла башталар. Туризмниҥ јаҥы сезонына белетениш аайынча ла оныҥ текши сурактарына учурлалган јаан јуун Чамал аймактагы «Турсиб» турбазада ӧтти.

Алтай Республиканыҥ башчызыныҥ молјуларын удурумга бӱдӱреечи Олег Хорохордин башкарган бу јуунда тергеелик туризмде иштеп тургандар, туризмге  јарамыкту айалгалар тӧзӧӧрине камаанын јетирер јаҥныҥ чыгартулу улузы турушкан.

Тергеебиске айылдап келген улус бийик кеминде, су-кадыгына каршу јогынаҥ амыраары јербойындагы айалгалардаҥ база јаан камаанду. Онойып, удурумга башчы муниципалитеттердеги ӧрт болдыртпазы аайынча  каруулу улуска база катап баштану этти. Кандык айдыҥ 15-чи кӱнинеҥ ала тергееде ӧрт болдыртпазы аайынча аҥылу режим јарлалган. «Бӱгӱнги кӱнде ӧрт чыккан 13 учурал темдектелген. Јеткерлӱ айалгаларды кирелендирерине чырмайып иштеер керек. Бу аҥылу режим ӧйинде агаш аразында улус јӱрери аайлу-башту болоры, от салбазы, былтыргы ӧлӧҥди ӧртӧбӧзи керегинде јаҥыс ла тергееде јаткандар эмес, је онойдо ок кажы ла турист билер учурлу» —  деп, О. Хорохордин аҥылу темдектеди.

Онойдо ок Туулу Алтайга келип тургандардыҥ тоозы јылдыҥ ла кӧптӧп турганы керегинде айдылды. Ӧткӧн јылда республикада 2,1 миллионноҥ кӧп туристтер амыраган. Айылчылар амыраарына чыҥдыйы бийик айалгалар тӧзӧӧрине ле олордыҥ су-кадыгына каршу болдыртпазына оноҥ до эрчимдӱ иштеер керек деп айткан.

«Биске јаҥы ӱлекерлерле иштеп, улус амырап јӱретен аҥылу јол-јорыктар тӧзӧп, туризмниҥ ончо бӧлӱктерин тыҥыдар керек. Амаду —Туулу Алтайдыҥ айылчыларын јербойындагы экологиялык јанынаҥ ару аш-курсакла, эдимдерле јеткилдеери. Андый айалга онойдо ок јербойында јурт ээлемниҥ аш-курсагын белетеп, кӧлӱктерле иштеп тургандардыҥ арга-чагына камаанын јетирер арга болор — деп, О. Хорохордин айтты. —Алтай Республикада турбазалар, кичинек отельдер, олордыҥ ортозында баазыныҥ кеми орто ло беш јылдыс кемдӱлери бар. Туризм бӧлӱктиҥ јеткилдежиниҥ кемин албатылар ортодогы кемине чыгарарга иштеерис».

«Тергееде «Экология» деген нацӱлекерди бӱдӱргени — туризмниҥ ӧзӱминиҥ тӧзӧлгӧзи» деген сурак аайынча јетирӱни ар-бӱткенниҥ байлыктары, экология ла туризм аайынча министр Евгений Ларин этти.

Текши «Экология» деген ӱлекер аайынча Алтай Республика алты федерал ӱлекерде туружып јаткан. Бу иштердиҥ уч-турултазыла ар-бӱткенге јеткедий каршуныҥ кеми кирелендирилер ле оны јарамыкту тузаланары кӧптӧӧр.

Кажы ла ӱлекер аайынча ӧткӱрилетен иштерге федерал бюджеттеҥ 1,3 млрд салковой акча чыгарылары темдектелген.

«Экология» ӱлекерди Алтай Республика ичинде  бӱдӱрип тура, тергее чыҥдыйы бийик, ару продукция чыгарарында озочыл јерге чыгар, туристтерди јеткер јок јорыктарла јеткилдеер, туризмниҥ промышленный, јуртээлемдик, деловой бӱдӱмдеринде јонјӱрӱм-экономикалык јаҥы ӧзӱм алынар аргалу болор.

Экологиялык суракла колбой, О. Хорохордин министрге албатылык шиҥжӱ тӧзӧӧри, суулардыҥ јарадында улус амыраар јерлерди ылгаштырары ла агаш аразыныҥ јерлерин тузаланарга алган документтер аайынча сурактар јанынаҥ ајару этти.

Россияныҥ МЧС-ыныҥ Алтай Республика аайынча тӧс башкартузыныҥ јааны Андрей Бурлаков туризмле колбулу јерлерде ӧрт лӧ сууныҥ объекттеринде јеткер болдыртпазын јеткилдеери аайынча јетирӱ этти. Ӧрт болдыртпазын јеткилдеер бӧлӱктерле колбу, турбазалардыҥ јерлеринде сӱрее-чӧпти, кургак ӧлӧҥди, арткан-калганды ӧйлӱ-ӧйинде јоголторы, ар-бӱткенде от саларын болдыртпазы, коночылыктарды, кемпингтерди эвакуацияныҥ пландарыла јеткилдеери — бу сурактар јанынаҥ элбек јетирӱ эдилген.

А. Бурлаковтыҥ айтканыла, 2018 јылда туристтер амыраар јерлерде алты ӧрт чыккан учурал темдектелген болгон, быјыл — эки.

Туризмниҥ ӧзӱмине салтарын јетирип турган айалгалар керегинде Алтай Республиканыҥ турист тӧзӧлмӧлӧриниҥ ассоциациязыныҥ јааны Татьяна Зяблицкая куучындады.

Оныҥ айтканыла, эҥ курч сурактардыҥ бирӱзи јолдорло колбулу. Авиајорыкташтыҥ баазы бийик,
јолдордыҥ чыҥдыйы сӱрекей коомой (темдектезе, Туйакту—Кӧксуу-Оозы—Тӱҥӱр деген јол). Ого ӱзеери јербойында кичӱ аргачылыкта иштегендерге кредит алары јанынаҥ некелтелерди бӱдӱрери кӱч болгоны угузылды.  Кышкы туризмди ӧскӱрери, керектӱ айалгалар тӧзӧӧри јанынаҥ база шӱӱлтелер айткан. Ол онойдо ок туристтерле иштеер улуска аккредитация ӧткӱрери, тергеени Россия кеминде ле албатылар ортодо кӧдӱрип, элбеде јарлаары керегинде айтты.

Турист сезон ӧйинде санитар-эпидемиологиялык айалгалар ла тузаланаачылардыҥ тап-эриктерин корулаары аайынча јетирӱни Роспотребшиҥжӱниҥ Алтай Республика аайынча башкартузыныҥ јааныныҥ ордынчызы Людмила Борисова этти. Оныҥ айтканыла, Роспотребшиҥжӱ тутак-једикпестерди јоголтор амадулу иштерди сезон башталгалакта ӧткӱрип, амыралта ӧйдӧ шиҥжӱ иштерди астадарга кичеенет.

Турбазалардыҥ башкараачыларына сӱрее-чӧпти ӧйинде чыгарарына, ичер суу алар јерлерди санитар ээжилерге келиштире јазаарына ајару эдилди. Онойдо ок Л. Борисова турбазаларда ла јуук јанында јерлерде шалја болбозын јеткилдеер иштерге аҥылу ајару эткен.

Ӧрӧ адалган улустаҥ башка јуулгандарга Кӧксуу-Оозы аймактыҥ јааны Олег Кулигин, «Телецкий водно-моторный клуб» деген јондык тӧзӧлмӧниҥ јааны Сергей Ложкин, кӱндӱлеериниҥ профессионалдарыныҥ баштапкы клубыныҥ президенти Татьяна Киберева, туризм, транспорт ло инфраструктура аайынча эксперт Алексей Волков бойыныҥ шӱӱлтелериле баштанды.

Туризмде иштеп тургандар бойыныҥ курч сурактарын јуунда кӧдӱрип, санаа-шӱӱлтелерин айттылар. Ол тоодо электроот ӧткӱрери, јерди рекреацияга кӧчӱрери, јербойындагы улусты јӧмӧӧри ле оноҥ до кӧп ӧскӧ сурактар кӧдӱрилди.

Удурумга башчыныҥ айтканыла, Алтай Республикада туризмниҥ ӧзӱминиҥ бешјылдык стратегиязын белтеери аайынча иштер башталган. «РАНХиГС-тыҥ болужыла экономикалык ӧзӱм аайынча министерство, Ростуризм ле туроператорлор стратегияныҥ окылу документин быјыл ӧмӧ-јӧмӧ белетеп салар. Оны јӱрӱмде бӱдӱрери 2024 јылга јетире улалар» — деп, ол јетирди.

Олег Хорохордин государстволык јаҥныҥ, шиҥжӱ ӧткӱрер ведомстволордыҥ чыгартулу улузы, туризмде иштеп тургандар санаа-шӱӱлтелерин айдып, туризмниҥ ӧзӱми аайынча стратегияны белетееринде ӧмӧ-јӧмӧ турушсын деп кычырды.

Э. КУДАЧИНА