Тӱрк калыктардыҥ јииттери — ӧзӱмдӱ јолдо

21.05.2019

Горно-Алтайсктагы государственный университеттиҥ алтаистика ла тюркология аайынча факультеди кӱӱк айдыҥ 12-16 кӱндеринде ӱренеечилердиҥ тӱрк калыктардыҥ тилдериниҥ ле литературазыныҥ бастырароссиялык олимпиадазын ӧткӱрди.

Быјыл 13-чи катап ӧткӱрилген олимпиадага 5 университеттиҥ командалары: М. К. Аммосовтыҥ адыла адалган Тӱндӱк-Кӱнчыгыш федерал университеттеҥ, Башкортостанныҥ М. Акмулланыҥ адыла адалган государственный педагогический университединеҥ, Хакас Республиканыҥ Н. Ф. Катановтыҥ адыла адалган госуниверситединеҥ, Туваныҥ государственный университединеҥ, Башкортостанныҥ госуниверситединеҥ келген.

Јаҥжыкканы аайынча јылдыҥ ла ӧткӱрилип турган олимпиаданыҥ учуры јаан. Туружаачыларыныҥ тоозы да арбыдап кӧптӧйт. Балдардыҥ билгири јакшы. Онойып, олимпиаданыҥ турулталары аайынча 1-кы јерге Туулу Алтайдыҥ эл университединиҥ ӱренеечизи Кӱн-Тана Кантырова чыкты. 2-чи јер Башкортостанныҥ госуниверситединеҥ Гулия Шафиковага ла 3-чи јер Хакасияныҥ госуниверситединеҥ Анна Аешинага келишти.

Командалар аайынча јерлер мынайда келишкен:

1-кы јерге Башкортостаннаҥ М. Акмулланыҥ адыла адалган государственный педагогический университеттиҥ командазы, 2-чи јерге М. К. Аммосовтыҥ адыла адалган Тӱндӱк-Кӱнчыгыш федерал университеттиҥ ле Туваныҥ государственный университединиҥ командалары чыкты.

Туулу Алтайдыҥ эл университеди бастырароссиялык олимпиаданыҥ туружаачыларын, јеҥӱчилдерин онойдо ок «Тӱрк калыктардыҥ тили», «Тӱрк калыктардыҥ литературазы», «Тӱрк калыктардыҥ фольклоры» деген ууламјылар аайынча дипломдорло кайралдады. Тил, литература, фольклор аайынча билим иштерле ӧткӧн кӧрӱ-маргаандардыҥ јеҥӱчилдери база кайралдар алган. Командаларды јилбилӱ јол-јорыкка баштап јӱрген башкараачыларына быйанду сӧстӧр айдылып, грамоталар табыштырылды.

***

Олимпиаданыҥ кийнинеҥ тӱрк калыктардыҥ «Бирлигис бистиҥ солоҥылу Алтайда» деп адалган фестиваль кӱӱк айдыҥ 14-чи кӱнинде байрамдык айалгада ӧтти. Бу фестивальды быјыл алтаистиканыҥ ла тюркологияныҥ факультеди бежинчи катап ӧткӱрди. Јакшынак јаҥжыгу јол алынып, кӧнӱ улалат. Кабай болгон Алтайы јииттерди, јашӧскӱримди бойына тартат, кычырат. Олордыҥ кажызы ла тазыл-тамыры мынаҥ, Алтайдаҥ, тарап-таркап баргандарын јакшы билер. Биледе јаандары бала-барказына кабай болгон Алтайарды качан да ундыбагар, баалап, тооп јӱрӱгер деген ӱйедеҥ ӱйеге јакылтазы, байла, бу балдардыҥ кӧксинде болор. Алтайга келип барганы јииттердиҥ ичкери јолына јарамыкту болор ине.

Бастырароссиялык олимпиадада эрчимдӱ туружып, башка-башка ууламјылар аайынча тереҥ билгирин кӧргӱскен јииттер «Бирлигис бистиҥ солоҥылу Алтайда» деген фестивальды, байла, энчикпей, ӧкпӧӧрип сакыган болор. Олордыҥ кажызында ла бойыныҥ аҥылузы бар. Ороонныҥ башка-башка талаларынаҥ келген јииттерле кожо бир сценада республиканыҥ јондык организациялары, онойдо ок Алтай Республикада амыр-энчӱ, эптӱ-јӧптӱ јуртап јаткан калыктардыҥ чыгартулу улузы: уйгурлар, кыргызстар, татарлар, якуттар туруштылар.

Тӱрк культураныҥ фестивалиниҥ айылчыларын, туружаачыларын, Алтайын культураныҥ ла санаттыҥ Г. И. Чорос-Гуркинниҥ адыла адалган колледжиниҥ «Шуну» ӧмӧлиги алкады. Оныҥ кийнинеҥ Россия Федерацияныҥ нерелӱ артизи Болот Байрышев, Россияныҥ нерелӱ артизи Ногон Шумаров учурлу кожоҥын кожоҥдоп, кайын топшуурыла кайлап, солун айылчыларга сыйлады. Кайчы Н. Шумаров Пазырыктаҥ чыккан арфала, анайда ок Александр Тарбанаевтиҥ ого тӱҥдештире эткен арфала ойноп ӱнделтти.

Башкортостанныҥ, Туваныҥ, Саха-Якутияныҥ, Хакасияныҥ бийик ӱредӱлӱ заведениелериниҥ уулдары, кыстары бойлорыныҥ кеп-кийимдерин кийип, јаҥарлап, бијелеп, кӱӱлик ойноткыларла ойноп, тӧрӧл тилдерле атту-чулу поэттериниҥ, бичиичилериниҥ ӱлгерлерин, чӱмдемелдерин эске кычырдылар. Бойыныҥ тӧрӧл тилин, јаҥжыгуларын, культуразын билер балдар бу јӱрӱмде кайда да, недеҥ де алдырышпас деген шӱӱлтени јарт кӧргӱсти. Ада-ӧбӧкӧлӧриниҥ тилин, чӱмин, тӱӱкизин билер ле оморкоп јӱргендер иле, јарт ине.

Бу байрамда каланыҥ 2-чи таҥмалу кӱӱлик школыныҥ «Таҥ Чолмон» ӧмӧлиги, «Ойойым» албаты ӧмӧлиги (башкараачызы Р. Толмашова), педколледжтиҥ «Кӱнчечектер» ӧмӧлиги (башкараачызы Л. Лебедева) ле оноҥ до ӧскӧлӧри акту кӱӱндеринеҥ туруштылар.

«Бирлигис бистиҥ солоҥылу Алтайда» деген фестивальда уйгур, кыргыз, татар албатылардыҥ јайаан јайалталарыныҥ кожоҥы, бијези, ойыны база јилбилӱ болды. Телекейдиҥ культуразы, санады, јаҥжыгулары бастыра јанынаҥ элбеде кӧргӱзилди. Мында Америкадаҥ Канзас штаттаҥ магистранттар Тоно ло Рут эрјинелӱ Алтайды алкап, сӱреен јараш кожоҥын јуулгандарга сыйлады. Солун айылчылар бу байрамды бажынаҥ ала учына јетире соныркап кӧрдилер.

Тӱрк калыктардыҥ культуразына учурлалган фестивальдыҥ туружаачыларын, айылчыларын ГАГУ-ныҥ алтаистика ла тюркология факультединиҥ деканы Сурна Сарбашева, «Алтын Казык» јондык организацияныҥ јааны Алтынай Декенова, музейдиҥ керектери ле культураныҥ тӧс јериниҥ јааны Светлана Катынова ла оноҥ до ӧскӧлӧри уткыдылар.

«Бирлигис бистиҥ солоҥылу Алтайда» деген фестиваль ӧйинде башка-башка ук-тӧстӱ калыктардыҥ јаҥжыккан јаҥжыгуларына, культуразына, кӧгӱс байлыгына учурлалган солун кӧрӱ ӧтти. Мында кажы ла калыктыҥ чыгартулу улузы кӧрӱге тургузылган эдимдерле, кӱӱлик ойноткыларла, оноҥ до ӧскӧ энчилеп эдинген кереес байлыктарыла элбеде таныштырды. Аҥылу ајару, јилбӱӱ Пазырыктыҥ арфазына болды. Јаш улуска, айылчыларга кӱӱлик ойноткыныҥ тӱӱкизи, устардыҥ арфаны орныктырганы, ӱнделткени керегинде куучын-эрмек јаан ачылта болгон деп айдарга јараар.

Тӱрк калыктардыҥ јииттери ӧмӧ-јӧмӧ, амыр-энчӱ айалгада јаан јайаан ижин бийик кеминде ӧткӱрип салды. Олорды баштап јӱрген башкараачылары да каруулу јолды, ишти тӧзӧмӧлдӱ башкарып ӧткӱрди.

Тӱрк калыктардыҥ јаш ӱйези бирликте биригип, бой-бойын јӧмӧп, тилин, культуразын баалап, онойдо ок коштой карындаш калыктардыҥ тилин, культуразын тоогоны – ичкери ӧзӱмге јаан јолду болгонын лапту кереледи. Бойындыйын да кӧрӱп, коштой јӱргендердийин тооры база ӱредӱ ине…

Ол эрјинеге бодолду байлыкты шиҥдеп, јӱрӱмде тузаланарына шак мындый байрам сӱреен керектӱ .

К. ПИЯНТИНОВА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина