Јурт ээлемди ичкери ӧскӱрер

24.05.2019

Алтай Республиканыҥ башчызыныҥ ла башкарузыныҥ председателиниҥ молјуларын удурумга бӱдӱрип турган Олег Хорохордин кӱӱк айдыҥ 20-21 кӱндеринде ишмекчи јорыкла Кан-Оозы ла Кӧксуу-Оозы аймактарла болгон. Ол јол-јорык ӧйинде Кан-Оозы аймактыҥ јурт ээлеминиҥ, «Меркит» ле «Эт-Опт» деген ООО-лордыҥ бӱдӱрип турган иштериле, јонјӱрӱмдик учурлу учреждениелердиҥ курч сурактарыла јууктада танышкан.

«Меркит» ле «Эт-Опт» тем кӧргӱзет

О. Хорохордин Кан-Оозы аймактыҥ эл-јоныла, фермер ле крестьян ээлемдериниҥ ишчилериле ӧткӧн туштажуларда јурт ээлем бистиҥ тергееде эҥ учурлу бӧлӱктердиҥ бирӱзи болуп јат деп темдектеген. Алтай Республикада 70% шыдар улус јурт јерде јадып, бу бӧлӱкте иштеп јат. Удурумга башчы бу ууламјыда ӧдӱп турган иштерге туура салбас ајару эдерге турганы керегинде айткан. Ол аймактыҥ јурт ээлеминиҥ предприятиелериниҥ ишчилериле болгон туштажуларда улус государствоныҥ јурт ээлемге чыгарып турган акчазы кӧп саба учуралдарда калас јерге ӱрейт, субсидияны дезе јаантайын «блат» ажыра тоолу ла деген улус алып јат деп айдыжат деп ајарган. Республиканыҥ удурумга башкараачызы: «Бисте андый болбос учурлу. Шак оныҥ учун государствоныҥ фермерлерге јетирип турган јӧмӧлтӧзин бис ајаруга алып, бу керекте, байла, кубулталар эдерис» — деп айткан.

Оныҥ темдектегениле, анчада ла јаан ајаруны тергееде таҥынаҥ бойлоры иштеп турган ээлемдерге ле предприятиелерге эдер керек. Государстводоҥ болушты олор база алар учурлу. Јурт ээлемниҥ продукциязынаҥ белетелип турган аш-курсак кӧп лӧ саба учуралдарда шак бу предприятиелерде чыгарылып јат ине. Специалисттердиҥ айтканыла, мал тудатан ла олорды одорлодотон јерлер бистиҥ республикада арай тапчы учун мал-аштыҥ тын тоозын мынаҥ ары тыҥ кӧптӧтпӧй, оныҥ ордына эдиниҥ, сӱдиниҥ, ноокызыныҥ ла тӱгиниҥ чыҥдыйы бийик мал-ашты ӧскӱрерине кӧчӧрин јеткилдеер керек. О. Хорохордин бу шӱӱлтеле јӧпсинип, јурт ээлемниҥ ишчилери тузаланып турган кыралардыҥ ла јерлердиҥ чыҥдыйына база јаан ајару эдер керек деген.

Удурумга башчы јурт ээлемниҥ аш-курсагын садатан тӧс јер тӧзӧп, оны эрчимдӱ тузаланар керек деп айткан. Ол тушта фермерлерге ле таҥынаҥ аргачыларга бойлорыныҥ белетеп чыгарган чыҥдыйы бийик продукциязын јакшы баала садып, оноҥ кирелте алар аргалар ачылар эди. О. Хорохординниҥ айтканыла, мындый керекте Туулу Алтайдыҥ «экоэкономика» деп адалган јакшынак брендин толо тузаланар керек. Олег Леонидович темдек эдип «Эт-Опт» деген предприятиениҥ ижи керегинде айткан. Оныҥ башкараачызы Андрей Фролов Алтай Республикага 15 јыл мынаҥ кайра Санкт-Петербургтаҥ кӧчӱп келген. Ого бистиҥ јер сӱрекей јараган ла ол мында јадарга артып калган. Фроловтыҥ башкарып турган «Эт-Опт» деген ООО-зы 2016 јылдаҥ ала Кан-Оозында јоон малды сойып, оноҥ аш-курсак белетейт. Ӧмӧликте тургуза ӧйдӧ 24 кижи иштеп јат. Бу аргачы малды сойып, оныҥ эдин јербойында ла тузаланар керек деп айдат. О. Хорохордин оныла бӱткӱлинче јӧп.

О. Хорохордин бу кӱндерде Эл Курултайдыҥ сессиязында Алтай Республиканы ӧскӱрери аайынча Тӧс јерди тӧзӧӧри керегинде јарлаган. Айткан сӧс — аткан ок. Кӱӱк айдыҥ 22-чи кӱнинде андый Тӧс јер бистиҥ тергееде тӧзӧлгӧн. Бу элбек кемдӱ јаҥы программада бастыра улус туружар аргалу. Айдарда, јаҥы тӧзӧлгӧн программаны албатыла сыраҥай јуук колбулу деп айдарга јараар. Удурумга башчы бу программада бастыра улусты турушсын деп кычырат.

О. Хорохордин јурт ээлемниҥ сурактарына јаан ајару эдер кӱӱндӱ. Кан-Оозы аймакта ол «Меркит» деген ООО-до болуп, оныҥ ижиле база јууктада танышкан. «Меркит» бӱгӱнги кӱнде республикада укту мал ӧскӱрип турган эҥ јаан предприятиелердиҥ бирӱзи болуп јат. ООО-ныҥ башкараачызы Александр Кулаков О. Хорохординге ӧмӧликтиҥ ижи, белетеп турган продукциязы ла рыноктыҥ баалары керегинде куучындаган. «Меркит» азырал культураларды бойы ӧскӱрет, аттар тудат, койлор тудуп ӧскӱрери мында база јаан јол алынган. Ээлем былтыр государстводоҥ болуш алып, јоон малдыҥ тын тоозын кӧптӧткӧн. А. Кулаковтыҥ айтканыла, олор этти кӧп лӧ саба учуралдарда тирӱ бескезиле садып јадылар. Олордыҥ эдин Россияда јарлу «Мираторг» деп компания алат. Компания этти тергеедеҥ чыгара тартып, бойлорында аш-курсак эдип, оны ойто кайра республикага экелет. Продукцияныҥ ӱзеери кожулта баазы дезе ӧскӧ јерлерде артып јат. А. Кулаков бис бойлорыстыҥ аргачыларысты јӧмӧп, олорго иштейтен аргалар тӧзӧгӧн болзобыс, белен аш-курсак Туулу Алтайдыҥ бренди болуп садылар ла эттеҥ алып турган ӱзеери кирелте тергеебисте артар эди деп айткан.

Балдардыҥ јаҥы садиги тудулар

Алтай Республиканыҥ башчызыныҥ ла башкарузыныҥ председателиниҥ молјуларын удурумга бӱдӱрип турган О. Хорохордин Кан-Оозында анайда ок јонјӱрӱмдик учурлу объекттерде база болгон. Ол Јабаганда эмчиликтиҥ амбулаториязыныҥ, Кырлыкта баштамы школдыҥ, Мӧндӱр-Соккондо балдардыҥ садигиниҥ, Экинурда культураныҥ туразыныҥ, Кан-Оозында балдардыҥ садигиниҥ, баштамы школдыҥ ла балдардыҥ поликлиниказыныҥ иштериле танышкан. О. Хорохордин организациялардыҥ ишчилериле куучындажып, јонјӱрӱмдик учурлу объекттерди ӧскӱрер сурактарга јаан ајару эткен. Ол аймактыҥ су-кадык ла ӱредӱ аайынча бӧлӱктерин јӧмӧӧргӧ аргаларды бедиреерис деп айткан. «Сурактардыҥ аайына элдеҥ озо јербойында чыгар керек» — деп, ол ајарган.

О. Хорохордин Кан-Оозындагы эски садиктиҥ аайына јуук ӧйдӧ чыгарыс деп айткан. Балдардыҥ эски садигиниҥ јанында 125 болчом јӱрер јаҥы садикти тударга јер чыгарылган. Аймактыҥ тӧс јуртында балдардыҥ јаҥы садиги тудулып, ишке келер јылдыҥ учында табыштырылар. Удурумга башчы Јабаганда эмчиликтиҥ јаҥы амбулаториязын тударга оныҥ сметазыныҥ ӱлекери белен деп айткан. Экинурда ла Мӧндӱр-Соккондо јаҥы тураларды база тудар керек. Экинурда школго јӱргелек балдардыҥ учреждениезиниҥ јаҥы туразын тударга оныҥ ӱлекери тургузылып јат деп темдектеген.

Јол-јорык ӧйинде О. Хорохордин Кан-Оозы аймактыҥ администрациязында муниципал тӧзӧлмӧниҥ активиле база тушташкан. Бу туштажуда Алтай Республиканыҥ ла аймактагы Советтиҥ депутаттары, организациялардыҥ башкараачылары, јондык кыймыгулардыҥ чыгартулу улузы јурт јерде јаткан улусты јилбиркедип турган сурактарды кӧдӱрип, олор аайынча удурумга башчыга бойлорыныҥ шӱӱлтелерин чыгара айткандар.

Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ пресс-службазы

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина