Алтайдын Чолмоны

«Кӱн, кей, суу –балага јайгы најылар…»

28.05.2019

Јайгы амырашка, каникулдар башталарына јетире узак та ӧй артпады. Ӱредӱниҥ калганчы кӱндеринде ӱренчиктер ортодо јайды кайда, канайда ӧткӱрери керегинде куучындар «кӱнниҥ сурагы» болуп јат. Айдарда, јайгы амыраш керегинде јетирӱни Алтай Республиканыҥ ӱредӱ ле билим аайынча министерствозыныҥ ла иш, социальный ӧзӱм ле эл-јонды ишле јеткилдеери аайынча министерствозыныҥ бергени аайынча јарлап јадыс.

Алтай Республиканыҥ ӱредӱ ле билим аайынча министерствозына башкарткан тӧрт ӧмӧликте 1 муҥга јуук ӱренчик быјыл јайгыда амыраары темдектелет.

Балдардыҥ су-кадыгын орныктырар «Манжерок» деген тӧс јерде кичӱ изӱ айдыҥ 6-чы кӱнинеҥ ала куран айдыҥ 10-чы кӱнине јетире 600 бала, балдардыҥ су-кадыгын орныктырар «Чедирген» деп   ӱредӱлӱ тӧс јерде кичӱ изӱ айдыҥ 17-чи кӱнинеҥ ала јаан изӱ айдыҥ 12-чи кӱнине јетире 150 бала, андый ок ууламјыла иштейтен «Черемушки» лагерьде кичӱ изӱ айдыҥ 10-чы кӱнинеҥ ала куран айдыҥ 30-чы кӱнине јетире 90 бала, «Азимут» деп ӱредӱлӱ ле тазыктырынар базада кичӱ изӱ айдыҥ 4-чи кӱнинеҥ ала 28-чи кӱнине јетире 150 ӱренчик тыштанар.

Јайгыда балдарды тыштандырары ла олордыҥ су-кадыгын орныктырары јанынаҥ иштерди ӧткӱрери 165 организацияга молјолгон. Бу тоого каланыҥ тыштында тӧзӧлгӧн лагерьлер, балдардыҥ су-кадыгын орныктырыр тӧс јерлер, балдарга тӱни-тӱжи јӱрерге јарадылган лагерьлер, јаҥыс тӱште јӱрер лагерьлер, аҥылу профильный ууламјыларлу лагерьлер, иштиҥ ле амыраарыныҥ лагерьлери ле палаткаларлу  лагерьлер кирет.

Балдардыҥ су-кадыгын орныктырар  амадула тургузылган јӱзӱн-башка 292 программа мынайда бӧлӱнет: туристско-краеведческий — 12, естественнонаучный — 10, социально-педагогический — 8, художественный — 12, технический — 3, физкультурно-спортивный — 28, патриотический — 17, комплексный программалар — 143, адаптированный программалар – 59.

Ого ӱзеери, бу программаларга Россияда Театрдыҥ јылы јарлалганыла колбой, ого учурлалган керек-јарактар ӧткӱрилери кийдирилген.  Анайда ок јажы эр кемине јетпегендердиҥ асоциальный кылык-јаҥын тӱзедерине јаан ајару салылып, база иштер ӧткӱрилер.

Быјыл јайыла балдарды соотодып, олорло таскамал иштерди 1300 ӱредӱчи ӧткӱрер. Олордыҥ болушчылары, 150 вожатый,  «Основы вожатской деятельности» деп программала ӱредӱлер алган.

Балдардыҥ «Орленок», «Океан», «Смена» деп текшироссиялык тӧс јерлерине, балдардыҥ «Артек» деген телекейлик тӧс јерине 2019 јылдыҥ јайында Алтай Республикадаҥ 324 ӱренчик су-кадыгын орныктырып барар. Путевкалар тергеениҥ муниципал тӧзӧлмӧлӧри ле АР-дыҥ ӱредӱ ле билим аайынча  министерствозыныҥ башкартузындагы ӱредӱлик ӧмӧликтер  ортодо ӱлелет. Бу путевкалар ӱредӱде ле јондык керек-јарактарда јеткен једимдериле аҥыланган ӱренчиктерге берилет.

Иш, јонјӱрӱмдик ӧзӱм ле эл-јонды ишле јеткилдеери аайынча министерствоныҥ ижи-тожы балдардыҥ јайгы амыралтазын кичеериле чике колбулу. Айдарда, 2019 јылда белетеништӱ иш база пландалганы аайынча ӧдӧр. Балдар су-кадыгын орныктырып, јакшы амырап аларын јеткилдеерине  быјыл 84,7 млн салковой акча чыгарылары темдектелет (ол тоодо республикан бюджеттеҥ 61,3 млн салковой акча, јербойыныҥ бюджединеҥ 17,9 млн салковой, эне-адалардыҥ бойлорынаҥ — 4 млн  салковой, бюджеттеги эмес акчалардаҥ — 1,3 млн салковой, профсоюзтардыҥ чодынаҥ  — 0,2 млн салковой акча).

Бастыра јаба 23 838 бала амыраар лагерьлерге барар, ол тоодо 12 319 бала јӱрӱмниҥ кӱч айалгазына алдырткан билелердеҥ.

2019 јылдыҥ кӱӱк айыныҥ 16-чы кӱнине јетире «Океанда» 45, «Орленокто» 10 ӱренчик тыштанган. Јарлу «Артекте» тургуза ӧйдӧ 9 ӱренчик амырайт. Анайда ок «Океан» ла «Артек» лагерьлерге јайгыда атанатан балдар белетеништи баштап салды.

Јайгы амыраш јанынаҥ тергее ичиндеги айалга керегинде айтса, профильный 12 смена ӧдӧр. Анда 728 бала туружар. Кӧксуу-Оозы аймактагы «Беловодье» лагерьде спортло тазыктырынып турган 50 ӱренчик, «Семинский перевалда» 110 ӱренчик, Улаган аймактыҥ «Талду» лагеринде 90, Кан-Оозы аймактагы «Эзлик» лагерьде 40, Кош-Агаш аймактыҥ  «Ак-Туру» лагеринде 50, Манјӱректеги лагерьде «Рубеж» деп адалган јуучыл-патриотикалык сменада 99, Турачак аймактагы «Лебедьте» ӧдӧр деп  темдектелген «Зажги свою звезду» деген јайаандык сменада 87 ӱренчик тыштанар. Олорды кажы ла лагерьде јайгы ойын-соот, јаҥы најылар ла солун туштажуларлу телекей  сакыйт. Олордоҥ башка «Орленокто» 40 балага спортивный смена, «Пилигримде» 60 ӱренчикке профориентационный смена иштеер.

Анайда ок балдардыҥ су-кадыгын орныктырар республикан тӧс јер 20 балага тыштанар аргалу смена ачар. Себиниҥ ажузындагы лагерь 22 балага ада-энезиле кожо келер арга берер.

Быјылгы јайгы амырашла колбулу иштерде 2693 кижи иштеер.

Јайгы амыраш ӧйинде балдардыҥ јӱрген јерлеринде јеткер болдыртпазын ла балдар сынык-бертик албазын кичееп, Алтай Республиканыҥ башкарузында 2019 јылдыҥ кӱӱк айыныҥ 13-чи кӱнинде 225-р номерлӱ јакаан јарадылган. Бу документте балдардыҥ амыражы ӧйинде тутак-једикпестер, јеткер-немелер болбозын јеткилдейтен бастыра тӧс иштер ле ууламјылар чокымдалып калган.

Башкараачы органдардыҥ јӧби јогынаҥ (несанкционированный) Алтай Республика ичинде балдардыҥ амыраар лагерьлерин ачкан учуралдар болбозы јанынаҥ иштеери тергеениҥ муниципал тӧзӧлмӧлӧриниҥ јаандарына молјолгон. Ол керегинде 2018 јылда чыккан јакаанда айдылган, бу да јылда ол јакаан кӱчин јылыйтпас.

                                               М. ЯБЫКОВА